بخشی از مقاله
ادبیات فارغ از نژاد، زبان، کیش، جنسیت و نمونههایی از این دست به دلیل ماهیت انسانی و عاطفی آن، زبان مشترک همه انسانها و پل ارتباطی آنها با همدیگر است. یکی از شاعرانی که توانسته در زمان معاصر زبان مشترک دردهای جامعه انسانی و فریادگر آن باشد، شیرکو بیکس - 2013-1940 - است. شیرکو از شاعران آوانگارد معاصر، برنده جایزه ادبی توخولوسکی سوئد در سال 1987-1988 و دریافتکننده لقب همشهری از بزرگترین انجمن مدنی فلورانس ایتالیاست. ترجمه آثار او به زبانهای انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، آلمانی، سوئدی، نروژی، عربی، فارسی و ترکی و قراردادن سرودههای او در کتابهای درسی چند کشور موقعیت او را چون چهرهای شناختهشده در گستره شعر جهانی تثبیت کرده و در شناساندن شعر کردی و گرایش ذهن جهانیان به آن بسیار مؤثر بوده است.
بیشک باید بخش بزرگی از این موفقیتها را در گرو پیامهای انسانی و بیان دردها و رنجهایی جستجو کرد که جامعه بشری بهطور عام و کردها بهویژه باشندگان عراق بهطور خاص با آن روبرو بودهاند. شناسایی این شاعر بزرگ و نقش او در شناسایی و پیوند دردهای مردم سرزمین خود با دیگر مردم جهان و توانمندی او در بازنمایی این رنجها از اهداف پژوهش حاضر است. نتیجه نشان میدهد، شیرکو توانسته از عهده سفیرآشتی، آزادی و انسانیت بهخوبی برآید.
-1 مقدمه
انسانها فارغ از نژاد، زبان، کیش، جنسیت و نمونههایی از این دست به دلیل ماهیت مشترک انسانی، دردها و شادیهای مشترکی دارند. شناخت این اشتراکات در کاهش جنگها، ستیزها، خشونتها و... مؤثر واقع میشود و افقی نو از همدلی در برابر دیدگان بشر میگشاید. شعر، رمان، نمایشنامه، موسیقی، نقاشی، پیکرتراشی و در یک کلام ادبیات و هنر فراهمکننده و زمینهساز این مهم هستند. زمانی که سیاستمداران جنگطلب، زمینههای جنگ، کشتار، تجاوز و تخریب را فراهم میکنند، ادبیان و هنرمندان در اندیشه پروراندن آشتی، همدلی، عشق و دوستی هستند. یکی از شاعرانی که سرودههایش مرزهای سرزمینش را درنوردید، شاعر آوانگارد کرد، شیرکو بیکس - 2013-1940 م - است.
برنده جایزه ادبی توخولوسکی سوئد در سال 1988 از دست انگلوار کارلسن، نخستوزیر وقت سوئد، دریافتکننده لقب همشهری از بزرگترین انجمن مدنی فلورانس ایتالیا، نماینده پارلمان کردستان در سال 1992، مؤلف 38 کتاب، چاپ شعرهایش در کتابهای درسی کانادا و ایالات متحده آمریکا، ترجمه شعرهایش به زبانهای انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، آلمانی، سوئدی، نروژی، عربی، ترکی، فارسی برخی از کارنامه ادبی شیرکو است. موضوع پژوهش حاضر شناساندن این شاعر توانمند کرد، معرفی گوشهای از ادبیات معاصر کردی، شناخت بهتر اندیشههای شیرکو و انعکاس مفاهیم والای انسانی در آن است. روش پژوهش توصیفی است و اطلاعات بهصورت کتابخانهای گردآوری و با استفاده از شیوه تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شدهاند.
-2 پیشینه پژوهش
درباره شیرکو تاکنون پژوهشهای بسیاری به زبانهای مختلف صورت گرفته است. پایاننامه کارشناسی ارشد قهرمان احمدی با عنوان »جنبههای پایداری در اشعار شفیعی کدکنی و شیرکو بیکس شاعر کردستان عراق« در 1393 در دانشگاه اصفهان، مقاله »انسان، مبارزه و عشق در شعر شیرکو بیکس و احمد شاملو« از امید ورزنده و مژگان وفایی - 1394 - ، پایاننامه دکتری پیمان تباری با عنوان »انسانگرایی، آزادی و عشق و اشعار احمد شاملو و شیرکو بیکس - 1394 - « در دانشگاه آزاد تهران واحد شرق، مقاله »بازنمود آرمانخواهانه اسطوره کاوه در نمایشنامه منظوم »کاوه ئاسنگهر« شیرکو بیکس« از ایرانی و کنعانی - 1394 - ، مقاله »انعکاس اوضاع اجتماعی در اشعار شیرکو بیکس« از تباری، پارسا و گذشتی - 1395 - برخی از این پژوهشها در ایران هستند.
-3 زندگی و شعر شیرکو بیکس 2013-1940 - م -
شیرکو فرزند شاعر آزادی خواه فایق بیکس - 1905- 1948 - است که در دوم ماه می - 1940 - در شهر سلیمانیه به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را در آنجا گذراند، سپس برای ادامه تحصیل راهی بغداد شد. در سال 1964 به صف مبارزان کرد پیوست و در ایستگاه رادیویی قیام مشغول به کار شد. در سال 1968 اولین مجموعه شعری خود را با نام »مهتاب شعر« منتشر کرد. در سال 1970 با گروهی از ادیبان و روشنفکران بیانیه »روانگه« - دیدگاه - را درباره ضرورت تحول در شعر کردی مطرح کرد که سرآغازی برای پایهریزی بنیان ادب مدرن کردی شد.
در سال 1974 رژیم بعث او را دستگیر و بهرمّ»ادیه« تبعید کرد؛ اما در سال 1979 به شهر سلیمانیه بازگشت. در سال 1984 در حمایت از جنبش حقطلبانه ملت کرد از دریافت جایزه »قادسیه صدام« خودداری کرد و بههمینسبب مجبور شد، دوباره به صف مبارزان کرد بپیوندد. در سال 1986 عراق را ترک کرد و سال بعد به سوئد رفت و تا سال - 1992 به مدت پنج سال - در آنجا زندگی کرد. در سال -88 1987 جایزه »توخولسکی« را از مؤسسه قلم دریافت کرد و به لقب »همشهری« از بزرگترین انجمن مدنی فلورانس ایتالیا نائل شد. آثار او به زبانهای انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، آلمانی، نروژی، سوئدی، عربی، ترکی و فارسی ترجمه شده است و در کتابهای درسی ایالات متحده آمریکا و کانادا جای داده شده است.
افراد زیادی سرودههای او را به فارسی برگرداندهاند. احمد شاملو، جلال ملکشاه، کامبیز کریمی، ناصح شریفیان، محمد رئوفمرادی، عزیز ناصری، رضا کریممجاور، سیدعلی صالحی، فریاد شیری، سیامند شهسواری، محمد مهدی پور، بابک زمانی، صلاح منوچهری و ناهید اشرفی برخی از این افراد هستند. برخی از آثار ترجمهشده او به فارسی عبارتند از: آیینههای کوچک بامداد، من عطشم را با آتش فرو مینشانم، کاوه آهنگر، سپیدهدم، دو سرو کوهی، رودخانهها، عقاب، کجاوه، گریهها، صلیب، مار و روزشمار شاعر، تو میتوانی با جرعهای بوسه دیگر بار مرا بیافرینیدرّ،ه پروانهها، سایه و آزادی، این واژه بی ابرو. شیرکو در سال 1992 نماینده پارلمان اقلیم کردستان شد در همان اوان وزیر فرهنگ کردستان شد؛ اما در سال 1993 به نشانه اعتراض به برخی از مسائل از سمت خود استعفا داد.
در سال 2001 جایزه ادبی شاعر فقید کرد متخلص به »پیرمرد« را دریافت کرد. در سال 1998 همراه چندتن از روشنفکران و ادیبان کرد مؤسسه انتشاراتی »سه رده م« - عصر - را تأسیس کرد. سرودههای او در سال 1998 در کتابهای درسی چند کشور ازجمله ایالات متحده آمریکا و کانادا گنجانده شده است. شیرکو در چهارم اوت 12 /2013 مرداد 1392 در سوئد درگذشت. پیکر او در هواپیمای ویژه همراه خانوادهاش در ساعت 16 یکشنبه 20 مرداد از استکهلم سوئد به فرودگاه اربیل منتقل شد. جسد او را کاوهمحمود، وزیر فرهنگ وقت کردستان، همراهی کرد.
