بخشی از مقاله
چکیده
کلیله و دمنه یکی از مهم ترین متون نثر فنی و بدون شک پیشگام این نوع نثر است. همه ویژگی های نثر فنی به خوبی در این کتاب نمایانده شده است. بدون شک وفور صنایع گوناگون موجب گردیده است که این کتاب به عنوان یکی از مهم ترین نثرهای شاعرانه شناخته شود. در مقاله پیش رو یکی از باب های کلیله و دمنه - باب السنور والجرذ - از منظر سبک شناسی بررسی گردیده است و مهم ترین ویژگی های سبکی آن در سه سطح زبانی، ادبی، و فکری بیان شده است.
بسیاری از ویژگی های سبکی کهن در این باب نمود یافته است. بیشترین بسامد صنایع ادبی در این باب که می تواند نموداری از کل این اثر برجسته باشد سجع است که در مجموع 115 بار به کار گرفته شده است. مهم ترین ویژگی فکری برآمده از این باب تدبیر و دوراندیشی و اتکا به عقل و خرد است.در پایان مقاله پیش رو نمودار بسامدی برخی از صنایع نیز ترسیم شده است.
مقدمه
یکی از تحلیل هایی که همواره سبک شناسان در مورد نثر فنی ارائه کرده اند آن است که این نوع نثر می خواهد تشبّه به شعر کندبا. توجه به این تفسیر قطعاً میزان صنایعی که در این نوع نثر به کار می رود فراوان خواهد بود؛ علی الخصوص صنعتی همچون سجع که با به کار گرفتن آن می توان بیش از هر چیز یک اثر منثور را به یک اثر منظوم بدل ساخت.کلیله»در حسن اسلوب و تناسب ترکیب و استحکام جمل و متانت عبارت و زیبایی و شیوایی در عالم بلاغت و سخندانی مقامی بلند و درجتی ارجمند را شامل است و بر بسیاری از رسائل و کتب مهم ادبی دیگر برتری و مزیت آشکار دارد.
ب - کاربرد فراوان صنایع لفظی و گونه گونی مسائل زبانی در کلیله موجب گردیده است که نصراالله منشی به عنوان پیشگام نثر فنی شناخته شود.هدف از پژوهش پیش رو بررسی ویژگی های سبکی باب زدهمیا کلیله و دمنه - باب السنّور والجرذ - و نشان دادن قدرت و مهارت فراوان صاحب این اثر در زمینه های گوناگون سبکی است.
نکته بسیار مهمی که در بررسی سبکی این باب به چشم می خورد علاوه بر پررنگی مسائل ادبی، مسائل گوناگون فکری و نصایحی است که به عنوان یک متن تعلیمی به مخاطب منتقل می کند. »ابوالمعالی هیچ گاه مغلوب صنعت نشده و در هیچ موردی از کتاب خود لوازم فصاحت و بلاغت را مورد غفلت قرار نداده است.به همین سبب انشاء او از قرن ششم در حکم سرمشقی برای مترسلان به کار رفت و همواره جزء کتب درسی فارسی بود
سؤال اصلی مقاله پیش رو آن است که نصراالله منشی در باب یازدهم کلیله به چه میزان از مسائل زبانی، فکری و ادبی بهره برده است که پیشگام این نوع نثر شناخته شده است و دیگر آثار فنی به تقلید و تبعیت ازاین اثر نوشته شده اند ولی هیچ یک نتوانسته اند ویژگی های این اثر سترگ را به خوبی در خود نمایان سازند.
پیشینه:
با توجه به شهرت و اهمیتی که کتاب کلیله و دمنه در طول تاریخ ادبیات فارسی داشته است پژوهش های فراوانی در ابعاد گوناگون بر روی آن صورت گرفته است.بررسی های تطبیقی فراوانی میان حکایات گوناگون کلیله و دیگر آثار ادبی نیزانجام گرفته است.امّا از منظر سبک شناسی بررسی های کمتری بر روی حکایات آن انجام گرفته است.مهم ترین بررسی سبکی که در مورد این کتاب صورت گرفته به شرح زیر است:
محمودی - - 1393صنعت تشبیه را به عنوان برجسته ترین ویژگی سبکی کلیله و دمنه مورد بررسی قرار داده است و انواع تشبیه را در این کتاب بررسی می کند.سادات میرجعفری - - 1392 به بررسی نکات بلاغی کلیله و دمنه پرداخته است و مسائل بیانی، بدیعی و صناعات ادبی این کتاب را بررسی می کند.متولی - - 1391به بررسی تلمیحات گوناگون به کار رفته در این اثر سترگ می پردازد.احسانی فرد - - 1388تشبیه و استعاره را در دو کتاب مرزبان نامه و کلیله و دمنه مورد بررسی قرار داده است.
احمدی - - 1375به تحلیل و بررسی کاربرد صنایع لفظی در نثر مصنوع با تکیه بر کلیله و دمنه و مرزبان نامه پرداخته است.گودرزی - - 1383مجاز عقلی را در کلیله و دمنه مورد بررسی قرار داده است.همانگونه که مشاهده می شود گونه گونی مسائل سبکی در کلیله موجب گردیده است که هر یک از محققین یک جنبه از این اثر گران سنگ را مورد بررسی قرار داده و با وجود آن هنوز هم به عمق مسائل آن کسی راه نیابد.کلیله اثری است که بدون شک با هر بار خواندن دری از صناعات گوناگون به روی مخاطب خویش می گشاید.اما تفاوت پژوهش پیش رو با پژوهش های یاد شده در آن است که در این مقاله یکی از باب های کوتاه کلیله و دمنه مورد بررسی قرار گرفته و ویژگی های سبکی آن به تفصیل بیان شده است.
*کلیله و دمنه پیشگام نثر فنی و نثرشاعرانه
بدون شک سرسلسله نثر فنی کتاب کلیله و دمنه و آغازگر این نوع نثر نصراالله منشی است. نثر فنی نثری است که»می خواهد تشبه به شعر کند و بدین لحاظ هم از نظر زبان و هم از نظر فکر و هم از نظر مختصات ادبی دیگر نمی توان آن را دقیقاً نثر دانست که هدف آن تفهیم و انتقال پیام به صورت مستقیم است بلکه نثری است شعروار که مخیّل است و زبان تصویری دارد و سرشارازصنایع ادبی است
با یک بررسی اجمالی بر روی این کتاب و شناخت ویژگی های نثر فنی می توان به دلایل پیشگامی نصراالله منشی در این سبک پی برد.با توجه به ویژگی هایی که در نثر کلیله وجود دارد این کتاب را می توان از جمله نثرهای شاعرانه نامید.
