بخشی از مقاله
چکیده:
قدرت و اقتدار از اساسیترین مفاهیم موجود در اندیشههای اجتماعی و سیاسی است. با توجه به متن کلیله و دمنه به عنوان یکی از مهمترین متون مصنوع ادب فارسی که دارای ژانر و زمینهای ادبی سیاسی است، ظرفیت و قابلیت بررسی مفهوم قدرت را به عنوان اساسیترین محور سیاست و مهمترین بعد حکومت، داراست؛ بنابراین واژه ی اقتدار به عنوان مفهوم مشروعیت یافتهی قدرت، در داستان کبوتر مطوقه قابل تحلیل و بررسی است.
هدف از این پژوهش گزینش داستان کبوتر مطوقه از میان داستانهای مختلف، به دلیل عملکرد مقتدرانهی مطوقه در نظام حکومتی و تطبیق آن با رویکرد قدرت از منظر اندیشه های مختلف به عنوان مبنای نظری است که با روش تحلیل محتوای کیفی مورد بررسی، تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
مطوقه به دلیل داشتن ویژگیهایی همچون خردورزی و تدبیر، خویشکاری، رعیت پروری و ... که در شرایط مختلف جهت ادارهی امور بویژه در مقابل دشمن داشته، زمینه را برای رسیدن به قدرت فراهم کرده است. بنابراین او با حمایت و متابعت دیگر کبوتران، به قدرت خویش مشروعیت بخشید و با حفظ، تثبیت و گسترش اقتدار خویش، به عنوان شاه، و کبوتران در جایگاه فرمانبرداران از مهمترین مؤلفههای قدرت و اقتدار در این داستان معرفی می شوند.
مقدمه
قدرت همواره به عنوان یکی از مفاهیم مرکزی و بسیار مهم علم سیاست و مباحث سیاسی در میان متفکران و اندیشمندان اجتماعی و سیاسی مطرح بوده است. از آنجایی که انسان در طول زندگی اجتماعی خویش با دو بعد از ابعاد قدرت در زندگی فردی و اجتماعی مواجه بوده است؛ بنابراین هر یک از اشخاص یا به عنوان شخصی که تحت تسلط فرد یا افراد قدرتمند وادار به پذیرش و انجام اوامر و فرامین قرار گرفته است، میباشند و یا خود به قدرت رسیده و به اعمال قدرت بر افراد تحت تسلط خویش به ادارهی امور جامعه میپردازند.
البته قدرت به عنوان فرصتی که برای هر یک از افراد برای اعمال ارادهی خود حتی در مقابل مقاومت دیگران، قابلیت دسترسی دارد لازم است جهت توجیه خود به مشروعیتی دست یابد که از آن به عنوان اقتدار2 که یکی از راههای دسترسی، حفظ و تثبیت و گسترش قدرت است یاد میشود. باید توجه کرد تمام انواع قدرت برای پایدار ماندن، به لوازمی همچون زور و خشونت، تهدید و ... از جمله مشروعسازی3 متکیاند. اما مهمترین عامل تداومبخش قدرتورزی، مشروع بودن قدرت است.
کلیله و دمنه به عنوان یکی از مهمترین متون منثور ادب فارسی، از جنبه های مختلفی از جمله از جهت ادبی و زبانشناسی - بلاغت، دستور، عروض و قافیه و ... - مورد بررسی قرار گرفته اما با توجه به اینکه دورنمایهی اصلی آن مفاهیم اخلاقی و سیاسی است و از لحاظ مباحث اجتماعی و سیاسی آثار معدودی در این زمینه تدوین شده است، بنابراین در این مجال قصد داریم به مؤلفههای قدرت و اقتدار به عنوان یکی از مهمترین مفاهیم در مباحث اجتماعی و سیاسی در این اثر بپردازیم و آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم.
متن کلیله و دمنه به دلیل دارا بودن فحوای سیاسی خود این فرصت را به مخاطبان خویش میدهد تا با کشف لایه های پنهان ذهن نویسنده به راه حل های کاربردی از داستان های مختلف در زندگی اجتماعی خود برسند. اما در بررسی حاضر به جای رصد کردن موضوع قدرت در کل کتاب، به کاوش در داستان کبوتر مطوقه پرداخته شده و بررسی سایر داستان ها به فرصتی دیگر موکول گشته است.
مزیت این انتخاب در آن است که با توجه به شخصیتهای مطیع موجود در داستان و همچنین اقتدار مطوقه در رهبری جامعه میتوان به نتایج مهمی مبنی بر دوراندیشی نویسنده دست یافت و قابلیت تعمیم آن تحلیلها را به شرایط گوناگون اجتماعی سیاسی در جوامع مختلف و به اعصار گوناگون نشان داد. با توجه به متن کلیله و دمنه که دارای ژانر و زمینهای ادبی سیاسی است، ظرفیت و قابلیت بررسی مفهوم قدرت را به عنوان اساسیترین محور سیاست و مهمترین بعد حکومت، داراست؛ بنابراین واژه ی اقتدار به عنوان مفهوم مشروعیت یافتهی قدرت، در داستان کبوتر مطوقه قابل تحلیل و بررسی است. با توجه به ویژگی های رهبری مطوقه و همچنین نحوهی ادارهی حکومت وی به عنوان رهبرکبوتران به تحلیل اندیشهها و ابعاد مؤلفههای قدرت و اقتدار میپردازیم.
در بررسی های اولیه مشخص شد که مضمون این داستان، با رویکرد و مفاهیم صورتبندی شده توسط اندیشمندان مختلف در زمینه های اجتماعی و سیاسی قابل بررسی است، بنابراین هدف از این پژوهش، بررسی و تحلیل مفهوم قدرت و اقتدار از منظر نظریه پردازان برجسته در این حوزه است که روش مورد استفاده در این تحقیق، کیفی و از نوع تحلیل متن است. برای تمایز مفهوم قدرت در توجیه آن جهت مشروعیت بخشی1و تبدیل به اقتدار و قدرت به معنای اجبارآمیز آن به معنای سلطه2، در ادامه به توضیح مفهوم قدرت و اقتدار خواهیم پرداخت.
قدرت و اقتدار:
قدرت از جمله مفاهیمی است که از تعریف سیاست به عنوان »فعالیتی که از فعل و انفعالات دائمی در تشکیل، توسعه، ایجاد تنگنا، جابجایی و یا زیر و رو کردن روابط تسلط گرفته شده است و محوریت آن را تشکیل میدهد. همچنین قدرت را میتوان مجموعه منابع و ابزارهای اجبارآمیزی نامید که حکومتها برای تحقق نیّات خود و انجام کارهای ویژه شان از آنها بهره میبرند.
