بخشی از مقاله
چکیده
درمان شناختی- رفتاری رویکردی است که استفاده از آن برای درمان گروه وسیعی از اختلالهای روانی مورد توجه و حمایت نظری و تجربی فراوانی قرار گرفته است. در این رویکرد بر شناسایی باورهای نادرست، منفی و غیر منطقی تاثیرگذار بر عواطف و رفتارهای بیماران و اصلاح این باورهای زیربنایی با استفاده از فنون شناختی و رفتاری تاکید می شود. درمان شناختی - رفتاری را میتوان هم در موقعیتهای درمان فردی و هم در موقعیت های درمان گروهی بکار برد. مطالعه حاضر از طریق مرور کتابخانهای، به معرفی مختصر اختلال وسواس فکری عملی و درمان شناختی - رفتاری آن با تاکید بر گروه درمانی میپردازد. جامعه آماری منابع مربوط به پژوهشهای انگلیسی منتشر شده دو دهه 1990 و 2000 در حوزه اختلال وسواس فکری- عملی و گروهدرمانگری با رویکرد شناختی-رفتاری میباشد. نتایج نشان میدهد رفتار درمانی به شکل رویارویی و جلوگیری از پاسخ همچنان بخش اصلی درمان شناختی- رفتاری جدید در وسواس را تشکیل میدهد.
واژگان کلیدی: وسواس فکری عملی، درمان شناختی - رفتاری، گروه درمانی
مقدمه
ویژگیهای تشخیصی وسواس فکری- عملی ویژگی اصلی اختلال وسواس فکری- عملی یا اختلال وسواس بیاختیاری 1 - OCD - ، وجود وسواسهای فکری یا عملی یا هر دو آنهاست. تشخیص OCD به ظاهر کاری آسان و ساده بهنظر میآید. با این حال، تشخیص OCD ممکن است کار چالشانگیز و سختی باشد، زیرا بعضی از ویژگیهای آن با ویژگیهای دیگر اختلالها همپوشی دارد، از جمله با اختلالهایی مانند تیک، اختلالهای کنترل تکانه، اختلالهای شخیصت وسواسی، اختلالهای جسمانی شکل، اختلال اضطراب فراگیر، هراسها، اختلالهای خوردن، اختلالهای روانپریشی و افسردگی. تعریفی که در 2DSM-IV-TR برای وسواس فکری ارائه شده، عبارت است از فکر، تصور یا تکانه تکراری که حالتی مزاحم، نامناسب یا ناراحتکننده داشته باشد و فرد سعی کند آن را از طریق افکار یا اعمال دیگری - مانند یک تکانه - فراموش کرده، واپس بزند یا خنثی کند.
بر اساس ملاکهای تشخیصی رسمی، افکار وسواسی نگرانیها و ناراحتیهای افراطی در زمینه مسائل و مشکلات زندگی نیستند و فرد باید بداند که این افکار، تصورات یا تکانهها محصول و زاییده ذهن خودش است.افکار وسواسی انواع مختلفی دارند که عبارتند از: ترس از آلودگی - ترس از آلوده شدن به میکروبها و بیماریها، مواد شیمیایی، سموم و دیگر مواردی که فرد آنها را آلودهکننده میداند - ، شک کردن در زمینه انجام کارها - آیا فرد در را قفل کرده است، آیا وسایل خود را جا نگذاشتهاست، دچار اشتباهات نوشتاری شدن هنگام نوشتن، شک کردن در زمینه اینکه آیا فرد هنگام رانندگی پدال ترمز یا گاز را فشار داده است یا نه - ، باورها و اعتقادهای مذهبی - افکار نگرانکننده با ماهیتی مذهبی مثل افکار و تصورات توهینآمیز نسبت به مقدسات یا افکاری درمورد حلول شیطان در روح فرد - ، افکار و تصورات جنسی - شکهای غیرمنطقی در مورد درگیری جنسی یک فرد، افکار غیرمنطقی در مورد برقراری رابطه جنسی با کودک یا افراد دیگر - ، افکار پرخاشگرانه - افکار مزاحمی چون کشتن یکی از عزیزان یا صدمه رساندن به یک فرد دوستداشتنی - ، افکاری درباره وارد کردن صدمه یا آسیب بهطور تصادفی به خود یا دیگران و تکانههایی برای قراردادن چیزها و مرتب کردن اشیا با دقت، نظم و ترتیب خاصی، طوریکه اشیا کاملاً متقارن باشند یا فقط روی یک خط راست قرار گرفته باشند.
»عمل وسواسی«، به رفتار یا عمل ذهنی تکراری گفته میشود که فرد در پاسخ به وسواس فکری به آن دست میزند یا مطابق با قواعد سخت، غیرقابلانعطاف و خاصی آن را انجام میدهد. وسواسهای عملی با هدف کاهش ناراحتی یا نگرانی، یا پیشگیری از رخداد نتایج و پیامدهای منفی انجام میگیرند. وسواسهای عملی معمول و رایج عبارتند از: شستوشو، تمیزکردن، نظافت، وارسی، اطمینان خاطر پیدا کردن، اعمال تکراری، شمارش، دعا و نیایش، ذخیره کردن چیزها و رنگ کردن مجدد وسایل و چیزها بهصورت افراطی. تشخیص OCD مستلزم این است که فرد از این واقعیت آگاه باشد که افکار و اعمال وسواسی او دستکم در بعضی مواقع غیرواقعی و افراطیاند.
اعتقاد بر این است افرادی که بیشتر اوقات به این مسئله آگاهی ندارند - اما دستکم بعضی مواقع به این مسئله واقفاند - ، دچار وسواس فکری - عملی همراه با بینش ضعیف هستند - پیشتر این مشکل با عنوان عقاید و ایدههای دارای ارزش افراطی شناخته میشد، . - APA, 1987 فردی که دچار OCD است، باید از نظر بالینی در عملکرد روزانه خود دچار ناراحتی یا اختلال بارزی شده باشد. برای مثال، وقتی این نشانگان بیش از یک ساعت در روز بروز پیدا کنند، بهطورمعمول گفته میشود که از نظر بالینی بارز و مهماند. در نهایت، همانند دیگر اختلالهای اضطرابی، لازمه تشخیص OCD این است که این نشانگان توسط اختلال بالینی دیگری، شرایط پزشکی عمومی، مصرف یا ترک نوعی ماده مخدر بهتر تبیین نشوند 2000 - ، . - APA1
ویژگیهای شناختی
در مدلهای شناختی- رفتاری از OCD تأکید زیادی بر نقش و اهمیت باورها، ارزیابیها و دیگر ویژگیهای شناختی فرد در شکلگیری و تداوم این اختلال میشود. گروه کار بر روی شناختهای وسواسی - 1997 - شش حوزه از باورهای مرتبط با OCD را مشخص کردهاند: - 1 احساس مسئولیت شدید و افراطی، - 2 اهمیت دادن افراطی به افکار، - 3 نگرانی شدید در زمینه میزان اهمیت کنترل کردن افکار، - 4 برآورد افراطی از مورد تهدید واقع شدن، - 5 ناتوانی در تحمل عدم قطعیت و - 6 کمالگرایی - وننوپن و همکاران2، . - 1997 در ادامه سه مورد مختصر توضیح داده میشوند:مسئولیت شدید و افراطی: ادبیات و منابع موجود نشان میدهند که افراد دچار OCD بهطور معمول احساس مسئولیت شدیدی دارند - سالکوسکیس و فارستر3، . - 2002 در زیر مثالهایی در زمینه تظاهرات و نشانههای احساس مسئولیت شدید ارائه شده است:
·فردی که هنگام ترک اتاق کار یا منزلش بهصورتی افراطی چک میکند که چیزی را جانگذاشته باشد؛
·فردی که بهطور مکرر میخواهد اطمینان پیدا کند که گفتهها و اظهارات او دیگران را ناراحت نکرده باشد؛
·حقوقدانی که ساعتها وقت خود را صرف مطالعه گزارشها و نامهها میکند تا مطمئن شود که همه چیز درست است و به موکل او آسیبی نخواهد رسید.
برآورد افراطی از تهدید: افراد دچار اختلال وسواس فکری- عملی مانند افراد دچار اختلالهای اضطرابی موقعیتها را بسیار خطرناکتر از آنچه واقعاً هستند ارزیابی میکنند. برای مثال، اشیا و چیزهای بسیار بیخطر را آلوده میدانند و پیامدها ونتایج سختی را درصورت بروز اشتباه در نظر میگیرند. مشاهده شده که تمایل فرد به برآورد افراطی از تهدید با نشانگان شدیدتری مانند شستوشو، وارسی، شک، وسواسهای فکری آزاردهنده و ذخیره کردن اشیا و خوراکیها و خنثیسازی روانشناختی رابطه زیادی دارد - تولین، وودز و آبرامو ویتز4، . - 2003 به علاوه، افراد دچار وسواس فکری- عملی در مقایسه با دیگر افراد تمایل بیشتری برای بهدست آوردن اطلاعات و صرف وقت بیشتر برای تصمیمگیری درباره موقعیتهای کمخطر و موقعیتهای مرتبط با وسواس فکری- عملی خود دارند.ناتوانی در تحمل عدم قطعیت: محققان به تازگی شروع به مطالعه این پدیده در اختلال وسواس فکری - عملی کردهاند. یافتههای اولیه نشان میدهند که ناتوانی در تحمل عدم قطعیت یکی از ویژگیهای دیگر اختلال وسواس فکری - عملی
