بخشی از مقاله
چکیده
امروزه فناوری اطلاعات به عنوان یکی از فناوری های پیشرو و تاثیر گذار در دنیا مطرح است که در این مقاله تلاش شده است که با مطالعه روش های مختلف و کارآمد آینده نگاری و با استفاده از مدل پامفا جهت انجام فرایند آینده نگاری در حوزه فناوری اطلاعات برای کشور مدلی ارایه شود. در این مدل از روش های سناریو نگاری، پانل های تخصصی و دلفی استفاده شده است. هر کدام از این شیوه ها با برخورداری از نقاط قوت منحصر به فرد خود، و بهره گیری از نظرات افراد متخصص و خبره می توانند به پیشبرد طرح این مدل کمک شایانی نمایند. از برونداد این طرح آینده نگاری می توان در تدوین سیاستهایی جهت توسعه مناسب حوزه فناوری اطلاعات در ایران سود جست. پس از بررسی پاسخهای ارایه شده توسط جمعی از خبرگان متخصص در زمینه فناوری اطلاعات و استفاده از مدل پامفا، 9 عامل کلیدی استخراج شد که شایان توجه است که مداخلات سیاستی دولت دارای بیشترین اثر در این سناریو را دارد و نقش نظارتی دولت در مرحله پایانی قرار گرفته است عواملی دیگری چون برنامه های تحقیق و توسعه ، توسعه دانشی، سرمایه گذاری و عوامل دیگر در اولویتهای بعدی این سناریو میباشند.
واژگان کلیدی: آینده نگاری، مدل پامفا، فناوری اطلاعات، سناریو نگاری، دلفی
-1 مقدمه
تاریخ پیشرفتهای بشر در طول سه عصر کشاورزی، عصر صنعت و عصر اطلاعات بعنوان سه موج تغییر اساسی اتفاق افتاده است. چهارمین موج تغییر یا عصر مجازی شرایط جدیدی را خلق خواهد نمود که پیش بینی می شود، بیشتر امور روزانه زندگی بشر مجازی خواهد شد. عصر مجازی شامل اقتصاد مجازی، تجارت مجازی، بانکداری مجازی، آموزش مجازی،
دولت مجازی، ادارات مجازی، شرکتهای مجازی، پول مجازی و خدمات و تفریحات مجازی و امثال آن می باشند. برای وارد شدن به عصر مجازی باید سرعت پردازشگر افزایش یافته و شاید اجزای تشکیل دهنده آن نیز تغییر پیدا کند. شبکه های پرسرعت با پهنای باند بسیار بالا وجود داشته باشد و فناوری لازم برای ذخیره حجم بزرگی از داده بر روی حافظه های لیزری و ملکولی امکا نپذیر شود، نهایت اینکه، نرم افزارهای حقیقت مجازی بصورت روی خط و بدون تاخیر توسعه کمی و کیفی یابند. با نرخ رشد فناوری موجود و با در نظر گرفتن محدویتهایی علمی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی که در جهان وجود دارد، پیش بینی میشود که تا دو دهه دیگر عصر مجازی بطور کامل فرا میرسد (تقوا، .(1386 وقتی الوین تافلر در کتاب »موج سوم« عصر اطلاعات را در زمان اوج عصر صنعتی به عنوان موج جدید مطرح کرد و آن را تغییر اساسی جهان برشمرد، کسی فکر دولت الکترونیکی، آموزش الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی و ایجاد میلیونها شغل جدید در این زمینه را نداشت. اما گذشت زمان نشان داد که توسعه فناوری اطلاعات از تخیل تافلر هم پا فراتر گذاشت و جهان را در عصر نوینی قرار داد که در آن تحولات عظیمی در حال انجام است.
دنیای آینده هر چه باشد، ما آنرا را باید هدایت کنیم و مطمئنا تخیلات و دانش امروز ما آنرا خواهد ساخت. بنابراین لزوم نگاه به آینده و پیش بینی آن بیش از پیش ضروری به نظر می رسد. آینده اندیشی، آینده پژوهی، آینده نگاری و آینده شناسی واژه هایی هستند که به حوزه دانش فناوری جدیدی اشاره دارد که به شناخت، تحلیل، ساخت، شکل دهی و برنامه ریزی آینده می پردازد. درک آینده مطلوب نیازمند تصویری کلی نگر و همه جانبه است که کارها و اقدام های کنونی انسان را شکل می دهد و اورا به خلق آینده ای که الزاماً در حال یا گذشته موجود نبوده سوق می دهد. آینده پژوهی1 به واسطه ماهیت معرفتی علمی خود، از روشهای علمی ویژه ای بهره می جوید. ابزارهای آینده پژوهی همچون سناریو نگاری2 و دلفی3 از جمله روشهایی هستند که به کمک آنها می توان به شناخت علمی تری از آینده دست یافت. البته به این نکته نیز باید اشاره کرد که روشهایی که در سایر علوم، بویژه علوم اجتماعی، به عنوان روشهای تحقیق علمی دانسته می شوند، امروزه در آینده پژوهی نیز مورد استفاده قرار می گیرند. در این مقاله با استفاده از مدل پامفا از سه روش علمی و مطرح آینده پژوهی شامل سناریو نگاری، دلفی و پانل خبرگان4 استفاده گردیده است.
1 -Foresight
2 -Scenario
3 -Delphi
4 -Expert Panel
با توجه به اینکه در ایران به مبحث آینده نگاری بخصوص در زمینه فناوری اطلاعات کمتر پرداخته شده است، در این مقاله سعی شده با استفاده از روش های سناریو نگاری، پانل خبرگان و دلفی، مدلی نوآورانه جهت انجام فرایند آینده نگاری در زمینه فناوری اطلاعات ارائه گردد که این مدل بر اساس مدل توسعه یافته پامفا است.
-2 ادبیات پژوهش
واژه فناوری اطلاعات اولین بار از سوی "لویت و وایزلر" در سال 1958 به منظور بیان نقش رایانه در پشتیبانی از تصمیم گیری ها و پردازش اطلاعات در سازمان به کار گرفته شد (زرگر،.(1382 از فناوری اطلاعات برداشت ها و تعریف های متفاوتی شده است که برخی از آنها به شرح زیر می باشد.
لادون (2012) معتقد است فناوری اطلاعات شامل هر گونه تجهیزات فیزیکی و نرم افزارهای کاربردی است که برای انجام فرایندهای سازمان بکاربرده می شود . (Laudon & Laudon, 2012 از طرف دیگر مرکاردر و همکارانش (2006) فناوری اطلاعات را ترکیبی از نرم افزارها و سخت افزارهای رایانه ای، ارتباطات از راه دور، اینترنت و فناوری های ارتباطی دیگر می دانند(Mercarder, Cedan, & Sanchez, 2006 همچنین آلتر (2002) فناوری اطلاعات را شامل نرم افزارها و سخت افزارهایی است که توسط سیستم های اطلاعاتی معرفی می کند. .(Alter, 2002) از نگاه شماعی و همکارنش (1388) فناوری اطلاعات شامل نرم افزارها و سخت افزارهایی است که بوسیله یک سازمان جهت پشتیبانی از جریان یا پردازش اطلاعات به منظور پشتیبانی از فعالیت های سازمان صرف نظر از اینکه فناوری فقط شامل رایانه ها، وسایل ارتباطی یا فناوری های دیگر باشد، به کار برده می شود (شماعی و همکارنش، .(1388 از طرف دیگر پینترون و همکارنش (1999) فناوری اطلاعات را شامل سیستم های رایانه ای از قبیل اجزای سخت افزاری و نرم افزاری، تجهیزات ارتباطی و سیستم های مدیریت پایگاه داده و غیره می دانند. این بدان معنی است که این سیستم ها دارای چندین وظیفه اند که عبارتند از : وظیفه تبدیلی (تبدیل پردازش های بدون ساختار به پردازش های تکراری)، وظیفه جغرافیایی (ایجاد ارتباطات سریع در فاصله های دور)، وظیفه خودکاری (کاهش نیروی کار)، وظیفه تحلیلی (بکارگیری روش های تحلیلی پیچیده)، وظیفه اطلاعاتی (پردازش مقدار زیادی از اطلاعات)، وظیفه ترتیبی (امکان کار همزمان بر روی چندین وظیفه)، وظیفه مدیریت دانش (کسب و توزیع دانش)، وظیفه ردیابی (امکان دنبال کردن داده ها و ستاده ها) و وظیفه واسطه زدایی (ارتباط برقرارکردن بین گروه ها که قبلاً این ارتباط از طریق واسطه ها برقرار می شد
.(Pintelon, Preez , & Puyvelde, 1999)
×
با توجه به تعاریف مختلف ارائه شده از فناوری اطلاعات، دو دیدگاه کلی در مورد آن وجود دارد. بر اساس دیدگاه اول، فناوری اطلاعات زیرمجموعه ای از سیستم های اطلاعاتی محسوب می شود، براساس این دیدگاه سیستم های اطلاعاتی شامل سخت افزارها، نرم افزارها، پایگاه داده ها و فناوری های اطلاعاتی می باشد در حالی که مطابق دیدگاه دوم ، فناوری اطلاعات مترادف و هم ارز با سیستم های اطلاعاتی بوده و حتی ممکن است مفهوم آن از مفهوم سیستم های اطلاعاتی گسترده تر باشد. بر اساس دیدگاه دوم فناوری اطلاعات ممکن است شامل سیستم های اطلاعاتی مختلف، کاربران و مدیران آنها باشد . (Turbon, Mclean, & Wetherbe, 2002 ) اما آینده اندیشی، آینده پژوهی، آینده نگاری و آینده شناسی واژه هایی هستند که به حوزه دانش فناوری جدید اشاره دارد که به شناخت
