بخشی از مقاله
چکیده
شاعران معاصر عربی با تأثیر از نمادگرایان غربی، به شکل گستردهای از رمز و نماد برای بیان اندیشههای خود بهره بردهاند، در این میان شاعران ادبیات پایداری فلسطین برای بیان مفاهیم و اندیشه و آرمان های خود به هر وسیله ای متمسک شدهاند تا از رهگذر نماد و رمز، وضعیت مردم ستمدیده فلسطین را به تصویر کشند. این شاعران برای بیان احساس خود و تصویر جرائم، خونریزی-ها، و مصیبتها، و حوادث دهشتناکی که در سرزمینهای اشغالی فلسطین میگذرد، از همه ظرفیتهای زبانی و ادبی خود بهره میگیرند. در این راستا پژوهش حاضر با روش تحلیلی توصیفی، بر آن است تا "جلوههای نمادین آتشفشان در ادبیات پایداری فلسطین" و نیز نگرش و دیدگاههای شاعر را در بیان احساس خود و حوادث دهشتناکی که در فلسطین میگذرد را در خلال بکار گیری این عنصر نمادین برای بیان دردها و مصیبتها و اشتیاق و پایداری خود و مردم فلسطین بررسی کند. در خلال این پژوهش مشخص گردید شاعران از این نماد طبیعی به شکلهای گوناگون بهره جستهاند و ضمن بیان احساس خود از آنچه که در سرزمین فلسطین میگذرد، مردم را به مبارزه طلبی و پایداری در برابر دشمن بر میانگیزانند.
کلید واژهها: فلسطین، نماد، آتشفشان، ادبیات پایداری.
مقدمه
اصطلاح نماد جایگزین سمبل یونانی و رمز عربی است. سمبل از ریشه مصدر یونانی سیمبالین به معنای »به هم پیوستن« و»به هم انداختن است« و اسم »سیمبلین« از آن مشتق شده و به معنای نشان، مظهر، نمود و علامت به کار رفته است. رمز، کلمهای عربی است و به معنای به لب یا به چشم یا به ابرو یا به دست و زبان و دهان اشاره کردن است. - ر.ک. پورنامداران، 1368ش:. - 411 در شعر معاصر عرب به ویژه در ادبیات مقاومت که زمینهی روحی نماد پردازی، به دلیل حرکت و جوششی که ریشه در احساس و عواطف و تأملات درونی شاعر و فضای حاکم بر روزگار او و فاجعه فلسطین دارد، این رویکرد به طور قابل ملاحظهای نمایان است؛ زیرا شعر معاصر عرب، رابطهی تنگاتنگی با موضوع فلسطین دارد. »در واقع نبض شعر عرب امروز با مسألهی فلسطین میتپد.
شاید نتوان شاعری یافت که در کشورهای عربی شعر بگوید و فلسطین، موضوع بخشی از شعرهایش نباشد؛ همانگونه که در دنیای قدیم؛ به ندرت میتوان شاعری یافت که از عشق سخن نگفته باشد« - شفیعی کدکنی،1380ش:. - 250 در این بین، شاعران شاخص ادبیات مقاومت برای بیان مفاهیم، اندیشه و آرمانهای خود، به هر وسیلهای متمسک شدهاند تا از رهگذر نماد و رمز، وظعیت مردم ستمدیدهی فلسطین را به تصویر کشند. کاربرد نماد در ادبیات پایداری فلسطین، موضوع گستردهای است: »برای اشاره به تجربیات تلخ اعراب فلسطین پس از1948، شاعران نمادهای مختلفی را به کار بردهاند که در این میان »سندباد» «اولیس« و »مسیح« بیش از دیگران کاربرد داشتهاند که این خود نشانگر تشابهی است که شاعر عرب در احوال و شخصیتهای اسطورهای و مذهبی فوق، با شرایط نامناسب زندگی اعراب اخراجی مشاهده میکند« - سلیمان،1376ش،. - 184
بنابراین امروزه بکارگیری نماد یکی از ویژگیهای مهم در شعر ادبیات پایداری شده است و به آن عمق و جلوه تازهای بخشیده است. در این میان نماد های طبیعی نمود زیادی در بیان اندیشههای شاعران مقاومت داشته است؛ و عنصر طبیعت که یکی از عناصر مهم صور خیال شاعران است آنان را در به کار گیری نمادین آن در تصویر پردازی های خود ترغیب کرده است، و شاعران حوزه ادبیات پایداری برای پربار کردن مضمون شعری خود و استفاده نمادین از آنها بهره بردهاند. یکی از این عناصر طبیعی که شاعران عرصه پایداری برای به تصویر کشیدن فضای سیاسی و اجتماعی جامعه فلسطین بشکل گستردهای از آن بهره بردهاند عنصر "آتشفشان" است. با بهره گیری از این عنصر طبیعی، و با کاربرد آگاهانه آن در تصویر پردازیهای خود؛ این عنصر طبیعی از معانی معجمی خود به معانی نمادین راه یافتهاست.
اهمیت و ضرورت این پژوهش از آن جهت است که تاکنون هیچ پژوهشی به بررسی این عنصر طبیعی – نماد آتشفشان – نپرداختهاست، و بادقت در کاربرد این عنصر طبیعی در شعر شاعران ادبیات پایداری فلسطین می توان پرده از بسیاری از رمزهای شعری آنان برداشت، و با اندیشههای انسانی، سیاسی و موضوعاتی از قبیل آزادی وآزادیخواهی، مبارزه با ظلم و نمایاندن ابعاد و زوایای پنهانی تجاوز، دعوت به مبارزه و مقاومت و سازشناپذیری آنان پیبرد. در این راستا پژوهش حاضر، با روش تحلیلی و توصیفی بر آن است تا به بررسی جلوههای نمادین "آتشفشان"و چگونگی به کارگیری آن در ادبیّات پایداری فلسطین بپردازد و با ذکر شواهد شعری از شاعران ادبیات مقاومت فلسطین به بررسی و تحلیل کارکردهای آن بپردازد. در این پژوهش در پی یافتن پاسخهای زیر هستیم:
-1 نماد" آتشفشان "در شعر شاعران مقاومت فلسطین چه کاربردهایی داشته است؟
-2 شاعران چگونه از این نماد برای بیان احساسات خود و عشق به وطن و مبارزات مردم فلسطین بهره بردهاند؟
پیشینه پژوهش
تاکنون پژوهشهای قابل توجه ای در قالب کتاب یا مقاله درباره کاربرد نماد در ادبیات پایداری فلسطین نگاشته شده است. اما پژوهشی که به صورت اختصاصی به بررسی جلوههای نمادین آتشفشان در ادبیات پایداری فلسطین بپردازد انجام نشده است. از جمله پژوهشهایی که به بررسی نماد و عناصر نمادین در شعر عربی پرداختهاند عبارتند از: مقاله »رمزیه المراه عند سمیح القاسم« 2014 - م - ، نوشته رقیه رستم پور و رشنو ملکی. مقاله »گستره نماد و اسطوره در اشعار سمیح القاسم و حسن حسینی - 1389 - «؛ رونشنفکر و دیگران. همچنین مقاله »رمزیه الطیور و الحیوانات فی الشعر الفلسطینی المقاوم - 1385 - «، فتحی دهکردی، جعفری. ومقاله »الرموز التراثیه فی شعر عزالدین المناصره« ابراهیم منصور الیاسین. همچنین مقاله »جایگاه نمادین رنگ در ادبیات پایداری فلسطین، نمونه موردی پژوهانه: سمیح قاسم - 1391 - «، یحیی معروف و بهنام باقری. و مقاله "نمادهای پایداری در شعر معاصر عرب، مطالعه مورد پژوهانه: امل دنقل، - 1388 - ، علی سلیمی و اکرم چغازردی. بنابراین با توجه به بررسیهای انجام شده عنصر نمادین آتشفشان و کاربرد آن در ادبیات پایداری فلسطین مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفتهاست. و سعی شده است در این پژوهش به آن پرداخته شود.
