بخشی از مقاله
چکیده
مضامین اسطوري و نمادین، در سرودههاي شاعران معاصر ایران و فلسطین کاربردي چشمگیر و پر رنگ دارد. سپیده کاشانی شاعر ایرانی و زینب حبش شاعر فلسطینی با الهام گرفتن از اسطورهها و نمادهاي گوناگون کوشیدند تا شرایط نابسمان فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعهي مورد ظلم خود را اصلاح نمایند. دراین جستار به روش تحلیلی – استقرایی و با رویکرد تطبیقی مکتب آمریکایی به بررسی و تطبیق عناصر نماد و اسطوره در اشعار سپیده کاشانی و زینب حبش پرداخته است تا به مهمترین وجوه تشابه و تفاوت این دو شاعر در حوزه نمادگرایی و اسطوره دست یابد.
یافته هاي پژوهش نشان داده است که نگارنده نمادها و اسطورهها را به پنج حوزهي طبیعی، شخصی مثبت، شخصی منفی، حیوانی، مکانی در اشعار دو شاعر تقسیم کرده است که در برخی از این حوزهها از قبیل؛ حوزههاي طبیعی و حیوانی و شخصی منفی میتوان شباهتهاي اسمی و معنایی را دریافت. اکثر مضامین نمادین زینب حبش در حوزهي وطن، مردم، هویت عربی فلسطین قرار دارد. اما سپیده کاشانی دغدغهي حفظ وطن و هویت ایرانی خود را ندارد. در حوزهي نمادهاي شخصی شاهد تعصب سپیده کاشانی در برابر نمادهاي برگرفته از مذهب تشیع هستیم در حالی که زینب حبش از نمادهاي دینی مسیح و یهود با توجه به عدم تعصب وي در برابر ادیان در اشعارش بهره میبرد.
.1 مقدمه
امروزه ادبیات پایداري از جایگاه خاصی در میان ملتها برخوردار است. ادبیات پایداري نوعی از ادبیات متعهد است که از طرف مردم و پیشروان فکري جامعه در برابر آنچه حیات مادي و معنوي آنها را تهدید میکند، به وجود میآید. در بیانی جامعتر »ادبیات پایداري به مجموعه آثاري اطلاق میشود که از زشتیها و ستمهاي بیداد داخلی یا تجاوزگر بیرونی، در همهي حوزههاي سیاسی، فرهنگی، اقتصادي، اجتماعی با زبانی هنري - ادیبانه - سخن میگوید. برخی از این آثار پیش از رخ نمودن فاجعه، برخی در میان جنگ یا پس از گذشت زمان به نگارش تاریخ آن میپردازند
ادیبان و شاعران حوزه پایداري به مانند ادیبان و شاعران حوزههاي دیگر ادبیات از انواع شگردهاي بیانی و زیباسازي کلام در جهت تأثیر بخشی و اداي مناسب مفاهیم مورد نظر بهره بردهاند. استفاده از نماد و نماد پردازي از جملهي این شگردهاست. سپیده کاشانی و زینب حبش در آفرینش تصاویر از تعابیر نمادین و اسطوره در بیان احساسات و اندیشههاي خود استفاده کردهاند. هدف نهایی شعر این دو شاعر رساندن پیام و دفاع از حق و اظهار ستمدیدگی ملت ایران و فلسطین و مقاومت در برابر واقعیت نامطلوب میباشد. این دو شاعر از نمادها و اساطیر و میراثهاي دینی براي أخذ تأثیر و غناي هنري استفاده میکنند.
هدف از این پژوهش بررسی و تطبیق عناصر نماد و اسطوره در اشعار سپیده کاشانی و زینب حبش است تا به مهمترین وجوه تشابه و تفاوت این دو شاعر در حوزه نمادگرایی و اسطوره دست یابد. لذا، این پژوهش قصد دارد به سوالهاي زیر پاسخ دهد:
- عناصر نمادین و اسطورهاي بکار برده شده در اشعار سپیده کاشانی و زینب حبش چند نوع میباشد، و داراي چه مدلولاتی است؟
- و این عناصر در اشعار دو شاعر چه همسانیها و تفاوت هایی با یکدیگر دارند؟ روش پژوهش تحلیلی - استقرایی و با رویکرد تطبیقی مکتب آمریکایی است که با تحلیل شواهد درون متنی انجام میگیرد.
در حوزه شعر پایداري فلسطین با تکیه بر اشعار سپیده کاشانی و زینب حبش پژوهشهایی به صورت مقاله و پایان نامه انجام شده است، براي آشنایی، تعدادي از پژوهشهایی که جداگانه به بررسی آثار این دو شاعر پرداختهاند، معرّفی میکنیم:
مقاله اي با عنوان »جلوههاي پایداري در اشعار فدوي طوقان و سپیده کاشانی» که در مجلهي ادبیات پایداري کرمان چاپ شده است. مقالهاي با عنوان »بررسی عناصر نماد و اسطوره در اشعار پایداري سپیده کاشانی که در مجله همایش ملّی هنر و ادبیات مقاومت قم چاپ شده است. مقالهاي تحت عنوان »بررسی تطبیقی درونمایههاي پایداري در اشعار زینب حبش و طاهره صفارزاده« که در مجله ادبیات پایداري کرمان چاپ شده است. تا انجا که جستجو به عمل آمده است، پژوهشی مستقل و کامل که اشعار این دو شاعر را در حوزهي نمادگرایی و اسطوره با رویکرد تطبیقی مورد تحلیل و بررسی قرار داده باشد به انجام نرسیده است؛ بنابراین موضوع پژوهش جدید است.
.2 شناخت نامه زینب حبش زینب حبش از شاعران زن نوظهور و شاخص عرصه ادبیات مقاومت است. وي در سال 1942م، در شهر بیت الدجن یافا متولد شد. دوره ابتدایی و راهنمایی و دبیرستان خود را در نابلس گذراند. در سال 1962م به دانشگاه دمشق سوریه راه یافت و در سال 1965م موفق به اخذ مدرك لیسانس در رشته زبان و ادبیات انگلیسی از همین دانشگاه شد.
در اواخر سال 1967م به بهانه مبارزه و مقاومت مقابل دولت اشغالگر صهونیست، به همراه جمعی از دوستانش، حکم حبس به مدت دو سال و نیم علیه او صادر شد. بعد از منتقل کردن وي به ر ام االله، سال 1982م موفق به اخذ مدرك کارشناسی ارشد رشته مدیریت و نظارت تربیتی از دانشگاه بیرزیت شد. از سوي یاسر عرفات وظیفهاي در وزارت تعلیم و تربیت فلسطین بر عهده وي نهاده شد و در سال 1996 م به عنوان مدیر کل و وزیر کمیته تعلیم و تربیت به مدت 9 سال در آن جا مشغول به کار شد. ایشان هم اکنون در رام االله در قید حیات است.
