بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت شور و مشورت در زندگی فردی و اجتماعی و با عنایت به اینکه کلیله و دمنه یکی از شاهکارهای نثر فارسی است که مسائل اجتماعی و سیاسی در آن بازتاب گسترده ای دارد، در این مقاله کوشیده ایم مشورت و رایزنی را در این کتاب از جنبه های مختلف مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم. نتایج تحقیق که به شیوه تحلیل محتوا انجام شده است نشان می دهد که رایزنی در این اثر - که موضوع غالب آن آداب مملکت داری و حکمت عملی است – هم در معنی خاص و رسمی و هم در معنی عام بازتاب چشمگیری دارد و از جنبه های مختلف نظیر: موارد مشورت، افراد و گروههای مورد مشورت، ویژگیها و حقوق مشاور، فواید مشورت و زیانهای خودرایی و نحوه برگزاری جلسات مشورت نکات ارزنده ای در این کتاب یافت می شود که حتی امروز هم می تواند راهگشای بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی ما باشد.
مقدمه
در میان چهره های ادبی قرن ششم می توان نصراالله منشی را به عنوان چهره ای شاخص در نثر فارسی معرفی کرد. ترجمه ارزشمند او از کلیله و دمنه عربی ابن مقفع که ترجمهای بود از اصل پهلوی این کتاب، نقش بسزایی در اوج و کمال نثر قرن ششم داشت. نثر فارسی در هیچ دورانی به اندازه قرن ششم در اوج و تعالی نبوده و در قرنهای بعد نیز، نسبت به این دوره پیشرفت چشم گیری نداشته است. - دانش پژوه، - 30:1376یکی از شاهکارهای ادبی این دوره کلیله و دمنه است که قدیمی ترین و بهترین ترجمه آن به فارسی، ترجمه نصراالله منشی است. تحریر نصراالله منشی به این کتاب ارزشی چندین برابر بخشیده و آن را در زمره سه کتاب نثر بسیار مهم ادب هزار ساله فارسی قرار داده است.
- همان - کلیله و دمنه یکی از زیبا ترین شاهکارهای نثر بوده و ضمنا کتابی است که به نوعی تمام امور اجتماعی و روابط بین حاکمان و مردم را به تصویر کشیده است. این کتاب آمیزهایست از حکمت برهمنان هند، هوش و جهان بینی پزشک هوشمند ایرانی - برزویه طبیب – دانش ابن مقفع - روزبه پارسی - و سرانجام هنر نویسندگی و نبوغ نصراالله منشی. - انزابی نژاد،» - 2:1372این ترجمه با نثر منشیانه بلیغ و استشهادات و تمثیلات لطیفی که در آن به کار رفته و آرایش هایی که دارد هم از روزگار قدیم مورد توجه و مراجعه مترسلان قرار گرفت - .«صفا، - 189:1363
کلیله و دمنه کتابی سیاسی و مربوط به آداب مملکت داری و به تعبیر پیشینیان از نوع کتب حکمت عملی است وبه خصوص به سیاست مدن – آیین کشور داری وطرز تدبیر آن - توجه دارد، به همین خاطر بازتاب مشورت در آن به طور چشم گیری بالاست. بسیاری از اصول وآداب مملکت داری در این کتاب ذکر شده و در کنار این اصول بارها به فایده مشورت با خردمندان تاکید شده است. - یوسفی، - 154:1372 مردم است که در قرآن و احادیث و متون کهن نیز به آن توصیه شده و ازطرفی هم کلیله و دمنه یک اثر حکیمانه و اجتماعی است که از هیچ دقیقه ای از امور زندگی درآن فروگذار نشده است، در این مقاله برآنیم تا ابعاد شور ومشورت در زندگی وانواع آن را در کلیله و دمنه به شیوه تحلیل محتوا بررسی کنیم.
رایزنی در کلیله و دمنه نصراالله منشی َ
در باره کلیله و دمنه و رایزنی و مشورت در ادب فارسی، مقالات، پایان نامه ها و کتابهای بسیاری نگاشته شده است، اما در باب رایزنی در کلیله و دمنه تنها اثری که تا حدی آن هم به اجمال به بحث مشورت در کلیله و دمنه پرداخته، رسالهایست با عنوان»رایزنی در ادب فارسی« از عذرا رحمدل - - 1384 لذا هیچ گونه تحقیق کامل و مستقلی تا کنون در این زمینه صورت نگرفته است.
مشورت در متون ادبی و کهن مشورت در سطوح متفاوت اجتماعی، سیاسی و...نشانگر رشد فکری است و از ارکان مهم حیات اجتماعی ملتها به شمار می رود. در متون کهن ایرانی و اسلامی می توان نشانه-های اهمیت مشورت را دید.
»مشورت در لغت به معنای جمع آوری آرا می باشد و در اصطلاح عبارت است از ضمیمه و محکم کردن رأی خود با رأی دیگران و یا گفتگو پیرامون موضوعی تا حق ظاهر شود - .«خزعلی وهمکاران، - 265:1380 یکی از کلماتی که در زبان پهلوی به عنوان مشورت به کاررفته است کلمه هوسکار - - KXVNDU یا هوسگال - - husgal است. واژه هوسگال یا هوسکار به معنای مشورت را در کارنامه اردشیر بابکان میبینیم »این اندیشید که از کوشش کرم بباید درنگ دادن و پس به کوشش و کارزار مهرک شدن، سپاه همگی باز به درگاه خواست و باسپاهبدان سگالید و چاره ببوختن و پس از آن به چاشت خوردن شد - .«
کارنامه اردشیر بابکان، - 56:1356 در جای دیگر نیز هوسکار را در معنای مشورت آورده است »اردشیر از آنجا بار به اردشیر خره آمد، کارزار با کرم کردن را کس فرستاد و بزرگ وبزرگتر به پیش خواست با آنان سگالید - .«همان، - 74 این واژه در زبان پهلوی به صورت همپرسیدن، همپرسیکه به کار رفته است. واژه همپرسی تشکیل شده از دوجزء هم - - ham ومصدر پرس - - parasکه به زبان هخامنشی، فرس - - frasگفته می شود. از فرس - - farsدر یسناهات 51، بند11با جزء آ، فرس آمده که به معنای گفت و شنود اندر پرسیدن و مشورت کردن به کار رفته است. - پورداوود، - 168:1336 کتاب "شایست و ناشایست" تنها راه بهروزی و سعادت را هماندیشی و همپرسی با عالمان مذهبی می داند »
