بخشی از مقاله
-1 مقدمه -2 مبانی نظري توسعه کارآفرینی تکنولوژیک
امروزه با درك حساسیت و ضرورت دستیابی به توسعهي مبتنی بر بدیهی است حرکت در مسیر توسعه فناوري با رویکردهاي کارآفرینانه و
دانش و اهمیت استفاده از فناوريهاي جدید در رشد اقتصادي، به عبارتی توسعه کارآفرینی در عرصه فناوري، نیازمند بسترسازي و
شناخت فناوريهاي نو و خلق فرصتهاي اقتصادي مبتنی بر فناوري فراهم نمودن زیرساختهاي مورد نیاز و دخالت و کنشگري فعال و
هاي جدید بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. بر همین اساس هدفمند سازمانها و نهادهاي متعددي می باشد. از جمله مهم ترین
گرایش به شناسایی عوامل اثر گذار بر توسعه کارآفرینی فناورانه در زیرساختهاي مورد نیاز براي توسعه کارآفرینی تکنولوژیک می توان به
حال افزایش است. با توجه به اهمیت منابع انرژي و سهم آن در توسعه وجود نظامهاي دقیق قانونی نظیر قوانین شرکتی و مالیاتی منطقه،
کشورها، شناسایی مولفه هاي توسعه دهنده کارآفرینی تکنولوژیک در سیستمهاي مالی و بازارهاي سرمایهي روشن و شفاف، سیستمهاي
عرصه منابع مختلف انرژي یکی از زمینه هایی است که در طی دو دهه ارتباطات از راه دور و حملونقل پیشرفته و مواردي نظیر آن بعنوان
اخیر تلاش محققان را به خود معطوف داشته است. ایران بعنوان یکی پیشنیاز کارآفرینی فناورانه اشاره نمود[18] و .[21] البته تأکید بر
از کشورهاي در حال توسعه با تقاضاي بالایی از انرژي برق مواجه بوده ضرورت وجود برخی زیر ساخت ها، نفی کننده نقش کارآفرینان در
و بر اساس اسناد فرادستی نظیر برنامه پنجم توسعه، بایستی ظرفیت پیشبرد کارآفرینی مبتنی بر فناوري نیست و در تحقیقات متعددي بر
برق تولیدي نیروگاههاي کشور تا پایان سال 1393 به 82/5هزار تأثیر قابلیت هاي کارآفرینان در توسعه نوآوري هاي تکنولوژیک تأکید
مگاوات برسد که این میزان، 25هزار مگاوات بیشتر از ظرفیت نصب شده است[9]،[10] و [11] با این حال آنچه که ونکاتارامان آنرا
شده فعلی نیروگاه هاي کشور براي تولید برق است. از طرفی طبق اعلام دركنکردنیهاي (ناملموسات) توسعه کارآفرینی میخواند، شرایط
وزارت نیرو، متوسط رشد سالانه مصرف برق در ایران برابر %7.95 بوده کافی و شایستهاي هستند که اجازه میدهد کارآفرینی در یک مکان
که از متوسط رشد جهانی مصرف برق (%3.7) بیشتر است.ازرواین خاص پیشرفت کند. او معتقد است که اغلب دولتها تلاش میکنند که
یکی از گزینههاي جدید و تکنولوژیک که براي تأمین انرژي الکتریکی کارآفرینی تکنولوژیک را با تزریق کردن سرمایهي مخاطرهاي توسعه
مورد نیاز و توسعه ظرفیت سیستم مطرح بوده و میتواند با توجه به دهند. آنها این سرمایهها را در بین مراکز توسعهي شرکتهاي کوچک
سرمایه گذاري اولیه پایین و ریسک سرمایهگذاري کمتر نسبت به توزیع میکنند. بسیاري از مناطق و کشورها روي این سرمایهگذاري-
احداث نیروگاههاي بزرگ توسط بخش غیردولتی انجام گردد،استفاده از هاي ریسکپذیر عمومی کار کردهاند.
منابع تولید پراکنده بهعنوان یکی از کاراترین طرحها می باشد. منابع وانکاتارامان1 پیشنهاد تغییر دستهاي از ناملموسات داخلی را می-
تولید پراکنده واحدهاي تولیدي هستند که عموما داراي ظرفیت هاي دهد که باعث ایجاد کارآفرینانی که به تعبیر شومپیتر واسطههاي
پایینتري نسبت به سایر نیروگاهها بوده و در نزدیکی مراکز مصرف به تغییرات اقتصادي و اجتماعی هستند، میشوند. او معتقد است براي
شبکه متصل میشوند. این تولیدات به دلیل هزینههاي پایین در توسعهي کارآفرینی فناورانه این معیار باید با هفت مورد ناملموس دیگر
سرمایه گذاري اولیه و همچنین ریسک سرمایهگذاري کمتر نسبت به از جمله دسترسی به ایدههاي بدیع، الگوهاي نقش2، بازارهاي
سایر طرحهاي توسعه ظرفیت سیستمها، از جایگاه مناسبی در میان غیررسمی، فرصتهاي خاص منطقهاي، شبکههاي ایمن3، دسترسی به
برنامه ریزان و طراحان سیستم برخوردار میباشد. بازارهاي بزرگ و رهبريشود اجرایی همراه .[17]
بر همین اساس و نظر به اهمیت بهرهوري پایدار از منابع انرژي در دالستراند4معتقد است همچنان دانش موجود دربارهي کارآفرینی
ایران، در این تحقیق توسعه بنگاه هاي تولید برق با استفاده از فناورانه و عوامل توسعه بخش و جوانب منطقهاي آن محدود است .[4]
نیروگاههاي مولد مقیاس کوچک و به صورت پراکنده و در محل مصرف، بر مبناي دیدگاه پتی (2009)، به طور کلی کارآفرینی فناورانه را می
به عنوان یک کارآفرینی تکنولوژیک در صنعت برق مورد توجه قرار توان شاملاساسیسه بعد دانست :[12]
گرفته و به بررسی تأثیر عوامل محیطی (شامل عوامل سیاسی، (1 بعد کارآفرینانه: مجموعهاي از فعالیتها که افراد و شرکتها جهت
اقتصادي، اجتماعی، تکنولوژیک، قانونی و بینالمللی) بر تاسیس و راه شناسایی و بهبود قابلیتهاي فناوريهاي در حال رشد و فرصتهاي
اندازي این بنگاه ها پرداخته شده است. کسب و کار انجام میدهند احتمالاًو از دید دیگران پنهان مانده است.
(2بعد مدیریتی: به فعالیتهایی مربوط است که توسط افراد و سازمانها
جهت توسعهي یک ارزش که قادر است به سرعت، بازاري را تسخیرکند
حتمالا و ا ً از طریق طرح کسب وکاري اثبات شده انجام میگیرد.
نشریه علمی- پژوهشی کیفیت و بهره وري صنعت برق ایرانتابستشمسالنره سوم 5 بهار و 1393
۹
عوامل محیطی موثر بر توسعه کارآفرینی تکنولوژیک در صنعت برق
(3 بعد محیطی: این بعد، به عوامل رسمی و غیر رسمی پشتیبان که شرایط مناسبی براي مخاطرات تکنولوژي محور ایجاد میکنند، مرتبط است. بعد محیطی شامل سیاستهاي عمومی، قوانین و مقررات، استانداردهاي صنعتی و اعطاي منابع شامل منابع انسانی، فعالیتها و بنگاههاي دانشبنیان، نهادهاي عمومی، فرهنگ، جوامع و روابط بین سازمانی میشود.
بر اساس مدلی که پتی براي کارآفرینی تکنولوژیک در سال 2009
ارائه نموده، یافتن راهکارهاي توسعه کارآفرینی تکنولوژیک مستلزم شناسایی عوامل محیطی موثر بر آن است. در همین ارتباط، پربله و همکاران5 در تحقیقی بر روي 450 بنگاه بینالمللی آمریکایی، عوامل سیاسی، اقتصادي، اجتماعی، فناوري و فرهنگی را به عنوان مهم ترین عوامل محیط کلان در کنار عامل رقابتی بعنوان عاملی از محیط خرد مورد بررسی قرار دادند. نتیجه ي حاصل از پژوهش آنها نشان داد که
90 درصد پاسخدهندگان، عامل اقتصادي را املبهعنوان مهمترین ع مطرح نمودند. این سهم براي عوامل سیاسی، قانونی، فناوري و فرهنگی به ترتیب برابر 56 درصد، 55 درصد، 45 درصد و 14 درصدلذا بود.
یافتههاي پژوهش دلالت بر این داشت که عوامل محیطی به ترتیب اهمیت شامل عوامل اقتصادي، سیاسی، قانونی، فناوري و فرهنگی بر توسعه کارآفرینیهاي تکنولوژیک برونمرزي تاثیرگذارند.[12]
زویربلیس و زینکویسیوت6در تحقیق میدانی بر روي شرکتهاي حمل و نقل فعال در لیتوانی دریافتند که عوامل سیاسی، اقتصادي، اجتماعی، فنی و قانونی به عنوان عوامل کلان محیطی اثر گذار بر توسعه کارآفرینی موثر هستند بر مبناي تحلیل داده هاي این تحقیق مشخص گردید که در بین عوامل کلان محیطی، عوامل سیاسی داراي بیشترین مطلوبیت و عوامل اجتماعی داراي کمترین سطح مطلوبیت بودند.[21] در پژوهشی توسط کاسمین میهاي و آواسیلکاي7 دو دسته عوامل مشتمل بر خصوصیات فردي و حرفه اي کارآفرینان و عوامل محیطی بعنوان عوامل موثر بر کارآفرینی تکنولوژیک مورد بررسی قرار گرفت که نتایج تحقیق نشان داد عوامل محیطی در پنج دسته شامل محیط جغرافیایی و طبیعی، ویژگیهاي جمعیت شناختی محیط، محیط اقتصادي، قوانین و مقررات و محیط سیاسی مهم ترین عوامل موثر بر توسعه کارآفرینی تکنولوژیک می باشند .[8]
با توجه به مبانی نظري ذکر شده و با توجه به مدل کارآفرینی تکنولوژیک پتی (2009) که به آن پرداخته شد، یکی از ابعاد کارآفرینی تکنولوژیک، بعد محیطی میباشد که میتوان این عوامل را در قالب مدل شناخته شده PESTLI8 که یک مدل راهنماي کلان سیستم براي شناسایی عوامل محیطی موثر بر هر پدیدهاي است، برآورد کرد. عناصر اصلی این مدل شامل عوامل مرتبط با سیاستها عوامل اقتصادي، عوامل اجتماعی، عوامل فناوري، عوامل قانونیو عوامل بینالمللی است که بر همین مبنا و با شناسایی شاخصهاي مرتبط با هر یک از عوامل، انجام این تحقیق از حیث نظري پایه ریزي شده است.
-3 روش شناسی تحقیق
تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردي میباشد. از طرفی با توجه به اینکه هدف تحقیق حاضر، توصیف شرایط یا پدیدهاي خاص می باشد بنابراین روش تحقیق از حیث چگونگی بهدستموردآوردن دادههاي نیاز(طرح تحقیق)، از نوع توصیفی می باشد. همچنین تحقیق از نوع پیمایشی مقطعی میباشد. جامعه آماري تحقیق حاضر شامل مالکان کسب وکار و مؤسسین بنگاههاي اقتصادياي هستند که تولید برق را توسط مولدهاي مقیاس کوچک و به صورت پراکنده و در محل مصرف انجام میدهند. مطابق آمار وزارت نیرو و شرکت توانیر (به عنوان متولی بخش تولید و انتقال برق در کشور) تاکنون با 15 بنگاه (شامل 3 بنگاه خصوصی سهامی خاص و 12 بنگاه تعاونی)، 150 قرارداد منعقد شده که از این میزان، 21 نیروگاه نیز تاکنون راه اندازي و به مرحله بهرهبرداري رسیده است. جامعه آماري تحقیق حاضر شامل تمامی مالکان و برخی از مدیران و کارشناسان ارشد این 15 بنگاه میباشد با توجه به اینکه جامعه مورد نظر در این تحقیق، محدود میباشد حجم نمونهي موردنیاز براي پژوهش، برابر حجم جامعه در نظر گرفته شد و پرسشنامه بین 45 نفر از مؤسسین و مالکان این بنگاهوکارها کسب توزیع شد که از این تعداد، 40 نفر به پرسشنامه پاسخ دادند.
در تحقیق حاضر، ابزار اصلی گردآوري داده ها، پرسشنامه بود. براي سنجش پایایی سؤالات از روش آلفاي کرونباخ توسط نرمافزار SPSS
استفاده شد، که ضریب بدست آمده، پایایی بالاي سؤالات پرسشنامه را نشان داد. سنجههاي هر یک از عوامل محیطی در پرسشنامه از طریق اسناد بالادستی نظیر سند چشمانداز، قانون برنامه پنجم توسعه، قانون بودجه، بخشنامهها و آییننامههاي وزارت نیرو و نیز مصاحبههاي اکتشافی با خبرگان صنعت تولید پراکنده برق در وزارت نیرو و شرکت توانیر استخراج شده است. براي تعیین اولویت عوامل مؤثر بر توسعه ي کارآفرینی تکنولوژیک مورد بررسی در تحقیق از آزمون فریدمن استفاده شده است. در بخش دوم، براي تجزیه و تحلیل دادهها، براي آنکه بتوان روابط علت و معلولی میان متغیر مشاهده نشده (تأسیس بنگاههاي اقتصادي تولید برق) و روابط میان متغیرهاي مشاهده شده
(متغیرهاي مستقل پژوهش شامل کلیه عوامل سیاسی، اقتصادي، اجتماعی، تکنولوژیک، قانونی و بینالمللی) را برآورد کرد از روش
"مدلیابی معادلات ساختاري" استفاده شده است. از جمله توانایی هاي این روش ساختن متغیرهاي مکنون استطور. این متغیرها با آنکه به مستقیم اندازهگیري نمیشوند اما از طریق متغیرهاي اندازه گرفته شده متعددي که هر یک برآوردي مرتبط با متغیرهاي مکنون هستند، در مدل برآورد میشوند. تاثیر بر متغیري که نامشهود است یعنی اندازهگیري آن به صورت ملموس، عملی و مقدور نبود بنابراین لازم بود در این پژوهش، متغیري نامشهود یا مکنون تعریف شود و در قالب مدل معادله ساختاري و آزمون مدل، نوع، جهت و میزان تاثیر هر کدام از عوامل موثر بر متغیر نامشهود که در اینجا تاسیس بنگاههاي
نشریه علمی- پژوهشی کیفیت و بهره وري صنعت برق ایرانتابستشمسالنره سوم 5 بهار و 1393
۰۱
غلامحسین حسینی نیا، احمد یعقوبی فرانی، سعید افشار
اقتصادي تولید پراکنده برق است مشخص شود. بنابراین با توجه به ضرورت استفاده از مدل معادله ساختاري و تبمکنونیینمتغیر تاسیس بنگاههاي اقتصادي تولید پراکنده برق به کمک عوامل موثر بر آن، در این پژوهش از نرمافزار Smart PLS که توانمندي خوبی براي تحلیل در این نوع مسائل دارد، استفاده شد و در ادامه با توجه به اجراي آزمون مدل رگرسیونی تحلیل مسیر (مدل معادلات ساختاري)،
میزان تاثیر عوامل تاثیرگذار بر تاسیس بنگاههاي اقتصادي تولید پراکنده برق بر اساس خروجی نرمافزار مشخص گردید.
-4 یافته هاي تحقیق
-1-4 مقادیر میانگین متغیرهاي مستقل پژوهش
دادههاي جدول((1، میزان تأثیرگذاري متغیرهاي مرتبط با عوامل سیاسی را بر روند تأسیس و راهاندازي بنگاههاي اقتصادي تولید پراکنده برق نشان میدهد. همانطور که در جدول مشخص است، عواملی نظیر "اخذ مالیاتهاي پایین توسط ادارات مالیاتی در این صنعت"، "پایبندي دولتها به تعهدات خود" و "پایبنديبهدولتها تعهدات دولتهاي قبلی" بیشترین تاثیر را در بین عوامل سیاسی موثر بر تاسیس اینگونه بنگاه ها داشتهاند.
در مورد میزان تأثیر عوامل اقتصادي نیز متغیرهایی نظیر "حمایت مالی بهموقع توسط بانکهاي عامل در پرداختها"، "وجود سرمایه گذاران با نقدینگی مناسب" و "پیش خرید برق تولیدي توسط دولت " بیشترین تاثیر را بر تاسیس بنگاه خواهند داشت.
در بین عوامل اجتماعی و متغیرهاي تبیین کننده آن، همانگونه که در جدول((3 آمده است مواردي نظیر "برخورداري از تحصیلات مربوطه و آشنایی با مزایاي متعدد این روش تولید"، "کاهش تلفات برق به عنوان کالاي حیاتی مورد نیاز جامعه" و "ظرفیتهاي طبیعی در دسترس در کشور نظیر گاز بهعنوان منبع اولیه" بیشترین تاثیر را بر تاسیس بنگاه داشتهاند.
در مورد عوامل تکنولوژیک و متغیرهاي تبیینجدولکننده آن (
(4، شاخصهایی مانند "در دسترس بودن گاز به عنوان منبع اولیه مورد نیاز تولید برق"، "افزایش بازده برق تولیدي به سوخت دریافتی"
و "در دسترس بودن تکنولوژي مهندسی نیروگاه" بیشترین تاثیر را بر تاسیس بنگاه داشتهاند.
بدون شک یکی از الزامات اساسی براي تأسیس بنگاههاي اقتصادي، آمادگی ظرفیت هاي قانونی مربوطه است. در این زمینه دادههاي حاصله (جدول (5 مشخص نمود که عواملی نظیر "تعهد و تضمین دولت در خرید برق تولیدي در صورت عدم استفاده"، "حمایتهاي دولت از طریق واگذاري وام و تسهیلاتهايبا بهره پایین" و "بسترسازي قانونی براي ارائه تسهیلات مانند زمین و ..."
بیشترین تاثیر را در بین متغیرهاي مرتبط با عواملاداريقانونی/
داشتهاند.
در مورد تأثیرگذاري عوامل بین المللی (جدول(6 نیز ارزیابی پاسخگویان از میزان تأثیرگذاري بیشتر متغیرهایی نظیر "افزایش پایداري و امنیت شبکه برق کشور و توسعه پدافند غیرعامل"، "رفع تحریمهاي بین المللی در فروش تجهیزات مورد نیاز این صنعت به ایران" و "استفاده از تجربیات کشورهاي صاحب تکنولوژي و پروژه هاي موفق آنها" در مقایسه با سایر مولفه ها حکایت می نماید.
-2-4 رتبهبندي عوامل
فرضیه هاي اصلی براي این تحقیـق بـر مبنـاي تـأثیر عوامـل سیاسـی، عوامــل اقتصــادي، عوامــل اجتمــاعی، عوامــلعوامــلتکنولوژیــک، قانونی/اداري و عوامل بین المللی بـر تأسـیس و راه انـدازي بنگـاه هـاي تولید پراکنده برق تعریف شـدند. بـر ایـن اسـاس، اینکـه کـدام عامـل میتوانـد تاثیرگـذارتر از دیگـري در توسـعهي کـارآفرینی تکنولوژیـک
(تاسیس بنگاه هاي اقتصادي تولید پراکنده برق توسط بخش غیردولتی)
باشد با استفاده از آزمون فریدمن انجام شد که بر مبناي نتـایج حاصـله مشخص شد عوامل اقتصادي با میانگین رتبـه اي بسـیار بـالاتر از سـایر عوامل، مؤثرترین عامل در بین عوامـل مـی باشـد و پـس از آن، عوامـل بین المللی، عوامل قانونی/اداري و عوامل مرتبط با سیاست ها (سیاستی)
داراي میانگین رتبه اي نزدیـک بـه هـم بـوده و در نهایـت نیـز عوامـل تکنولوژیـک و عوامـل اجتمـاعی در رتبـههـاي آخـر تاثیرگـذاري قـرار گرفتهاند.
