بخشی از مقاله
چکیده:
کشور ما در اقلیم خشک و نیمه خشک واقع شده استچفبطوریکه میزان متوسط نزولات جوي که در زلفسال اخیر حزهف میلیمتر بوده است متاسفانه در زفسال گذشته محهفمیلیمتر بعنی کمتر از یک سوم میزان متوسط جهان کاهش یافته است و شهرستان سبزوار نیز از این فاعده مستثناءفنیست چرافکه طبق اخربن اخبار منتشرفشده از هواشناسی سبزوار این شهرستان به لحاظ میزان بارندگی در وضعیت بسیار نامساعدي قرار دارد بطوریکه از ابتداي سال زراعی که از اول مهرماه سال هشفتا پایان خردادماه مشفاست، سبزوار مقهشفمیلیمتر بارش داشته که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته زمفدرصد کاهش داشته و در مقایسه با دوره آماري حمفسال اخیر نیز حدود هتفدرصد از میانگین حمفساله عقب است و این نشان می دهد که شهرستان سبزوار سال کم آبی را پشت سرگذاشته است .
علی رغم این کمبود بارندکی در سطح شهرستان بعضی از کشاوزران با جمع اوري همین نزولات اندك اقدام به کشت گیاه دارویی زیره سبز، هندوانه و خربزه نموده و محصول قابل قبولی نیز برداشت نمودندچف یقینا این افراد از تجربیات خود استفاده نموده و با تلاش و کوشش ، به این نتیجه رسیده اند چففبه منظور براي جمع آوري این تجربیات پرسش نامه هایی تهیه و ضمن باز دید از محل بندسارها مطالب بیان شده توسط خبرگان محلی با ضبط ، فیلم و عکس و نوشتن مطالب اقدام شد چف نتایج نشان داد که مدیریت سیلاب گیري ، سخت کوشی، استفاده از تجربیات نیکان خود از مهمترین عواملی بودند که باعث موفقیت آنها در کارشان بود.
کلید واژه ها:فبندسار، سیلاب، نزولاتفجوي، سطوح آبگیر
مقدمه :
آب یکی از با اهمیت ترین مواهب الهی و عامل حیاتبخش و تداوم زندگی همه موجودات، نقش اساسی و سازنده و غیر قابل جایگزین در توسعه ي صنعتی، اقتصادي، اجتماعی و سیاسی دارد چف لذا دستیابی به منابع آبی هرچند اندك ضروتی گریز ناپذیر می باشدچفاز سوي دیگر کشور ما در اقلیمفخشک و نیمه خشک واقع شده استچفو میزان بارندگی خیلی کم می باشدچ علی رغم این کمبود بارندکی در سطح شهرستان در گوشه و کنار این دیار مردانی با استفاده از تجربیات گذشته گان و با اعمال مدیریت کارآمد،ففبا جمع اوري نزولات اندك اقدام به کشت هایی می کنند،فکه خارج ازفتصورفاست، نمونه هاي عملی آن در شهرستان سبزوار به فراوانی دیده می شودچفجمع آوري تجربیات خبرگان محلی در خصوص سطوح ابگیر پفبندسارژففو قرار گرفتن این تجربیات در دست کارشناسان و به طبع آن تلفیق این تجربیات با علوم جدید توسط محققان و بوجود آمدن یک فکر جدید و نو، انتقال و برگشت این دانش جدید به روستائیان براي استفاده بهینه تر و کار امد تر از علوم قدیم قرار گیرد چفامید است با برنامه ریزي و مدبربت صحیح، و تلفیق این تجربیات با علوم جدید و انتقال آن به نسل جوان که از اهداف اصلی این مطلب می باشد، دیگر شاهد، وجود سیلها و سیلابهاي مخرب نباشیم و این بلاي طبیعی را با درایت به نعمت تبدیل نمایم.
مواد و روشها:
شهرستان سبزوار قدیم در غرب خراسان رضوي قرار داردچ فبا وسعتی برابر له فهزار کیلومتر مربع با شهرستان نیشابور، شاهرود، فمیامی،ف اسفراین، جاجرم،فقوچان،فبردسکن و کاشمر هم مرزفمی باشدچفشهرستان سبزوار در طول جغرافیایی غزف درجه و تف دقیقه و عرض جغرافیایی آن ذمفدرجه و هلفدقیقه است قرار داردچفکوه گرفبافهتشهفمتر و کوه نظرگاه با هزههف مترازسطح دریا بلندترین نقاط آن می باشند آب و هوا ففمنطقه مورد مطالعهفپفسبزوارژفعلی رغم این که در حاشیه کویر قرار گرفته استچفاما به سبب وجود دو رشته کوه جغتاي و کومیش داراي ذتف رودخانه دائمی و تعداد زیادي خشک رود استچفاز این رودخانه ها در زمان بارندگی سیلاب جاري شده و بند هايفاحداث شده فموجود در دامنه خود را مشروبفمی نمایدچففف متوسط بارش سالیانه شهرستان سبزوار حدود پغهلژفمیلیمتر است که بیش از مزفدرصد آن در فصل زمستان،فمهفدرصد در نیمه دوم فصل پاییز و مهفنیمه اول فصل بهار بارش می کند.
نقشه شماره پفلژف خطوط هم باران منطقه ي مورد مطالعه
متوسط رطوبت نسبی هتفدرصد و متوسط درجه حرارت زچغلفدرجه سانتیگراد که حداکثر مطلق آن در تیر ماه زچزتفف درجه سانتیگراد و حداقل مطلق آن در دي ماه هچحهنففدرجه سانتیگراد رسیدف است فف باد که یکی از عوامل موثر بر اقلیم و خشکی منطقه است وهمه ساله خسارات زیادي به محصولات کشاورزي وارد می نمایدجهت باد غالبففشرقی تا شمال شرق، سرعت متوسط باد غالب بصورت سالانه شقذفنات محاسبه شده استتقریباًچپ زفمتر بر ثانیهژفبیشترین سرعت متوسط باد در خرداد ماه و به میزان حلقهفنات گزارش شده فاستچفتعداد روز هاي یخبندان در این شهرستان حدود شزفروز می باشدفمقدار تبخیر سالیانه از تا مفمیلیمتر در سال متغیر است.
اقلیم شهرستان سبزوارف فدر مجموع ز فنوع اقلیم بر منطقه مورد مطالعه پسبزوارژفحاکم استچفخشک بیابانی سرد ففاکثر مناطق سبزوار، خشک بیابانی فرا سرد ارتفاعات کومش، فرا خشک سرد کویر سبزوار، نیمه خشک –فسرد ففجنوب شرق و شمال منطقه مورد مطالعه، نیمه خشک فرا سرد ففارتفاعات و کوه هاي شمال منطقهفف کشاورزي شهرستان سبزوار فوضعیت کشاورزي در منطقه مورد مطالعه را می توان به دو دوره تقسیم نمودچفقبل از انقلاب وبعد از انقلابچفکشاورزي در قبل از انقلاب بیشتر متکی به آب استحصال از قنوات، چشمه ها و رودخانه هاي دائمی،فصلی وف سیلابی، همچنین دیم کاري و تعداد محدودي چاه عمیق که سابقه زیادي از حفر آن ها نمی گذشت بود که از جمله می توان به چاه هاي عمیق حفر شده در منطقه جوین پمحدوده کارخانه قندژفو تک چاه هاي عمیقی که اطراف شهرستان حفر شده بود اشاره نمودچفف در حال حاضر در گل منطقه مورد مطالعه پسبزوار بزرگژفداراي ذزلفدهنه چشمه و تذملفرشته قنات و تلغلفحلقه چاه
عمیق و نیمه عمیق وجود دارد که جمعا حدود مزتل فمیلیون متر مکعب آب استحصال می گرددچ فبا این مقدار آب استحصالی محصولات کشاورزي متنوعی درفسطح شهرستان سبزوار کاشته می شودچفکه از جمله فمی توان به انواع،فزراعتها نظیر فگندم،فجو،فچغندر قند،فهندوانه،فخربزه،فپنبه، کنجد، ففلفل قرمز،فآفتابگردان، ماش، وعلوفه و درختان میوه مثلففانار، پسته، بادام، گردو، انگور، گیلاس، الوبالو، سیب وچچچففاشاره نمودچفو عمده محصولاتی که در بند سار ها کاشته فمی شود و در سالهایی و در مناطقی که سیلاب جاري فمی شوند عبارتند ازف فجو، گندم، نخود، زیره فو گیاهان جالیزي شامل هندوانه عمدتا خربزه هیدرولوژيفففاین منطقه علی رغم فآب و هواي کویري داراي تعداد زیادي رودخانه دائمی فصلیفداردفو میزان آبدهی آن هابه وضعیت بارندگی در سال بستگی داردچفاز این گذشته سطح تبخیر پتانسیل بالا و وجود رسوبات تبخیري مانند گچ و نمک در بستر رودخانه هاي کال شور و رودخانه جوین که دو زهکش اصلی منطقه سبزوار می باشد سبب شور شدن و غیر قابل استفاده بودن رودخانه هايفمذکور گردیده استچفف فنوسانات بارندگی در شهرستان سبزوارففسبزوار با توجه به اینکه در کل داراي آب و هواي خشک می باشد نوسانات بارندگی در آن بسیار زیاد میباشد.
