بخشی از مقاله
چکیده
تا کنون تلاشهای بسیاری در دو حوزه تبیین مفهوم و سنجش توانمندی نوآوری تکنولوژیک از سوی محققین صورت گرفته است. در این مطالعه سعی شده است تا در ابتدا با تبیین این مفهوم در سازمانهای پژوهش و فناوری، شاخصهای ارزیابی توانمندی نوآوری تکنولوژیک در این سازمان ها استخراج گردیده و سپس با استفاده از ترکیبی از روشهای ANP و DEMATEL در شرایط فازی، مدلی جهت ارزیابی توانمندی نوآوری تکنولوژیک در پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان یک سازمان پژوهش و فناوری فعال در صنعت نفت، ارائه گردد.
واژههای کلیدی: توانمندی نوآوری تکنولوژیک، سازمانهای پژوهش و فناوی، روش دیمتل و فرآیند تحلیل شبکهای
-1 مقدمه
در سال های اخیر تلاشهای بسیاری در جهت تبیین مفهوم توانمندی تکنولوژی و ارزیابی و سنجش آن صورت پذیرفته است. اما این تلاشها بیشتر در خصوص تبیین این مفهوم در سازمانهای تولیدی بوده است. با توجه به این نکته که نوآوری تکنولوژیک در موفقیت سازمانهای تحقیق و توسعه نقش بسزایی دارد لازم است تا این مفهوم در این سازمانها بیشتر مورد بررسی قرار گیرد .تحقیق و توسعه در اروپا توسط سه بازیگر نهادی بنگاهها، دانشگاهها - اغلب موسسات آموزش عالی - و سازمانهای پژوهش و فناوری - RTO - ها صورت میپذیرد. بنا بر تعریف نهاد سازمانهای پژوهش و فناوری اروپا - EARTO - ، RTO ها سازمانهایی هستند که عمده فعالیت آنها انجام تحقیق و توسعه و ارائه خدمات فناوری و نوآوری به بنگاهها، دولت و دیگر مشتریان است.
این تعریف RTO ها را از دانشگاهها که عمده فعالیتشان تحصیلات و نیز بنگاه ها که عمده فعالیتشان ارائه محصولات و خدمات است متمایز میکند. [1]بنا به تعاریف ارائه شده، پژوهشگاه صنعت نفت یک سازمان پژوهش و فناوری در حوزه صنعت نفت می باشد که چشمانداز آن توسعه فناوری و نیز ارائه راهکارهای فناورانه در صنعت نفت می باشد. با توجه به اهمیت صنعت نفت و به تبع آن روند رشد فناورانه آن در کشور، تبیین مفهوم توانمندی نوآوری تکنولوژیک در پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان یک سازمان پژوهش و فناوری لازم به نظر میرسد.
-2 مرور ادبیات
مفهوم توانمندی نوآوری
نوآوری فرآیند اختراع و پذیرفتن ایده جدید است.[2] نوآوری فرآیند کشف و توسعهای است که منجر به خلق محصول، فرآیند تولید، سازمان ها، فناوریها، نهادها و ترتیبات سیستماتیک جدید می گردد. [3] بنا به تعریف سازمان توسعه و همکاری اقتصادی - OECD - ، نوآوری بکارگیری محصول - محصول یا خدمت - ، یا فرآیند جدید بهبود یافته، یا یک روش بازاریابی جدید، یا یک روش سازماندهی جدید در عملیات کسب و کار، سازمان یا روابط خارجی است. [4]برای آنکه خروجی نوآوری قابلیت رشد داشته باشد، باید دارای اهمیت اقتصادی باشد.[5] لزوم اقتصادی بودن دستآوردهای نوآوری، بر ارتباط میان نوآوری و تکنولوژی تاکید میکند. نوتبوم بحث میکند که نوآوری برای حل مشکل ضروری نیست بلکه نوآوری معمولا با بهبود رقابت و موفقیتهای اقتصادی ارتباط دارد و معمولا با فشار فناوری سر و کار دارد.[6]
بر اساس تعریف لال، توانمندی نوآوری در نظر گرفتن محدودهها و سطوح مختلف نیازمندیهای استراتژی یک سازمان در شرایط رقابتی و محیطی ویژه سازمان است. به طور مشخصتر توانمندی نوآوری، مهارتها و دانشی است که برای جذب، master، و بهبود فناوریهای موجود و خلق فناوریهای جدید مورد نیاز است. [7]توانمندی نوآوری به توانایی ایجاد اصلاحات و بهبود قابل ملاحظه در تکنولوژیهای موجود، و خلق تکنولوژیهای جدید اشاره دارد.تجزیه و تحلیل عملکرد توانمندی نوآوری بر اساس پنج بعد صورت میپذیرد: -1 توانمندی نوآوری سازمانی، -2 توانمندی نوآوری فرآیند، -3 توانمندی نوآوری خدمات، -4 توانمندی نوآوری تولید، و -5 توانمندی نوآوری در بازاریابی. [8]
مفهوم نوآوری تکنولوژیک
بر اساس رویکرد منبع محور، توانمندی به توسعه و تجدید ساختار منابع به منظور بهبود بهرهوری و دستیابی به اهداف استراتژیک اشاره دارد.[9] توانمندی، شامل توانمندی کارکردی، عملیاتی و تکنولوژیکی است.[10] توانمندی تکنولوژیک به عنوان توانمندی انتقال مداوم دانش و ایده ها در مورد محصول، فرآیند و سیستمها است که منجر به ایجاد مزیت رقابتی برای شرکت و ذینفعان میشود. [11] توانمندی نوآوری تکنولوژیک یکی از مهمترین منابع ایجاد مزیت رقابتی است. [12]بورتون در سال 1984 توانمندیهای نوآوری تکنولوژیک را نتیجه تعاملات میان مهندسان فنی، مدیریت نوآوری، سیستمهای تکنولوژیک و تئوریهای علمی می داند. [13]
برگلمن توانمندی نوآوری تکنولوژیک را به صورت مجموعهای از مشخصههای یک سازمان توصیف میکند که استراتژی نوآوری تکنولوژیک را تسهیل و پشتیبانی مینماید.[14] توانمندی نوآوری تکنولوژیک گونهای خاص از دارایی یا منابع است که شامل فناوری، محصول، دانش، تجربه و سازمان میشود.[15] توانمندی نوآوری تکنولوژیک توانایی انجام هر عملیات یا فعالیت دورهای مربوط به تکنولوژی در سازمان است که شامل توانایی توسعه فرآیندها و محصولات جدید و به کارگیری اثربخش تسهیل کنندهها می باشد.[16]بسیاری از مطالعات نشان میدهد که نوآوری تکنولوژیک میتواند اثر مثبت بر رقابت شرکت گذاشته و آنرا بهبود بخشد. [17] و [18]
طبقهبندیها و مدلها
آلدر و شنبار در سال 1990 چهار گونه از توانمندی نوآوری تکنولوژیک را شناسایی کردند. این چهار گونه عبارتند از: -1 توانمندی ایجاد رضایتمندی در پاسخگویی به نیازمندیهای بازار از طریق توسعه محصولات جدید. -2 توانمندی تولید این محصولات با استفاده از تکنولوژیهای فرآیند مناسب. -3 توانمندی برآورده نمودن نیازهای آینده از طریق توسعه و معرفی محصولات جدید و تکنولوژیهای فرآیند جدید. -4 توانمندی پاسخگویی به فعالیتهای پیشبینی نشده تکنولوژی رقبا و شرایط پیشبینی نشده. [19]کریستنسن توانمندی نوآوری تکنولوژیک را به صورت زیر طبقهبندی کرد: [20] دارایی تحقیق علم، دارایی نوآوری در فرآیند، دارایی نوآوری در محصول، و دارایی طراحی. بعلاوه، وی به این نکته اشاره میکند که اغلب سازمانها تنها بر روی یکی از این داراییها تمرکز میکنند در حالیکه نوآوری موفق نیازمند ترکیبی از همه این انواع میباشد.
در ادبیات توانمندی نوآوری تکنولوژیک به مبحث یادگیری نیز توجه شده است. سنج و بارتون معتقد بودند که نوآوری یک فعالیت شکننده و آسیبپذیر است و برخی از سازمانها از ناتوانی در حفظ نوآوری در طول زمان رنج میبرند. ظرفیت لازم برای حفظ نوآوری با استفاده از یادگیری سازمانی بدست میآید. [21] و . [22] بر اساس نظر هیت، نوآوری تکنولوژیک میتواند در مفهوم فرآیند یادگیری تبیین شود. [23]بر اساس مطالعات آلدر و شمنبار، یام در سال 2004 تجزیه تحلیل آماری رگرسیون را برای تعیین توانمندی نوآوری تکنولوژیک در شرکتهای چینی در منطقه پکن انجام داد که در این مطالعه، توانمندیها به هفت دسته تقسیم شده است:
1.توانمندی یادگیری: ظرفیت شناسایی، جذب و بهرهبرداری از دانش جدید به ویژه برای کسب موفقت رقابتی شرکت.
2.توانمندی تحقیق و توسعه: توانمندی شرکت برای یکپارچهسازی استراتژی تحقیق و توسعه، اجرای پروژهها، مدیریت سبد محصولات و هزینه تحقیق و توسعه
3.توانمندی تخصیص منابع: توانمندی شرکت برای بسیج و گسترش منابع تکنولوژیک، انسانی و مالی در فرآیند نوآوری
4.توانمندی تولید: توانایی استفاده از یافتههای تحقیق و توسعه مطابق با نیازهای بازار به نحوی که بتوان آنرا طراحی و تولید نمود.
5.توانمندی بازاریابی: ظرفیت شناساندن و فروش محصول بر پایه شناخت نیازهای کنونی و آینده مشتریان، رویکردهای دسترسی به مشتریان و دانش رقبا.
6.توانمندی سازماندهای: توانمندی داشتن ساختار سازمانی مناسب، ترویج فرهنگ سازمانی، رهبری همه فعالیتها در راه دستیابی به اهداف مشترک، و ایجاد زیرساخت برای پروژههای توسعهای و درنتیجه تاثیر آن بر سرعت فرآیند نوآوری
7.توانمندی برنامهریزی استراتژیک: ظرفیت شناسایی نقاط قوت و ضعف درونی و فرصتها و تهدیدات محیطی واتخاذ گونههای متفاوتی از استراتژیها مطابق با شرایط محیطی. [24] یام معتقد بود که نوآوری تکنولوژیک هم به توانمندی تکنولوژیک و هم به توانمندیهای کلیدی نظیر توانمندیهای سازمانی، بازاریابی، تامین منابع، تولید، برنامهریزی استراتژیک و تخصیص منابع بستگی دارد. [25] چارچوب ممیزی توانمندی نوآوری که توسط برگلمن در سال 2004 ارائه شد، شامل پنج بعد زیر است: [26]
