بخشی از مقاله
چکیده
دغدغه اصلی در هر کنش معطوف به حفاظت، بقای موضوع حفاظت - اثر تاریخی - برای نسل کنونی و نسلهای آینده است. بناهای تاریخی تجربه جدیدی از ارتباط انسان با فضاهای سنتی در دوران گردشگری مدرن یا طبیعتگردی است که بازگشت دوباره ی این بناها به جریان زندگی مستلزم تعیین کاربری جدیدو تامین فضاهای جانبی متناسب با ان است. در کشور ما که یکی از غنیترین سرزمینها از نظر بهرهمندی از میراث و دستاوردهای فرهنگی است و از نمودهای آن شهرسازی و معماری ویژه و شناختهشده، در سطح جهانی هست؛ با توجه به این مطلب که زندگی امروز خود را چگونه میخواهیم و به فردا چگونه میاندیشیم و از گذشته خود چگونه بهره برمیداریم، ساختن شهرها و تولید عناصر معماری از حساسیت خاصی برخوردار است. بر این اساس در این پژوهش سعی داریم با توجه به قابلیت های بالقوه در معماری ایرانی سنتی و ارزش های تاریخی به شناخت طراحی میان افزا برای این اماکن مهم و ارزشمند بپردازیم.مسلماً این کار بدون شناسایی عوامل تاثیر گذار، شناخت ارزش های معماری گذشته ایرانی دوره اسلامی امکان پذیر نخواهد شد. داده ها از طریق منابع کتابخانه ای و پژوهش های معتبر در این زمینه جمع آوری شده و روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی- تحلیلی است.
واژههای کلیدی: طراحی میان افزا، ارزش های تاریخی، معماری سنتی، معماری ارزشمند ایران
مقدمه
بافت تاریخی شهرها بخشی از هویت و سرمایه ملی هر کشور محسوب می شوند که امروزه به دلیل از دست دادن کارکرد و نقش خود در شهر دچار فرسودگی کالبدی ، عملکردی و اجتماعی شده اند. گرایش به احیای معماری اسلامی - ایرانی یکی از گرایشهای شناختهشده در معماری معاصر ایران در اواخر دوره پهلوی دوم و بعد از انقلاب اسلامی است که در کنار تمایلاتی چون گرایش به معماری پستمدرن، گرایش به استفاده ازنّاوریف روزآمد و گرایشهای تجدید حیات گرایانه مشاهده شده است - مهدوی نژاد، 1385، . - 23-12 سال هاست که سخن از حفظ، احیاء و باززنده سازی ارزش های گذشته است و همه صاحب نظران متفق القولند که حفظ ارزش های اجتماعی و فرهنگی موجب هویت ملی است.اما از طرفی شناخت و پالایش ارزش های گذشته و برگزیدن بهترین آنان و تطبیق آنها با شرایط زمانی و مکانی بطوری که منطبق با نیازهای جامعه امروز باشد نیز مسئله ای است که باید مدنظر قرار گیرد.
همواره باید در راه شناختن معماری اسلامی و ایرانیو انعکاس آن به نسل های جوانی که به نحوی در این مسئله دخالت دارند تلاش نمود و به پاس قدردانی و نیز ارج نهادنبه فرهنگ و هنر اصیل اسلامی وایرانی بر هر ایرانی است که احساس مسئولیت نموده و در جهت احیاء ارزش های اسلامی و ایرانی در هر زمینه ای تلاش و کوشش کند و در طرح های معماری حتی المقدور اصول مقدماتی معماری ایرانی و سنتی خویش را بکار گرفته و ضمن تلفیق آنان با تکنولوژی جدید، ماهیت فلسفه وجودی آنها را همچنان حفظ نمایند.
یکی از حوزههای مرتبط با حفاظت از میراث فرهنگی، احداث ساختارهای جدید در زمینههای تاریخی است - مظاهریان، . - 1390 "احیای بسیاری از بناها و مناطق تاریخی هم نیازمند حفاظت میباشد و هم نیازمند توسعه؛ حفاظت و سازگاری بناهای قدیمی به سبب ارزش تاریخی و فرهنگی آنها، و مقارن با آن تخریب بخشهایی که از کارآیی و انعطافپذیری کاربری بنا میکاهند، و در عین حال ساخت بخشهای جدیدی جهت تأمین فضاهای قابل استفاده و انطباقپذیر برای مصارف بیشتر Warren, Worthington, Taylor, 1998 - " - ر ساختارهای جدید که بیانگر تاریخ هنر و معماری دوره خود میباشند، به منزله پویایی و حیات یک شهر زنده در شهرها جلوه میکنند و مخالفت با احداث ساختارهای جدید در زمینه تاریخی، در واقع توقف حیات شهر و یا سوق پویایی آن به سمت ایستایی به شمار میرود - قدیری، - 1385
اهمیت و ضرورت پژوهش
یکی دیگر از مشکلات اصلی که معماری ایران را در معرض خطر قرار داده است؛ ریشه در بخشینگری دارد و ناشی از عدم توجه به حکمت حیات و باور به امکان وجود معماری و شهر اسلامی و بیتوجهی به نظرات اسلام در چگونگی شکل دادن محیط زندگی و مسائل کلی طراحی میان افزا در بافت های تاریخی است. اصولی که در معماری سنتی ایران سیر از کثرت به وحدت و راه رهایی از بحران در هویت اسلامی را حرکت از جز به کل و از مصداق به مفاهیم میداند - نقرهکار، . - 1387 توجه معماران و طراحان در عصر امروزی به بخش طراحی در بافت های تاریخی بخشی به معماری امروز مبتنی بر هویت ایرانی و منطقهای امر مهم تلقی شده، و جا دارد با بررسی مفاهیم و ارائه الگو به ارائه راهکارهایی با بررسی معماری گذشته و استخراج منطقی ارزشها، به طرحی منطقی در بافت های تاریخی دست پیدا کنیم.
ویژگیها و مفاهیم معماری اسلامی-ایرانی در بناهای سنتی1
معماری اسلامی دارای شاخصههای متفاوتی است که آن را از سبک و سیاقهای دیگر معماریها جدا میسازد. در بررسی اصول و ویژگیهای پایهای معماری اسلامی مطالعات بسیاری در بین منابع موجود انجام پذیرفته است. آنچه که در جدول 7 مشاهده میشود حاکی از جامعیت و همهجانبهنگری اسلام و متعاقب آن معماری اسلامی در تمام جنبههای زندگی انسان است. بدیهی است رعایت این اصول متناسب با نیازهای مادی و معنوی انسان معاصر و شرایط اجتماعی، فرهنگیو اقتصادی دنیای معاصر به تحقیق صددرصد مطلوبیت منجر خواهد شد. بنابراین مطلوبیت را میتوان به گونهای مختلف تعریف کرد:
هویت بخشی به فضای معماری در عین اتقای کیفیتهای محیطی، تحقق اهداف ساختاری، فنی و کاربردی در عین تحقق اهداف زیبایی شاسانه و هویتساز، ردهبندی و سلسله مراتب فضایی در کنار استقلالتکتک فضاها، حفاظت درون از عوامل خارجی مانند دزدی، عوامل اقلیمی و غیره، تعامل میان معماری و طبیعت و بهرهگیری از اصول حاکم بر آنها، تداوم فضایی و ارتباط سیال میان آنها و تعریف چشماندازهای متنوع از طریق رعایت اصل شفافیت، تحقیق پایداری در ساختار در کنار بهرهگیری از انگارهها، نمادها و غیره - سازگاری میان سازه، معماری و تزیینات - ، پاسخگویی به نیازهای مختلف انسان اعم از کارکردی، هویتی و غیره، تحقق عملکرد در کنار تحقق معنا و... .
با تعاریف فوق معلوم میشود که تعریف دقیق مطلوبیت، کاری بس دشوار است. ولی هرچه اهداف یک پروژه به سمت تحقق اصول و مفاهیم پایهای معماری اسلامی، که به طور خلاصه در جدول 1 بیان شده است، نزدیکتر باشد، گامی بزرگ در جهت کسب مطلوبیت برداشته و در نهایت باعث تحقق آرامش اصیل آدمی خواهد شد که هدف اصلی تلقی میشود. در این حالت است که معماری برای زمینهسازی روحی و معنوی انسان راهی پیدا میکند و مطلوب شناخته میشود. جدول :1 بررسی اصول پایهای معماری اسلامی در جهت اهداف تحقیق از دیدگاه معماران و نظریهپردازان - 2به نقل از آصفی و ایمانی، - 1391 اصول پایهای معماری اسلامی در جهت اهداف تحقیق توجه به اهداف ساختاری توصیه و تاکید کلیه معیارهای فنی و مهندسی و منطقی حاصل از دستاوردهای علوم - دستاوردهای فنی و مهندسی - تجربی در ساختمانسازی، بهینهسازی و مقاومسازی، ضرورت علمآموزی و مشورت با خبرگان، رعایت اصل صرفهجویی و اقتصاد در کار در عین تامین مناسب کلیه نیازهای مادی و طبیعی انسان، تلاش در جهت پاسخ به کارکردها با بهرهگیری از دانش روز سامانبندی چشمانداز - شفافیت - ارتباط درون و بیرون، تداوم، یکپارچگی، کاهش توده و افزایش فضای خالی، دلبازی،
سبکی و نورانیت وابستگی آن با مفهوم سلسله مراتب و تداوم و بازتاب نور در مصالح و نقوش، انعطاف پذیری فضایی 1 برگرفته شده از پایاننامه کارشناسی ارشد مهندس الناز ایمانی با عنوان »طراحی مجتمع مسکونی پایدار با بهرهگیری از تفکر تکنولوژی نوین« به راهنمایی جناب آقای دکتر مازیار آصفی – دانشگاه هنر اسلامی تبریز. در بررسی مفاهیم و اصول بنیادین معماری اسلامی از دیدگاه معماران و نظریه پردازانی همچون داراب دیبا، نادر اردلان، هادی میرمیران، محمدکریم پیرنیا، کارمران افضار نادری، عبدالحمید نقرهکار، سید حسین نصر و رابرت هیلن براند استفاده شده است.
