بخشی از مقاله
چکیده روستای ویست از توابع استان اصفهان و در بیست کیلومتری شهر خوانسار براساس سوابق موجود از حدود سال پیش یکی از قالی های درشتباف ایران را بدون وجود نقشه و بصورت ذهنی بافت تولید می کرده است. برخی از منابع، بافت در این منطقه را به پیش از این تاریخ و عهد باستان نسبت می دهند اما سندی از این موضوع در دست نیست. برخی از محققین نیز بر این عقیده هستند که قالیبافی در ویست با کوچ طوایفی از اطراف همدان در چند دوره زمانی و از عهد تیموری به بعد توسط طوایف عمادی، یاسینی، فروغی، سلامی و حَکتاریها در ویست آغاز شده باشد و یا بر شیوه بافت و طرح و نقش قالی ویستِ باقی مانده از باستان تاثیر گذاشته باشد.
در این مقاله با مراجعه به روستای ویست و سه روستای ترک زبان اَرجَنگ ، کهرت و خوشه رود و همچنین دو روستای لر زبان حاجی آباد و حسن آباد که در اطراف روستای ویست قرار دارند تعداد ًًٌ عدد قالی قدیمی که متعلق به یکصد سال گذشته بودند شناسایی شدند و نسبت به تعیین مشخصات تکنیکی و فنی بافت و در نهایت تعیین دقیق جغرافیای قالیبافی در ویست اقدام گردید. براساس این بررسی میدانی قالی ذهنی بافت ویست با گره متقارن - ترکی - بدون قلاب و با دست بصورت راست گردان، دو پود و نیم لول بافته می شود.
قالی ذهنی بافت ویست بطور میانگین با گره در سانتی متر تولید می شود با این حال در جغرافیای بافت قالی ذهنی بافت ویست به ندرت می توان قالی با رجشمار کمتر از و بیشتر از ٍِ گره در سانتی متر را یافت. چله کشی در این بافت گردان است که در آن کوجی بسته می شود . ابزار بافت فارسی و دار بافت عمودی راست رو دار است. پرز ها دولا پشمی، پود نازک لا و پود ضخیم یا لا و هر دو پنبه ای و تار ها با تغییر نمره نخ تک لا بین ِ تا لا می باشند که همگی بصورت افشان تابیده شده اند. ابعاد بافت بین تا متر مربع بوده و کوچک پارچه بافی و بافت قالی بزرگتر از متر مربع مرسوم نیست. ضمن آنکه مشخص شد که برای بافت یک فرش در ابعاد ِ؟َ ِ؟ٍ متری با سه بافنده دررجشمار متوسط منطقه تقریبا ظرف یک ماه بافته می شود.
مقدمه
هنر فرش ایران مانند زبان فارسی برخوردار از ویژگی ها، سنتها، قواعد و ضوابط متفاوت استفراوانی. بی شمارِ تنوع و گستردگی کانون های بافت در جغرافیای فرش ایران سازنده نهاد فرش است که هر کانون به تنهایی تجلی گاه فرهنگ، آیین، مناسبات و شئون عدیده ای است که به مرور بر مبنای این خاستگاه شکل گرفته است]ٌ.[ بر این اساس استان اصفهان یکی از مناطقی است که سابقه قالی بافی در آن به دوره صفویه باز می گردد و پس از یک دوره افول به دلیل حمله افاغنه رواج مجدد آن در عهد ناصری در دوره قاجار شکل می گیرد ]ٍ.[ با این حال خوانسار و گلپایگان از مناطقی در این استان هستند که بر خلاف سایر مناطق در دوره معاصر قالیبافیشان اعتبار می یابد.
اگرچه شروع قالیبافی در خوانسار و گلپایگان معلوم نیست اما احتمالا مناطقی محدود در این نواحی وجود داشته اند که سابقه بیشتری در زمینه بافت قالی داشته اند]َ.[ از جمله این مناطق می توان به روستای ویست اشاره کرد که معروفترین حوزه بافت غرب استان اصفهان را سالیان زیادی است که بصورت ذهنی بافت تولید می نمایند]َ. [ شناسایی مشخصات دار و ابزار مصرفی، مواد اولیه مصرفی ، تکنیک ها و شیوه های بافت و همچنین نحوه تکمیل بافت در قالی ویست که بصورت ذهنی بافته می شود هدف این تحقیق می باشد تا از این طریق به توان نسبت به حفظ و ثبت اصالت های جغرافیای بافت استان اصفهان کمک نمود.
- جغرافیا و فرهنگ روستای ویست
روستای ویست در ًٍ کیلومتری بعد از شهر خوانسار در منطقهای کوهستانی و سرسبز در دل پشتکوههای زاگرس واقع شده است. ویست به علت قرار گرفتن در این منطقه از آب و هوایی معتدل برخوردار است. این روستا در گذشته حدود پنج هزار نفر جمعیت داشته است که اکنون به سه هزار و پانصد نفر تقلیل یافته است. علت این امر را میتوان در خشکسالی منطقه و همچنین مهاجرت مردم به شهرهای اطراف دانست ]ُ.[
اغلب مردم ویست به کار کشاورزی مشغول هستند. عمده محصولات آنان گندم، جو، سیبزمینی، تنباکو، یونجه و بادام است. از محصولات باغی آنها میتوان به انگور اشاره کرد. در گذشته دامداری و دامپروری ویست از رونق خاصی برخوردار بوده است. اما امروزه به علت شرایط خاص جوی و تغییر سبک زندگی مردم ،رونق گذشته را ندارد]ِ.[ گویش مردم ویست به زبان فارسی اصیلالبتهاستهقریه. کوچک اطراف ویست به نامهای روستای اَرجَنگ، کِهِرت، خوُشه رود - خشکرود - به زبان ترکی صحبت میکنند. همچنین روستای حاجی آباد و حسن آباد لر زبان هستند. با این حال و با وجود نزدیکی این روستاها به یکدیگر گویش آنها روی یکدیگر تأثیر نداشته و هر منطقه زبان خاص خود را دارا است]ّ.[
سیر تحول قومیت های ساکن در روستای ویست
پیشینه روستای ویست به دوران مادها برمی گردد. تحقیقات باستانشناسی اخیر در تپه مرکزی ویست نشان داده است که قدیمیترین آثار باستانشناسی منطقه گلپایگان و خوانسار متعلق به ویست است که مربوط به دوران اشکانی می باشد. براساس گفته های مطلعین و آگاهان، ویست در گذشته شهری بزرگ به نام وسیه بوده است. نام ویست از نامهای باستانی و به معنای قبیله بزرگ است]ِ.[
از دیدگاه دهخدا ویس در اوستایی به معنای ده و قریه است. - ده ، طایفه و قبیله - که میرویس بزرگ قبیله یا ویس محسوب میشده است. در زمان ساسانیان شاهزادگان را ویسپهر یا ویسپرد به معنای زاده خانواده بزرگ مینامیدند. در شجره نامه ویسه که امروزه در کتابخانه عمومی اراک قرار دارد آمده است ویسه قلعه ای بوده است که یک درب آن به روستای خوشه رود امروزی و درب دیگرش مزار پیر شهریار در حسن آباد بوده و قدمتی معادل سال دارد.
طوایف ساکن در ویست از حدود سال پیش از روستاهای همدان به این منطقه مهاجرت کردهاند، این طوایف که مسلک زندگی آنان عشایری بوده است دقیقا معلوم نیست که آیا به جبر حاکمان زمان خود و یا به مقتضای شغل و دامداری و ییلاق و قشلاق از مناطق سردسیر به مناطق گرمسیر مهاجرت کردهاند. از مشهورترین این طوایف می توان به عمادی ها، سلامی ها و فروغی ها اشاره کرد که کماکان به لهجه اصیل فارسی و همدانی تکلم میکنند. با این حال طبق برخی از تحقیقات صورت گرفته پیشینه کوچ اقوام ساکن در همدان به پیش از ًًُ سال قبل و عهد کورش کبیر باز می گردد که بیانگر مهاجرت تاریخی دستههایی از اقوام یهودی ساکن در همدان به خوانسار و گلپایگان بوده است.
نام قالی ویست - قالی یاوری -
اعتقاد بر این است که قالی ویست که به نام قالی یاوری معروف است ، براساس نقوش L شکلی که در لچک و چهارگوشه فرش به همراه انواع فرم های صلیب شکسته و اشکال حیوانی و گیاهی تجرید یافته در زمینه بکار می رود از حدود سال پیش در این منطقه بافته می شده است. قالی ویست در منطقه با نام های گوناگونی شناخته می شودبسیاری. از کتب این قالی را با نام وِیس معرفی نموده اند. این در حالی است که ویس ها نام طائفه لر زبانی است که بین همدان و ملایر در منطقه ای به همین نام ساکن هستند. بررسی های تاریخی نیز نشان داده است که این طائفه لر هرگز به داخل فلات ایران مرکزی کوچ ننموده اند.
این قالی در بین برخی از تجار و بازاریان اصفهانی به قالی دویست معروف شده است. صحبت با ایشان حاکی از این است که عملا هیچگونه شناختی با طرح، نقش یا رنگبندی این قالی وجود ندارد و احتمالا واژه دویست در تکرار و عدم آشنایی نسل قبل با نسل بعد تر آنها بصورت محاوره ای از ویست به دویست تبدیل شده است. کما اینکه تبدیل واژگان در لهجه اصفهانی برای تلفظ راحتترآنها امری متداول و رایج استحتی. با این وصف واژه دویست با ویست قرابت بیشتری دارد تا وِیس. بنابر این این احتمال که لفظ ویس به جهت ناآشنایی نویسندگان و اهل فن با این قالی جایگزین ویست شده باشد بسیار زیاد است.
از قالی ویست در بسیاری از کتب به قالی یاوری نام برده شده است پرسش از اهل روستا ثابت می کند در طول تاریخ هیچگاه خاندانی با این نام در این شهر سکونت نداشته و در امر قالیبافی فعالیت ننموده اند. روستای کنجد جان در کیلومتری گلپایگان که سابقه ای گزاف در قالیبافی داشته و با دارا بودن بیشترین تعداد بافنده و دار قالیبافی یکی از ارکان بافت در منطقه خوانسار و گلپایگان می باشد ]ٍ[، نزدیکترین مکانی است که می توان در آن خاندانی به نام یاوری را پیدا نمود.
با این حال براساس آنچه که گفته شد دو نظریه در منطقه و براساس مطالعات میدانی برای نام یاوری وجود دارد. اولین نظریه معتقد است که بنا بر گفته بسیاری از صاحب نظران محلی احتمالا یاوری ها خریداران یا تاجران قالی های ویست بوده اند و از این روست که این قالی ها به نام یاوری در جغرافیای بافت ایران شناخته شده اند. نظر دیگر اعتقاد دارد که نام قالی ویست از روی نقوش L - معکوس - شکل بکار رفته در یکه، بال خروسی و حوض فرش گرفته شده است. این نظریات اگرچه توسط اهل فن بارها تکرار و پذیرفته شده است ]َ[، اما کماکان محل تردید است. دلیل این امر را باید در ذکر چند نکته دانست که با تحقیق میدانی در منطقه آشکار می گردد. اول آنکه پیران و مو سفیدان ویست به یاد نمی آورند که یاوری نامی حداقل در یکصد سال گذشته به ویست آمده باشد و قالی خریداری کرده یا بار زده و یا قالیبافی را اجیر کرده باشد.
