بخشی از مقاله
چکیده
ادبیات پایداری که منحصر در زمانی خاص نیست، ادبیاتی است که مردم را به مقاومت و قیام در برابر ظلم و ستمی که بر آنان رواشده است، دعوت میکند و آنان را به تلاش برای آزادی و دفاع از وطن و حقوق خود فرا میخواند، از بارزترین مؤلفههای این ادبیات، آگاهی بخشی، فراگیر شدن پیام-های پایداری، تبیین ماهیت دشمن و اهداف آن، تحقق آزادی و کرامت انسانی، برانگیختن مشاعر و احساسات تودهها، جهت بخشی و هدایت افکار، عواطف و احساسات مخاطبین، یادآوری گذشته، زندان، تبعید، غربت و... میباشد. این مؤلفهها در خطبههای اسرای اهل بیت و اشعار آنان به خوبی نمایان است. این تحقیق در پی آن است تا با تحلیل این خطبهها، جلوههای ادبیات مقاومت را در آنها بررسی، و تأثیر آنها را در مخاطبین نشان دهد.
1 مقدمه
روشنگری از مؤثرترین ابزارهای تحریک افکار، احساسات، عواطف و جهت بخشیدن به آنها، و از بارترین عناصر بکار گرفته شده در ادبیات مقاومت است. بیدار کردن وجدانهای خفته، شعلهور کردن مشعل افکار عمومی و هدایت آنها در خطبههای دشمنشکنِقهرمانانِ دربند واقعه کربلا به خوبی نمایان است. امام زینالعابدین - ع - و عمهاش حضرت زینب - س - به همراه دیگر عقیلههای بنی هاشم ام کلثوم و فاطمه صغری سلام االله علیهما پس از حادثه کربلا در کوفه و شام، با بیانی شیوا که جوشیده از چشمه فیاض سخنوری امام علی - ع - است، جلوههایی از ادبیات مقاومت را که این زمان به نام فلسطین گره خورده است، به نمایش گذاشتهاند.
از آنجا که مقاومت، جنبشی مردمی است، در طول تاریخ بشر، دفاع از سرزمین،کرامت انسانی، حقوق یا آرمانهای انسانی، در گفتار و کردار انسانهای ستم دیده و کسانی که از آنان دفاع کردهاند، به چشم میخورد. دفاع از حریم خود، یا مقاومت و پایداری در برابر ستم و ستمگر و ادبیات مقاومت و پایداری، به زمانی خاص منحصر نمیگرددیرحجّ.»و بعض المؤرخین للأدب الشّعبیّ أنّ سیره عنتره هی أقدم الملاحم الشعبیه العربیه التی تصوغ رمز البطلوله فی مقاومه شعوب هذه المنطقه من العالم« - غالی شکری، بیتا: » . - 55اگر تاریخ نگاران ادبیات عرب ترجیح میدهند که کهنترین حماسه سرزمینهای عرب نشین، حماسه عنتره بن شداد است که رنگ و بوی نماد قهرمانی در مقاومت ملتهای این منطقه بخود گرفته است.«
خطبههای اسرای کربلا که در مسیر شام برای در هم کوبیدن کاخهای ستم بنیامیّه ایراد شدهاند و اشعاری که آنان سروده یا بدانتمثّل جستهاند، از آغازین جلوههای ادبیات مقاومت در ادبیات عربی به حساب میآیند. خطبههایی که به قصد دفاع از حریم دین و اهل بیت پیامبر مکرم اسلام - ص - با شاخصههای آگاهی بخشی، دفاع از مظلوم، تحریک مشاعر و عواطف عامه، هشدار نسبت به عواقب و نتایج سستی و اهمال و عواقب برخی اعمال و ... ایراد شدهاند و به محسنات بدیعی، سجع و صور بلاغی همچون تشبیه، استعاره، کنایه، تمثیل آراسته گردیدهاند، از این نوع ادبیات شمرده میشوند. بویژه آنکه تضمین آیات قرآنی و شعر نیز، به زیبایی و دلنشینی آنها افزوده است.
بقاء و استمرار حیات، جاودانگی، تبیین جایگاه، تمدن و کرامت ملت، شناساندن ماهیت دشمن و تعریض به آن، هشدار به مخاطب و بیدار کردن او از خواب غفلت، تاختن به خصم و تبیین توطئه-های آن برای تودهها، تحریک مشاعر و احساسات، یادآوری گذشته، بیان دردها و رنجها و بشارت و جلوههای مقاومت در خطبههای اسرای اهل بیت در کوفه احمد کرمی 2423❑ هشدار، شهادتطلبی، جوشش مردمی، سر فرو نیاوردن در برابر ستمگر، نقش زن در پایداری از شاخصههای ادبیات مقاومت برشمرده میشوند - الأسطه، . - 9 :2008 بسیاری از این شاخصهها به وضوح در سخنان اسرای اهل بیت هویدا است.
اگر با مقیاسهای امروزی نیز، تأثیر سخنان اسرای حادثه کربلا را بسنجیم و برای تحلیل و بیان تاثیر شاخصههای مقاومت، میان حوادث امروزی و اتفاقات گذشته تاریخ، پیوندی ایجاد کنیم، توصیف موشه دایان از قصیدههای فدوی طوقان در ادبیات مقاومت فلسطینی، به خوبی تأثیر سخنان درهم کوبنده اسرای کربلا را نشان خواهد داد. »هر قصیده فدوی طوقان ده رزمنده جان بر کف را برای دفاع از فلسطین آماده میسازد. قصیدههای فدوی طوقان از گلولههای رزمندگان فلسطینی برای اسرائیل خطرناکتر است« - فؤاد عباس، :2015 - 10 چه رسد به سخنانی که گویی از زبان گویای امیر سخن، امام علی - ع - جاری میشود.
1 1 سؤال های پژوهش:
این مقاله در صدد پاسخگویی به سؤالهای زیر است:
1 کدام یک از شاخصههای ادبیات مقاومت، در خطبههای اسرای اهل بیت، در کوفه وجود دارد؟
2 خطبههای اسرای اهل بیت چه تأثیری در شکل گیری نهضتهای عاشورایی بعد از واقعه کربلا داشتهاند؟
3 خطبه های مذکور چه تأثیری در شعر شعراء، پس از واقعه کربلا داشته اند؟ در این مقاله کوتاه، برآنیم تا با بررسی هر چند خلاصه از محتوای این خطبهها، با روش توصیفی تحلیلی، جلوههای ادبیات مقاومت و تأثیر آن را در خطبههای اسرای اهل بیت واقعه کربلا نمایان سازیم.
1 2 پیشینه پژوهش:
تاکنون تالیفات متعددی با موضوع ادبیات مقاومت تدوین شده و مقالههای گوناگونی انتشار یافته است که از مهمترین آنها میتوان از کتابهای زیر نام برد: أدب المقاومه فی فلسطین المحتله 1966-1948 - م - از غسان کنفانی، الأدب الفلسطینی المقاوم تحت الاحتلال 1968-1948 - م - از غسان کنفانی، المقاومه فی الادب الجزائری از غالی شکری ، المقاومه فی الادب الجزائری المعاصر از عبد العزیز شرف و أدب المقاومه من تفاؤل البدایات الی خیبه النهایات 2008 - م - از عادل الاسطه.
