بخشی از مقاله
چکیده
بررسی معانی ثانوی جملات در آثار ادبی، به عنوان یکی از شاخصه های سنجش ارزش ادبی هر اثر، در اغلب کتب بلاغیمخصوصاً، در کتاب های معاصر مورد تاکید و تایید فراوان قرار گرفته است. از طرفی مطالعات انجام یافته، نشان می دهد که بیشتر تلاش های صورت پذیرفته در علوم بلاغی، در متون نظم بوده و در خصوص متون نثر حداقل با رویکرد علم معانی، اقدامی بلاغی خاصی انجام نپذیرفته است. بدیهی است در این میان کتاب کلیله و دمنه به عنوان یکی از آثارمشهورِمنثورِ فارسی که نام و آوازه آن، با گوش و هوش هر ایرانی یا هر فارس زبان و فارسی دانی، آشناست؛ هنوز تحقیقات بلاغی محدودی در زمینه ی علم معانی به خود دیده است. از این رو در این مطالعه که به روش توصیفی - تحلیلی و با ابزار کتابخانه ای انجام یافته، ضمن رعایت تحدید مساله، نگارندگان به بررسی یکی از مباحث علم معانی، یعنی؛ » انشا و اغراض مجازی آن«، فقط در باب » الأسد والثﱠور« کلیله و دمنه پرداختند تا نشان داده شود که نویسنده یا مترجم مشهور آن، چگونه ضمن به کارگیری ظرایف ادبی در زمینه های علم بیان و بدیع، به زیبایی های علم معانی و مقاصد ثانوی جملات نیز توجه کرده و توانسته اغراض خویش را به شیوه های معمول و متداول بلاغی بپروراند.
کلید واژه : علم معانی، انشا، اغراض مجازی، کلیله و دمنه
مقدمه
کلیله و دمنه یا همان » کلیلگ و دمنگ« به زبان پهلوی، تألیفی است مبتنی بر چند اثر هندی که مهمترین آن ها »پنجه تنترهपञ्चतन्त्र - «؛ - Panchatantra یعنی پنج فصل می باشد. آنچه که از روایات سنتی بر می آید این است که برزویه » مهتر اطبّای پارس« در زمانخسروِ انوشیروان مؤلف این اثر بوده است.پس از اسلام، می بینیم که » روزبه پوردادوَیه« یا همان »ابن مقفع«، کلیله و دمنه را به عربی ترجمه می کند و به دلیل مقبول افتادن ترجمه ی این عالم وقت خویش، ترجمههای دیگر زیادی از ترجمه ی او به زبان های فارسی، یونانی، ترکی، اسپانیایی، روسی و آلمانی انجام می پذیرد. به همین جهت است که کلیله و دمنه چندین بار از عربی به فارسی دری برگردانده می شودکه از جمله ی آن ها ترجمه ی » ابوالفضل بلعمی«، به دستور نصر بن احمد سامانی و نظم فارسی رودکی از آن، می باشد. در قرن ششم است که » نصراالله« منشی بهرامشاه آن را با ترجمه ای آزاد به فارسی، همانی که ما امروز با تصحیح استاد مینوی و ... دردست داریم، برمی گرداند.
به دلیل آزاد بودن ترجمه نصراالله، او هرجا که لازم دانسته، ابیات و امثال بسیاری از خود و دیگران را به کلیله و دمنه وارد نموده و به نوعی هنرمایی کرده است که برای کسانی که می خواهند از نظر زیبایی شناسی آن را بررسی نمایند نکته ها وجود دارد.علم معانی که که در این مطالعه کاربرد و کارکرد های جملات انشایی آن در کتاب کلیله و دمنه مورد بررسی قرار خواهد گرفت دارای مباحث متعددی است که یکی ازآن مباحث، انواع جمله و اغراض ثانویه آن است. لذا ناچار به ذکر انواع جمله از نظر علم معانی در مقدمه بحث هستیم.دریک تقسیم بندی کلّ ی از نظر علم معانی، جمله ها، به دو دسته ی اصلی تقسیم می شوند:
-1 خبری : که احتمال درستی و نادرستی در آن ها وجود دارد و به اصطلاح محتمل صدق و کذب هستندمثلاً. در جمله ی » هواسرد است«؛ می توان ادعا نمود که سرد نیست و...
-2 انشایی : که احتمال تعیین صدق و کذب در آن ها امکان پذیر نبوده و خود به دو قسم » انشای طلبی و غیر طلبی« تقسیم می گردندمثلاً. وقتی می پرسیم» حالتان چطور است؟« کسی نمی تواند در مورد این جمله ی پرسشی، ادای دروغ و راست بودن بکند.
بیان مساله و تبیین اهداف
در هر زبانی سبک شناسان و نقادان ادبی، به علم بلاغت توجه ویژه ای داشته وآثار ادبی را با در نظر گرفتن نحوه ی کاربرد قواعد بلاغی در آن آثار سنجیده اند. از این رو می بینیم لزوم توجه به کارکرد های علم بلاغت اعم از معانی، بیان و بدیع، در آثار شاعران و نویسندگان ضروری به نظر رسیده و لازم است جهت ترسیم توانایی های یک نویسنده و نمایاندن ارزش های هنری هر اثر ادبی، به کاربردهای فنی و بلاغی نویسنده اثر توجه گردد.یکی از کتب مشهور ادب منثور فارسی که در عرب و عجم آوازه خاصی دارد، کتاب وزین کلیله و دمنه بهرامشاهی است. بحث و بررسی در مورد ارزش و اعتبار این کتاب از جهات گوناگون تربیتی و کشور داری و ...تقریباً به شکل لازم هر چند ناکافی صورت پذیرفته و نگارندگان در این مطالعهصرفاً در صدد نمایان کردن بیشتر توانمندی های نویسنده کلیله و دمنه از دیدگاه علم معانی و » تعیین کارکردهای جملات انشایی در این کتاب« است.
پرسش های تحقیق
سوال اصلی این مطالعه عبارت است از این که :
اغراض ثانوی جمله های انشایی در باب » شیر و گاو« کتاب کلیله و دمنه، چگونه است؟
سوالات فرعی که می تواند قابل طرح باشد این است که:
-آیا در این باب کلیله و دمنه، به اندازه جمله های خبری، جمله های انشایی هم تنوع دارند؟
-کدام یک از اقسام انشا، در باب » شیر و گاو« بیشتر انعکاس یافته است؟
-به کدام جنبه از اغراض ثانوی » امر و نهی« بیشتر تأکید شده است؟
-از میان اغراض مجازی استفهام، کدام یک در این باب، بیشترین کاربرد را دارد؟
پیشینه ی پژوهش
