بخشی از مقاله
چکیده
روابط بین فردي در گفتمان دانشگاهی طی دهههاي اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است که سهم مطالعات زبان فارسی بسیار اندك است. در این تحقیقات بر اهمیت روابط بین فردي و گفتمان ترغیبی در شکلگیري گفتمان دانشگاهی تأ کید شده است. یکی از ابزارهاي بیانگر روابط بین فردي در گفتمان دانشگاهی، فراگفتمان است. تاکنون اکثر تحقیقاتی که تحت عنوان »فراگفتمان« بر گفتمان دانشگاهی صورت گرفته بر نوشتار دانشگاهی تمرکز کرده است - آدل ، - 70 :2010 و ارگفتدانشگاهی تقریباً مغفول مانده است. علاوه بر آن، جنسیت نیز یکی از مسائل دیگري است که میتواند نقش مهمی در نوع و میزان استفاده از این فراگفتمانها داشته باشد - آدل، - 198 : 2006 که لازم است در گفتمان دانشگاهی به خصوص درگفتار دانشگاهی مورد بررسی قرار گیرد.
در این مقاله سعی بر آن است که فراگفتمانهاي تعاملی در گفتار دانشگاهی فارسی با تأکید بر جنسیت افراد مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور فراگفتمانهاي تعاملی در 24 جلسه ارائه مقاله - 12 جلسه ارائه مردان و 12جلسه ارائه زنان - در ششمین همایش انجمن ترویج زبان و ادب فارسی مورد واکاوي قرار میگیرد. تحلیل کیفی دادهها بیشتر شباهتهاي رفتار زبانی زنان و مردان در استفاده از فراگفتمانهاي تعاملی را نشان دهدمی اما در تحلیل کمی تمایزاتی نیز قابل مشاهده است. عوامل دیگري از جمله سبک ارائه، منزلت دانشگاهی و بومیت نیز در نوع و میزان استفاده از فراگفتمانهاي تعاملی نقش دارند که آنها نیز مورد بررسی قرار میگیرد.
کلیدواژهها: گفتمان دانشگاهی، جنسیت، جلسات ارائه مقاله در همایش، فراگفتمانهاي تعاملی.
-1مقدمه
اصطلاح »فراگفتمان« اصطلاح عامی است براي نامیدن ابزارهایی فرازبانی که براي تعامل در گفتمان به کار میرود. فراگفتمان به نویسنده یا گوینده امکان میدهد که نظر خود را بیان کند و همچنین با مخاطب به عنوان عضوي از یک جامعه خاص ارتباط برقرار کند - هایلند، - 37 :2005 و در کل، هدف آن هدایت مخاطبان است، نه اطلاعرسانی به آنها - کریسمور، . - 280 :1984 فراگفتمانها در گفتمان دانشگاهی نقشهاي تعاملی مهمی بر عهده دارند. در این مقاله سعی بر آن است که نوع و میزان انواع فراگفتمانهاي تعاملی با توجه به جنسیت افراد در جلسات ارائه مقاله در همایش مورد واکاوي قرار گیرد.
-2پیشینه تحقیق
اکثر مطالعاتی که در گفتمان دانشگاهی در مورد فراگفتمانها انجام شده است بر نوشتار دانشگاهی تمرکز داشته است - مانند وندکاپل، 1985؛ کریسمور، 1989؛ آدل، - 2006 و کمتر بر گفتار و مکالمات دانشگاهی در این زمینه تحقیقی صورت گرفته است. تحقیقات اندکی که در زمینه مکالمات دانشگاهی صورت گرفته بر مکالمات دانشگاههاي انگلیسی زبان توسط افرادي مانند لوکا - 1994 - ، مارانن - 2001 - ، پرزلیانتادا - 2006 - و تامپسون - 2003 - انجام شده است. گونههاي گفتاري که آنها بررسی کردهاند شامل سخنرانیهاي دانشگاهی - مارانن، 2001؛ پرزلیانتادا، - 2006 و مکالمات در همایشها - لوکا، 1994؛ تامپسون، - 2003 میشود.در گفتمان دانشگاهی فارسی نیز اکثر مطالعات بر روي نوشتار دانشگاهی - مانند نوشتار مقالات علمی و غیره - انجام شده است - مانند عبدي، 2000 و 2009؛ عبداالله زاده، 2007؛ سیمین، - 2004 و مطالعهاي بر مکالمات و گفتار دانشگاهی صورت نگرفته است. علاوه بر آن مسئله جنسیت نیز در این رابطه مورد غفلت واقع شده است. جهت پر کردن شکاف موجود در مطالعه فراگفتمانها، در این مقاله، نحوه استفاده از فراگفتمانهاي تعاملی با توجه به جنسیت افراد در جلسات ارائه مقاله در همایش، بررسی میشود.
-3چارچوب نظري تحقیق
دسته بنديهاي مختلفی از فراگفتمانها وجود دارد؛ پژوهشگرانی مانند وندکاپل - 1985 - و کریسمور و دیگران - 1993 - فراگفتمانها را در دو گروه متنی و بین فردي قرار میدهند و افرادي مانند هایلند 2004 - و - 2005 ضمن پذیرفتن دو گروه قبل، تأکید بیشتري بر نقش بین فردي دارند و معتقدند که »همه فراگفتمانها بین فردي هستند؛ زیرا که دانش گوینده یا نویسنده، تجربیات و نیازهایشان را بازتاب میدهند« - هایلند وتس، . - 157 :2004اگرچه مطالعه حاضر از مطالعاتی مانند - وندکاپل، 1985؛ کریسمور و دیگران، - 1993 بهره برده است؛ اما عمدتاً از تقسیمبندي هایلند و تس - 2004 - از فراگفتمانها که مختص گفتمان دانشگاهی است، استفاده کرده است.
آنها فراگفتمانها را به دو نوع »برهمکنشی1« و »تعاملی2« تقسیم کردهاند. فراگفتمانهاي برهمکنشی بر محتواي گفتمان تأکید کرده و در برگیرنده ابزارهاي زبانی مانند ابزارهاي انتقالی3، نشانگرهاي قالبی4، نشانگرهاي درون متنی5، شواهد6 و تفسیر رمز7 است؛ در حالیکه فراگفتمانهاي تعاملی با تمرکز بر شرکتس کنندگان در تعامل، بر هویت گوینده یا نویسنده و هنجارهاي جامعه کنشی تأکید میکند و دربردارنده عبارات احتیاطآمیز1، عبارات تأکیدي2، نشانگرهاي نگرشی3، خودابرازي4 و نشانگرهاي عضویت در گفتمان5 میشود. شود. در جدول - 1 - زیرمجموعههاي فراگفتمانهاي تعاملی و نقش آنها نشان داده شده است.جدول - : - 1 فراگفتمانهاي تعاملی در گفتمان دانشگاهی - برگرفته از هایلند و تس، - 169 : 2004 از آنجا که فراگفتمانهاي تعاملی بیشتر بر رابطه بین گوینده و مخاطب تأکید میکند و تأکید این مقاله نیزبر روابط بین فردي و ارتباط آن با جنسیت است، تنها فراگفتمانهاي تعاملی در جلسات ارائه مقاله در همایش با تأکید بر جنسیت افراد مورد واکاوي قرار میگیرد.
-4نوع دادهها و روش تحقیق
دادههاي این تحقیق متشکل از تعاملات دانشگاهی جلسات ارائه مقاله در همایش است. این دادهها از ششمین همایش بینالمللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی که 8 تا 10 خردادماه 1389 در دانشگاه مازندران برگزار شد، جمعآوري شده است. 12 جلسه ارائه مقاله زنان و 12 جلسه ارائه مقاله مردان ضبط شده است. موضوع مقالات حول محور زبان و ادبیات فارسی و زبانشناسی است. هر ارائه دهنده حدود 15 دقیقه براي ارائه مقاله خود وقت دارد و پس از ارائه مقاله معمولاً جمعبندي و پرسش و اظهارنظر توسط اعضاي هیئت رئیسه صورت میپذیرد. در هر نشست حدود 2 الی 4 نفر به ارائه مقاله خود میپردازند. برخی از ارائه مقالات در کلاسهاي معمولی و برخی از آنها در سالنهاي کنفرانس بزرگ با 20 الی 200 نفر شرکت کننده صورت میپذیرد - که بستگی به منزلت شخص ارائه دهنده متفاوت است - .
