بخشی از مقاله
مکان یابی مراکز تجاري بر اساس معیار مهم جذب سفر با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی
چکیده:
یکی از اشکال فعالیت هاي اقتصادي فعالیت هاي توزیع میباشد که توزیع کالا و خدمات بخصوص تجاري را در سطح فضا به خود اختصاص داده است. توجه به اقتصاد شهري میتواند راهگشاي بسیاري از معضلات شهر باشد چرا که اگر توزیع کالا و خدمات کارایی نداشته باشد میتواند آثار زیان باري بر بها و قیمت کالا و خدمات، قدرت خرید مردم، حمل و نقل، محیط زیست و...داشته باشد.
زندگی در شهرها، باتوجه به ساختار فضائی-کالبدي پیچیده مناسبت ها و فعالیت هاي اقتصادي، اجتماعی، تعمیق و گسترش تقسیم کار اجتماعی و اقتصادي و نیاز هاي فزاینده ي فرهنگی، فراغتی و اجتماعی شهروندان، بیش از هر دوره دیگري وابسته به خدمات است. لذا با توجه به نقش روز افزون فعالیت هاي خدماتی در نظام شهر نشینی، ضرورت جدیدي در روند برنامه ریزي شهري پدید آمده است و مساله چگونگی پراکنش مراکز خدماتی و نحوه ي دسترسی به خدمات این گونه مراکز از اهمیت فزاینده اي برخوردار شده است. روش تحقیق در این تحقیق تحلیلی-توصیفی است.سامانه اطلاعات جغرافیائی با برخورداري از انواع توابع تحلیلی امکان تلفیق داده هاي مکانی و غیر مکانی و همچنین مدیریت و تحلیل توأمان آن هارا فراهم نموده است، می تواند به عنوان ابزاري در دست برنامه ریزان شهري باشد. هدف این پژوهش ارائه الگوي مناسب براي مکان یابی خدمات شهري در شهر زرین شهر می باشد. براي رسیدن به این هدف با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیائی به بررسی توزیع فضائی و مکان یابی خدمات جدید براي این شهر پرداخته ایم.
کلید واژه ها: مراکز تجاري، مکان یابی، فرایند تحلیل سلسله مراتبی ( (AHP، زرین شهر
مقدمه:
شهرنشینی متأثر از توزیع فشار جمعیت، انواع طبیعی (اقلیم، خاك، مورفولوژي و...) و انسانی (جمعیت، اقتصاد، فرهنگ، سیاست و...) در عرصه زندگی بشري به عنوان ویژگی هاي از قرن 18 میلادي، روند تکاملی را طی کرد. و در قرن 20 شدت یافت، در قرن 21 میلادي نیز شاهد شهرنشینی گسترده با بیش از 62 درصد خواهیم بود (باشیه، (239 :1377 در برنامه ریزي شهري، جمعیت به عنوان اصلی ترین عامل محسوب می گردد و افزایش آن نه تنها موجب افزایش سطح مسکونی می گردد، بلکه نیازهاي خاص را نیز در ابعاد مختلف مطرح می سازد. (زنجانی، (47 :1380 تراکم بیش از اندازه جمعیت، تمرکز فعالیت ها و فراوانی ساخت و سازهاي رشد و گسترش فیزیک کانون هاي شهري و تخریب اکوسیستم طبیعی را در پی داشته است.
بیان مسئله:
یکی از اشکال فعالیت هاي اقتصادي فعالیت هاي توزیع میباشد که توزیع کالا و خدمات بخصوص تجاري را در سطح فضا به خود اختصاص داده است. توجه به اقتصاد شهري میتواند راهگشاي بسیاري از معضلات شهر باشد چرا که اگر توزیع کالا و خدمات کارایی نداشته باشد میتواند آثار زیان باري بر بها و قیمت کالا و خدمات، قدرت خرید مردم، حمل و نقل، محیط زیست و...داشته باشد.
پیشینه تحقیق:
در رابطه با پراکنش فضایی خدمات شهري و تجاري در سطح شهر هاي ایران پژوهش هاي محدودي صورت گرفته است که به برخی از آنها اشاره می شود:
آفتابی، در پژوهشی در سال 1382،به مکان یابی بازارچه هاي شهري(نمونه موردي شهر رشت)، به بررسی وضعیت خدمات رسانی و توزیع بازارچه هاي میوه و تره بار در سطح شهر رشت پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که در شهر رشت توزیع بازار ها و بازارچه هاي میوه و تره بار به صورت عادلانه نبوده و احداث چند بازارچه ادواري، هفتگی در بعضی از محله هاي شهر الزامی و در غیر این صورت شاهد احداث مکان هایی به صورت خودرو خواهیم بود.
پرهیزگار، در پژوهشی در سال 1376، ارائه الگوي مناسب مکانگزینی خدمات شهري با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، به مکان گزینی مراکز خدمات شهري با استفاده از مدل هاي ریاضی و GIS پرداخته است و به ارائه الگوهاي مناسب براي مکان یابی خدمات شهري پرداخته است.
حسین پور،در پژوهشی در سال ،((1385به شناسایی عوامل تاثیر گذار در مکان یابی ایستگاه هاي آتش نشانی، بهسازي نظام توزیع، جانمایی ایستگاه هاي آتش نشانی بجنورد پرداخته است.و در نتیجه به مکان یابی مراکز خدمات شهري پرداخته است.
سلیمانی فارسانی،در پژوهشی در سال (1388)، تحلیلی برتوزیع فضایی خدمات شهري شهرکرد، به بررسی وضعیت کنونی خدمات شهرکرد پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که توزیع فضایی خدمات شهري این شهر در وضع موجود بهینه نیستند و با استفاده از نرم افزار GIS الگوي مناسب براي مکان گزینی آینده خدمات شهري ارائه داده است.
محمدي ،در پژوهشی در سال 1378، تحلیل بر توزیع فضایی (مکان یابی)مراکز خدمات شهري (نمونه موردي: مکان یابی زنجیره اي خرده فروشی در شهر اصفهان)، به مکان یابی خدمات شهري در زمینه ي خرده فروشی در شهر اصفهان پرداخته است و با تحلیل تطبیقی، کاربردي بر روي سیستم هاي موجود و سیستم هاي قدیمی به ارائه الگوي خرده فروشی زنجیره اي را پیشنهاد کرده است.
منطقه مورد مطالعه:
زرین شهر در 35 کیلومتري جنوب غربی اصفهان واقع و از طرف شمال به ذوب آهن، از طرف غرب به شهر چمگردان، از طرف جنوب به رودخانه زاینده رود و از طرف شرق به بلندیهاي جوزدان محدود می گردد.
(منبع:طرح جامع زرین شهر، (39 :1385 با توجه به نرخ رشد %0/88 بین سالهاي1375-1385 زرین شهر این روند بین سالهاي1380- 1385 به صورت زیر بوده است.
جدول شماره6-3 جمعیت سال 1380 به بعد شامل زرین شهر بانضمام قلعه قاسم و مهر آباد
جمعیت این شهر در سال 1390 به 58016 نفر و در سال 1395 بر اساس افق طرح تفضیلی به60614 نفر بالغ می گردد.
مکان یابی با استفاده از GIS
در سال هاي اخیر مدل هایی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS با قابلیت ارائه اطلاعات مکانی دقیق توسعه یافته اند که این توسعه به نوبه خود منجر به بروز مشکلات محاسباتی سنگینی گردیده است. فرایند مکان یابی با استفاده از GIS، شامل یک سري مراحل معین و مشخصی بوده که براي دستیابی به نتایج قابل اطمینان، اجراي آنها اجتناب ناپذیر می باشد. بطور کلی فرایند مکان یابی را می توان شامل مراحل شناخت، تهیه داده هاي مورد نیاز، تعیین فاکتورهاي مؤثر، شناخت دقیق از محدوده مطالعاتی، گردآوري و آماده سازي داده ها، تهیه نقشه، تلفیق نقشه ها و تهیه نقشه هاي خروجی دانست. یکی از موارد با اهمیت در مکان یابی استخراج عوامل مهم محیطی و طبقه بندي آن به چند بخش تأثیرگذار بوده که مستلزم شناخت دقیق اهمیت هر یک از عوامل می باشد (عظیمی حسینی و دیگران، .(61 :1389
برتري GIS در مکان یابی بر دو معیار استوار است: ارزیابی از نظر طبیعت و ارزیابی از نظر دسترسی.
1. ارزیابی شرایط طبیعی بر اساس تناسب شیب است. که این ارزیابی در محیط ArcGIS بصورت آنالیز سه بعدي، انجام می شود.
2. ارزیابی دسترسی بر اساس توزیع مکانی تقاضاي پارك است. که این مهم نیز به کمک تهیه نقشه
æ ایجاد شعاع سرویس دهی تعریف می شود.
با به اتمام رسیدن این مطالعات می توانیم بگوییم GIS یک ابزار قوي تجزیه و تحلیل است. بکارگیري GIS این امکان را فراهم می کند که داده هاي موجود براي هر پارکینگ بصورت منطقی و دقیق ذخیره شوند. انواع مختلفی از پارکینگها در شهرها موجود است، قابلیت مرتب سازي ویژگیهاي مختلف این فضاهاي پارك بوسیله GIS، امکان پذیر است.
یکی دیگر از مزیتهاي GIS قابلیت به روز رسانی آسان لایه هاي نقشه اي است. در هر زمان یک فضاي جدید اضافه می شود، یا ویژگیهاي فضاي قدیمی تغییر می کند و این خیلی آسانتر است که این تغییرات بصورت عددي به روز شوند تا اینکه با سیستم هاي قدیمی انجام شود Heywood, ct .(al, 2001, P32)
فرایند تحلیل سلسله مراتبی( (AHP
اساس این الگو در تصمیم گیري بر مقایسات زوجی نهفته است؛ یعنی مبانی ارزشی تحلیل گر با اطلاعاتی که در مورد جایگزین ها (آلترناتیوها(1 وجود دارد، در هم آمیخته و مجموعه اي از میزان هاي اندازه گیري اولویت ها براي ارزیابی پدید می آورد (سرور، .(3: 1383
فرایند تحلیل سلسله مراتبی روشی است منعطف، قوي و ساده که براي تصمیم گیري در شرایطی که معیارهاي تصمیم گیري متضاد، انتخاب بین گزینه ها را با مشکل مواجه می سازد و تصمیم گیري باید در یک فضاي چندبعدي صورت پذیرد مورد استفاده قرار می گیرد (زبردست، .(1 :1380 در چنین شرایطی روشهاي ارزیابی چند معیاري، با توجه به این که در این روشها فرض بر این است که هر یک از معیارها محور یا "بعد" جداگانه اي هستند می توانند مورد استفاده قرار گیرند (توفیق، .(40 : 137
اولین مرحله در روش AHP تجزیه نمودن مسأله تصمیم گیري به سلسله مراتب است که شامل مهمترین عناصر مسأله تصمیم گیري می باشد. در ایجاد یک سلسله مراتب، سطح بالا، هدف نهایی یک تصمیم گیر است. سپس سلسله مراتب از کلی به جزئی تر تا اینکه به سطحی از صفات برسد، پایین می آید. این سطحی است که در مقابل آن گزینه هاي تصمیم گیري پایین سطح سلسله مراتب ارزیابی می شوند. هر سطح باید به سطح بالاتر قبلی متصل شود. بطور مثال یکی از ساختارهاي سلسله مراتبی شامل سطح است: هدف اصلی، اهداف، صفات و گزینه ها. گزینه ها در یک پایگاه داده GISارائه می شوند. هر لایه شامل صفاتی که به گزینه ها تخصیص داده شده، و هر گزینه (مثلاً پلیگون) مرتبط با عناصر سطح بالایی (یعنی صفات) می باشد. مفهوم صفت، روش AHP را به روشهاي GIS متصل می نماید.
مقایسه دودوئی، وزن دهی به معیارها و تلفیق لایه ها وزن دهی به معیارها یکی از مراحل مهم و اساسی در مسائل مکان یابی می باشد. در این قسمت براي معیارهاي مورد بررسی دو نوع وزن خصیص داده می شود.
-1 وزن هاي معیار
-2 وزن هاي درجه اي.
براي استخراج وزن هاي معیار از روش مقایسه دوتایی استفاده می شود. علت انتخاب این روش این
