بخشی از مقاله
چکیده:
تکنولوژی و نقش بسیار تأثیرگذار آن بر زندگی بشر یکی از مهمترین دغدغههای بشر بویژه پس از سرعت گرفتن پیشرفتهای تکنولوژیک بوده است. تکنولوژی از منظر بسیاری از متفکران تأثیری دوگانه بر زندگی بشر دارد. تکنولوژی از یکسو دستیابی به ناممکنها را بواسطه از میان برداشتن محدودیتهای طبیعی انسان ممکن میسازد و از سوی دیگر هویت انسانی را با نفوذ همه جانبه خود در زندگی بشر به خطر میاندازد. رمان آیا اندرویدها خواب گوسفند الکتریکی می بینند؟ نوشته فیلیپ کی دیک یکی از مشهورترین رمانهای جهان است که این نگرانی را در قالب داستانی علمی - تخیلی و در جهانی پسااومانیستی به تصویر کشیده است. مقاله حاضر به بررسی مرز میان انسان و ماشین، هویت انسانی و تأثیر تکنولوژی در وجوه مختلف بیرونی و درونی زندگی بشر در رمان یاد شده از منظر پست اومانیسم میپردازد. روش تحقیق این مقاله توصیفی- تحلیلی است. جستار پیش رو بر آن است به این پرسش اساسی پاسخ دهد که جایگاه انسان در عصر پسااومانیسم چه خواهد بود و چه عواملی در تعریف و بازتعریف این جایگاه دخیل هستند؟
کلمات کلیدی: تکنولوژی- پست اومانیسم- دکارد- اندروید- انسان
مقدمه
در نتیجه پیشرفتهای تکنولوژیک که در اوایل قرن بیستم سمت و سوی جدیدی پیدا کرد و در دهههای 1980 و 1990 به سرعتی بی سابقه دست یافت، تصویر نویدبخشی که از دیرباز به واسطه حضور قدرتمند علم به بشر وعده دادهشده بود بسیار محتملتر بنظر میرسید. این تصویر نویدگر روزی بود که به مدد تکنولوژی مرزهای قراردادی و محدودیتهای ذاتی نسل بشر از میان برداشته خواهد شد و جای آن را جهانی بی حد و مرز و قدرتمند خواهد گرفت. چنین جهانی بیش از هر جای دیگری در ژانر علمی-تخیلی به عینیت پیوست. تصویری که در کتابهای این ژانر بچشم میخورد در ابتدا تصویری دور و نامحتمل بنظر میرسید اما رفته رفته با حضور پرقدرتتر تکنولوژی جان بیشتری گرفت.
امروزه تکنولوژی جزء لاینفک زندگی بشر است و روز بروز مرزهای محدودیت را بیش از پیش جابجا میکند. اما تکنولوژی در کنار تمام مزایایی که برای نسل بشر به ارمغان آورد نگرانیهایی را نیز بوجود آورده است. در آیندهای نزدیک رباتها بخش جدایی ناپذیری از زندگی روزمره بشر میشوند و بواسطه حضور پررنگ خود تأثیری عظیم نه تنها بر وجوه بیرونی زندگی بشر که بر درونیات او خواهند گذاشت. به گفته بسیاری از منتقدان با حضور همهجانبه تکنولوژی در زندگی بشر هویت انسانی و فردیت نیز معنای جدیدی مییابند. جودیت کرمن در سال 1991 در این باره چنین مینویسد: »ظرف چهل و پنج تا پنجاه سال آینده این احتمال وجود دارد که مهندسی ژنتیک و علم کامپیوتر پتانسیل های لازم برای خلق نسل جدیدی از مردمان و یا موجودات هوشمند را فراهم آورند، موجوداتی که هم از لحاظ ظاهری و هم از لحاظ عاطفی با مفهوم تاریخی انسانیت بسیار متفاوتند اما بطور بحث برانگیزی انسان محسوب میشوند.Kerman - «، - 1991:1
حال این پرسش بزرگ پیش می آید که عواقب حضور همه جانبه تکنولوژی در زندگی بشر چه خواهد بود؟ یا بطور روشنتر تکنولوژی در کنار چیزهایی که به ما میدهد چه چیزهایی را از ما میگیرد؟بسیاری از فیلسوفان و متفکران بزرگ از دیرباز تاکنون در پی تعریف جامع و درستی از مفهوم بشریت بودهاند. در عصر تکنولوژی و با روی کار آمدن سایبرگها3 - تلفیقی از بشر و ماشین - چنین تعریفی الزامآورتر بنظر میرسد. در تفکر اومانیستی انسان در مرکزیت جهان میایستد و جوهره ناب وجودیاش هستی او را برتر از هر موجود دیگری میکند. بر خلاف تفکر اومانیستی، پست اومانیسم4 یا پساانسانگرایی به گفته ایهاب حسن رویکردی دوگانه دارد که از یکسو ریشه در نفرت ذاتی بشر از خود دارد و از سوی دیگر به پتانسیل فرهنگی نسل بشر اشاره دارد.
پست اومانیسم جایگاه انسان را از مرکزیت جهان ساقط می کند و او را بدون ارجحیت، تنها موجودی در میان موجودات دیگر تعریف میکند که در ارتباط با جهان پیش روی خود و موجودات آن میتواند موجودیت یابد. آنچه در پست اومانیسم با هدف به زیرکشیدن انسان از جایگاه متعالی و یگانهاش در جهان شکل گرفت پیشتر در آراء متفکرانی همچون فوکو و دریدا دیده شده بود. جهان پست اومانیستی جهانی است که در آن » نه تنها توجیه نگرههایی همچون مردسالاری، استعمارگرایی، اومانیسم، پوزیتیویسم، ماهیت گرایی، علم گرایی و دیگر ایسمها از میان برداشته میشود بلکه تمامی ادعاها درباره طبیعی یا ارگانیک بودن موجودات نیز از میان برداشته می شود.Haraway - « ، - 2010:2215 از این دیدگاه آنچه که در اومانیسم جوهره وجودی انسان خوانده میشود و نگاه تمامیت خواهی که از پس آن بر جهان اعمال میشود، به تمامی رخت برمیبندد.
با برداشته شدن نگرههای استعلایی و ارتباط با موجودات دیگر مرزهای انحصارطلبانه رفته رفته از میان برداشته میشوند و جهانی چند صدا متولد میشود. اما باید توجه داشت که آثار مخرب تکنولوژی با گسترش روزافزون مرزهای آن شدت و عمق بیشتری میگیرند. آنتونی گیدنز5 عنوان می کند که »علم و تکنولوژی شمشیری دولبه هستند، خلق پارامترهای جدید ریسک و خطر به همراه امکانات سودمند برای نسل بشرGiddens - «، - 2004:27 تکنولوژی در حال تغییر سریع سازوکارهای زندگی بشر به انحاء مختلف است. این پیشرفتهای توقفناپذیر نه تنها روابط انسان با خود را بلکه روابط انسان با همنوعانش را به نحو خیره کنندهای تغییر داده است.
این تغییر سبب جابجایی حصاری شده است که سعی دارد تعریفی دقیق از آنچه بشریت و غیربشریت نام گرفته است، ارائه کند.در نتیجه چنین تحولی مرز میان انسان و ماشین بیش از هر زمان دیگری در حال از میان رفتن است تا بدانجا که بیم آن می رود تصویر وعده داده شده تکنولوژی از آرمانشهری موعود در نهایت به پادآرمانشهری خالی از حضور انسان منتهی شود.از نگاه فرااومانیسم6 که در برخی از نقدها پست اومانیسم محبوب شناخته میشود انسان با کمک تکنولوژی قادر خواهد بود تمام محدویتهای بیولوژیکی خود را کنار بزند و وارد حیطه جدیدی از زندگی شود. اندی میاه7 بر این باور است که پست اومانیسم بر
