بخشی از مقاله
چکیده
بررسی بن مایه های اسطوره ای داستان گاو، دریچه های تازه ای از اندیشه های فرهنگی، دینی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مردم روزگاران گذشته را بازکرده است و فرصتی برای بازنگری در متون کهن و درک و فهم آنان را فراهم کرده است و نیز در پی به روز رسانی متون ادبیبرحسب، نیازهای زمانه و در حدّ واندازه ظرفیّت فکری جامعه است. هدف این پژوهش رسیدن به پاسخی شایسته در چگونگی بازخوانی داستان های کلیله ودمنه است واین جز با کندوکاو در زمینه های گوناگون آفرینش داستانها ممکن نیست؛ چه هر داستان برخاسته از فکر واندیشه ای است که از عصر کهن الگوها و دوران خاکستری اساطیر آمده است.
داستان هایی که نگرش مردم گذشته را در مسأله خدا، آفرینش جهان هستی، رویارویی با نیروهای ناشناخته طبیعت وعناصر کشف ناشده آن و کیفیّت چیرگی بر آنها، باورها و نیز چگونگی اداره امور را در ساختار دو نیروی سیاسی و دینی نشان داده است. دو نیرویی که همواره در گذر زمان یا در هم تنیده اند و یا در طول هم حرکت کرده اند و یا گاهی نیز رویاروی یکدیگر قرارگرفته اند و برای مانایی خویش به نبرد پرداخته اند چون نخستین اسطوره های آفرینش که داستان شیر وگاو نمونه ای از آنهاست. در حقیقت داستان شیر و گاو در بیان تمثیلی و رمزی خود درپی تعریف تازه ای از جایگاه انسان در هر عصر و زمانی است. داستان نبرد همیشگی خرد ودل با هوا وهوس ونبرد پایان ناپذیر عقل و شهوت و جدال انسان واهریمن است. کشف ذات و فطرت اصیل انسانی است و به نوعی کتاب "انسان شناسی" است.
مقدّمه
زمینههای اسطوره ای داستان شیر و گاو را می توان از نخستین نیایشها در خرده اوستا دریافت. یکی از نیایش های خرده اوستا " ماه نیایش " که نیایش سوم است و بندهای 1 تا 11 را دربرمی گیرد. از عمده ترین مضامین نیایش ماه و گاو است. آن جا که می گوید:
-1 درود بر اهوره مزدا درود بر امشاسپندان درود بر ماه، دربردارنده تخمه گاو درود بر ماه، به هنگامی که می نگریمش درود بر ماه، به هنگامی که می نگردمان.
-2 برای خشنودی اهوره مزدا و شکست اهریمن، آنچه با خواست اهوره سازگارتر است، آشکار گردد.. ماه دربردارنده تخمه گاو، گاویکتا آفریده و چهارپایان گوناگون را ستایش و نیایش و خشنودی و آفرین !...
در بند 5 دوباره می گوید:
-5 ماه دربردارنده تخمه گاو،نآ اَشَوَن رَداَشَه را می ستاییم...
-6 به هنگامی که فروغ ماه بتابد، همیشه در بهاران گیاه سبز از زمین می روید..
-7 ماه در بردارنده تخمه گاو، آن بخشنده رایومند آبرومند، آن تابنده ارجمند بخت یار توانگر چالاک، آن سودمند گیاه رویاننده آبادکننده، آن بغ درمان بخش را میستاییم.
-8 ماه ربردارنده تخمه گاو را برای فرّ و فروغش با نماز]ی به بانگ[ بلند و بازور میستاییم. ماه دربردارنده تخمه گاو، آن اشون ورداشه را باهئومه درآمیخته باشیر، برسم. با زبان خرد و منثره بااندیشه و گفتار و کردار ]نیک[، با زور و با سخن رسا میستاییم...
-9 درود میفرستم به ماه دربردارنده تخم گاو، به یکتا آفریده و به چهارپایان گوناگون... - رایشلت، 5، - 236-138 نیز در یشت 7 آمده است :" درود بر ماه فراگیر تخمه ورزا - گاو نر - درود براو که برو نگریسته اند! درود براو هنگامی که براو می نگرند!" برپایه داده های بندهشن، به هنگامی که ورزای نخستین - گاو یکتا آفریده - در گذشت، نیروی بارآوری - تخمه - او به ماه برده شد ودر فروغ ماه پالایش یافت. از آن تخمه، جفتی گاو پدید آمد:نرینه ای و مادینه ای و از آن پس، از هر نوعی دوتا، یعنی دویست وهشتاد ودونوع فراز پیدا شدند." - همان، - 440
در بخشهایی از اوستا که امروز در دست است، نام مشی ومشیانه، نخستین جفت بشر، نیامده است.بخشهایی که درآن از گیومرث و گاو نخستین یعنی نمونه اولیّه جانوران سخن رفتهشامل، اطّلاعات مسلّم بسیار کمی درباره افسانه های مورد نظر است. این بخشها عبارتد از: گاهان .یسن .28بند :1 در حالی که دستها را به استغاثه بلند کرده ام، از تو ای مزدا، از طریق " راستی" - اشه - ، پیش از همه چیز، همه کارهای "روح افزونی بخش" را که ]مرا برمی کشد درخواست می کنم، تا اندیشه نیک " وهومنه" و روان گاو را خشنود سازم.
یسن .29بند.1 روان گاو به شما ]اهوره مزدا و امشاسپندان[ شکایت برد:" برای چه کسی مرا آفریدید؟ چه کسی مرا ساخته است ؟ خشم وخشونت، بیرحمی خون آشام، گستاخی و قهر مرا به بند کشیده اند، مرا جز شما شبان نگهبانی نیست: پس قول نیکیهای چراگاه را بدهید." .2 آنگاه آفریننده گاو از " راستی " - اشه - پرسید: " تدارک کار گاو را چگونه میبینی؟ یعنی شما که صاحبان او هستید، باید علاوه بر چراگاه، مراقبتهایی را که شایسته آنهاست بدو ارزانی دارید، چه کسی را به سروری او گماشته اید که بتواند " خشم " را بادیگر پیروان دروغ براند؟ .3اشه بدو پاسخ داد: " بنا بر ]دستورهای" [ راستی " - اشه - ، هیچ همراهی نیست که باعث رنج تو نشود. زیرا از میان آنان کسی نمی داند که زبردستان با زیردستان خود چگونه رفتار می کنند. نیرومندترین موجودات کسی است که من به دعوت او .. میآیم.
