بخشی از مقاله
چکیده
پدیده جهانی شدن به بطور گسترده چه در مجامع علمی و چه در مجامع غیر علمی مطرح شده و جامعه امروز را با چالشی بزرگ روبرو کرده است. جوامع، خواسته یا ناخواسته در این رهگذر قرار گرفته اند یا خواهند گرفت. از این رو به نظر می رسد که ایستادگی در برابر آن نه تنها منطقی نسیت بلکه ناممکن می نماید. یکی از بارزترین آثار این پدیده را میتوان بر گسترش فقر در جوامع شهر نشین مشاهده کرد. توسعه شهری و عدم پیشرفت روستاها همگام با شهرها موجب سرریز نیروی کار مناطق روستائی به شهرها شد و ناکارآمدی سیاستهای تعدیل اقتصادی بر شمار گروه های آسیبپذیر بویژه درکشورهای در حال توسعه افزود و به تدریج کانون فقر از روستا به شهر انتقال یافت. گسترش فقر شهری موجب افزایش تعداد کودکان کارگری شده است که در سن تحصیلات ابتدایی به مدرسه نمیروند.
همچنین با گسترش جهانی شدن، کارهای پاره وقت و موقت گسترش یافت که برای افراد به معنی دریافت حقوق کمتر و بیبهره ماندن از امتیازات دوران بازنشستگی بود. زنان کارگر قدرت رقابت با مردان در رفتن از کشوری به کشور دیگر را ندارند و بیشتر مشاغل پاره وقت به آنان واگذار میشود. افزایش ضعف و ناتوانی سالمندان مانع از فعالیت درآمدزای آنان میشود. مدیران شهری و حکومت مرکزی، کم درآمدها را به مثابه مشکل مینگرند، ولی دستاوردهای آنان توسعه مهارتشان را به نمایش میگذارد. آنان مشارکت قابل ملاحضهای در بقای شهری که در آن زندگی میکنند دارند. جوامع میبایست کمدرآمدها را به مثابه دارایی خود بنگرند، زیرا مردم مشتاق هستند زندگیشان را بهبود بخشند و آمادهاند گامهایی بردارند که محدودیتها از میان برداشته شود. مدیران شهری و حکومت مرکزی می -توانند اقدامات بسیاری را در این زمینه به عمل آورند که سرمایه گذاری مردم در محله هایشان و در نهایت در شهرشان شتاب گیرد.
واژگان کلیدی: جهانی شدن، فقر شهری، مدیریت شهری، سامان دهی فقرای شهرنشین
مقدمه
هرعصری تکیه بر مفاهیمی دارد که تصور عموم مردم را به خود جلب می کند و اخیراً جهانی شدن به عنوان یکی از این مفاهیم در عصر ما ظهورکرده است. امروزه مرزها، ساختارها، گروه ها و نژادها در بطن جهانی شدن قرار دارند و همه ی دولت ها و نظام ها را درآن به هم مربوط ساخته است. جهانی شدن شکل مجرد و یکسانی ندارد، بلکه اشکال مختلفی دارد و به صور گوناگون پدیدار می گردد - سعیدی،. - 1387 جهانی شدن فقط نیروی خارجی نیست که بر ما اثر می گذارد بلکه ما نیز در آن سهیمیم و در زندگی روزمره ی ما حضوری ملموس دارد. به عبارتی هم جهانی شدن بر ما اثر می گذارد و هم ما بر جهانی شدن نقش داریم - گیدنز،. - 1384 جهانی شدن همه مردم دنیا را به یک اندازه تحت تأثیر قرار نداده است؛ این امر با توجه به گسترش سرمایه و امکانات، ارتباطات و بسیاری از عوامل دیگر در مناطق مختلف نمودهای متنوعی پیدا می کند.
جهانی شدن در بعد اقتصادی از گستردگی، سرعت و عمق بیشتری برخوردار است و دگرگونی های اقتصادی دارای نمود و عینیت واقعی در جوامع انسانی هستند، به علاوه پارامترهای اقتصادی از قابلیت اندازه گیری بیشتر، استناد و اتکای بالاتری نسبت به ابعاد دیگر برخوردار می باشند. به همین دلیل گاه جهانی شدن اقتصاد به عنوان بازترین مشخصه آن بیان می شود - نوبخت و همکار،. - 1387 به دلیل تمرکز جمعیت، سرمایه و حضور دولت در شهرها، همواره مراکز شهری به ویژه شهرهای بزرگ محل ظهور و تحول جهانی شدن اقتصاد می باشند. مفاهیم جهانی شدن و توسعه شهرها، با یکدیگر پیوند تنگاتنگی دارند، مناطق شهری بزرگ هم مکان ممتاز توسعه و هم برانگیزاننده آن و نقطه اتصال سرزمین به جریان مبادلات جهانی هستند.
در عصر جهانی شدن، شهرهای بزرگ وکوچک جهان از دورترین نقطه شرق آسیا تا قلب خاورمیانه، اروپا و آمریکا با سیستم های رایانه ای و وسایل جدید حمل و نقل و مبادله به شدت به هم پیوسته و عنصر تفاوت های زمانی و مکانی در حال ناپدید شدن است - سلیمی،. - 1386 در حال حاضر با توجه به گسترش فراگیر جهانی شدن در میان ملل بایستی این پدیده به شکلی هدایت شود تا یک نظام تجاری عادلانه تر ایجاد شود. از آنجایی که امروزه با افزایش روز افزون جمعیت نقاط شهری مواجه هستیم؛ توجه به آثار متنوع جهانی شدن و هدایت آن با در نظر گرفتن ویژگی های متنوع هر شهر می تواند زمینه مناسبی برای توسعه شهری باشد. در واپسین دهههای قرن بیستم فرآیندهای گوناگونی موجب شکلگیری پدیدهای بهنام »شهریشدن فقر« یا »فقر شهری« شد که یکی از بازتابهای کالبدی آن در ساختیابی سکونتگاههای غیررسمی تبلور یافته است.
فرجام ناگریز توسعه شهری به دلیل سرریز نیروی کار مناطق روستائی و ناکارآمدی سیاستهای تعدیل اقتصادی در دهه هشتاد میلادی و تأثیر آن بر کاهش آهنگ توسعه اقتصادی بر شمار گروههای آسیبپذیرتر بهویژه درکشورهای در حال توسعه افزوده و به تدریج کانون فقر از روستا به شهر انتقال یافته است. از سوی دیگر فرآیند جهانی شدن تأثیر چشمگیری بر ساختار فعالیتهای اقتصادی و اشتغال بر جای گذارده و همچنین بر نقش و اهمیت شهرها و بهویژه کلان شهرها به مثابه نیروی محرکه توسعه اقتصادی - اجتماعی در مقیاس ملی و منطقهای افزوده است - جواهری،. - 1390 فقر به صورتهای مختلفی تعریف شده است البته این تعاریف برحسب مکان و زمان متفاوت از هم بوده اند و بین محققان اختلاف نظر وجود داشته است ولی اکثر این محققان و مفسران در خصوص نیاز به تعریف فقر اتفاق نظر دارند.
تانسند در مطالعات خود در خصوص فقر در دهههای 1960 و 1970 تعریفی از فقر ارائه داد که با توجه به دیدگاه وی و یافتههایش بسیار مهم بود و بطور گستردهای از آن استفاده شد : افراد، خانوادهها و گروههای جمعیتی را زمانی میتوان فقیر به حساب آورد که با فقدان منابع برای کسب انواع رژیمهای غذایی، مشارکت در فعالیتها و شرایط و امکانات معمول زندگی، مواجه باشند - خداداد و همکاران، . - 1380 از اواخر دهه70 میلادی و بویژه با شروع دهه 80بدلیل پذیرش برنامهی اصلاح ساختاری، آزادسازی و خصوصی سازی توسط بسیاری از کشورهای جهان، فقر و حمایت از گروههای کم درآمد با شدت بیشتری مورد توجه قرار گرفت.بسیاری از دانشمندان بر این گمان بودند و هستند که اجرای برنامههای فوق الذکر، گروههای کم در آمد را متاثر می سازد و فقر را افزایش میدهد. در پاسخ به چنین وضعیتی و به منظور جلوگیری از توسعهی فقر نهادهای بین المللی و منطقهای اقدامات نمادین و عملی را در پیش گرفتند - جواهری،. - 1390
برای مثال سازمان ملل دههی 1977-2006 را دههی ریشه کنی فقر نام نهاد. بانک جهانی برای تحقق دنیایی رها از فقر، جهانیان را برای اقدام موثر برای حذف گرسنگی با توسعهی پناهگاه و مسکن و برخورداری عمومی از بهداشت، مسکن و آموزش دعوت نمود - خداداد و همکاران، . - 1380 در ادامه این کوششها، اجلاس سازمان ملل در زمینهی مباحث توسعهی شهری و مسکن در سال 1995 با عنوان اجلاس "چالش شهرهای غیر رسمی" در برزیل برگزار شد. همراه با این اجلاس کارگاهی نیز با عنوان "ساماندهی نحوه تصرف زمین" برپا شد از اهم نتایج این اجلاس و کارگاه می توان به اهمیت نقش محورهای شهرها، تدوین سیاست شهری، محوریت نقش شهرداریها، تاکید بر دسترسی گروههای کمدرآمد به زمین و خدمات و حقوق زنان سرپرست خانوار اشاره کرد. در سال بعد گردهمایی جهانی دیگری دربارهی فقر شهری در شهر رسیف در برزیل تشکیل شد.
در این بیانیه نیز تاکید بر توانمند سازی و ضرورت مبارزه با فقرشهری تاکید میشود.در سال 1997 اجلاس جهانی فلورانس با عنوان " روند رو به گسترش فقرشهری" برگزار شد و نهاد جهانی جدیدی به نام "همایش جهانی فقرشهری" یا ایفاپ " International " Forum for Urban Poverty تاسیس شد که اعضای آن را طیف گستردهای از مقامهای محلی، سازمانهای غیر دولتی و نهادهای دانشگاهی تشکیل میدادند. هدف از برگزاری این همایش ایجاد چارچوب و بستری برای آگاهی و مبادله تجربه در زمینهی مبارزه با فقر شهری بود. راهبرد جدیدی که ایفپا مطرح کرده، شهرهای فراگیر بود. این راهبرد در فراهم آوردن زمینهی همکاری و مشارکت کم در آمدها در برنامه توسعه شهری و تامین مسکن و خدمات، همچنین مدیریت شهری مطلوب با تاکید بیشتر بر راهکارهای مبارزه با فقر است. از همین رو کوشش بر آن بوده است طیف گستردهای از عوامل فعال و مطرح در این زمینه را گرد هم آورد.
برای تحقق این هدف ایفپا تاکید ویژه ای بر فناوری اطلاعات و ارتباطات و دسترسی گروههای اجتماعی متعدد به آن دارد. سومین نشست ایفپا درسال 1999 با موضوع "یکپارچگی اجتماعی و امنیت برای کم درآمدان شهری " در شهر کنیا در کشور نایروبی برگزار شد." شهرهای مردم قرن بیست و یکم " نوشته مری راسیلیس از جمله مقاله های ارائه شده در این نشست بود که پدیدهی موسوم به حاشیه نشینی و به عبارت دیگر سکونتگاههای غیر رسمی یا نابسامان را در چارچوب گسترش فقرشهری و فقدان سیاست روشن مدیریت شهری برای پاسخگویی به نیازهای گروههای کم درآمد شهری ارزیابی کردند.
نظر به اینکه معمولا نگرش غالب به اسکان غیر رسمی بیشتر معطوف به مباحث آسیب شناسی اجتماعی است و کمتر به این نکته توجه می شود که گروههای کم درآمد شهری و منابع انسانی و مادی آنان بخشی از روند توسعهی شهری - و البته بخش پیچیدهی آن - است و توانمند ساختن آنان بر کارآمدی روند توسعهی شهر می افزاید. از سوی دیگر، نیل به توسعه ی پایدار مستلزم تحقق سکونتگاهای پایدار شهری است، سکونت گاهایی که از آنها به مثابه موتور توسعه اقتصادی- اجتماعی در آستانهی هزارهی سوم میلادی نام برده میشود. از همین روست که پرداختن به اسکان غیر رسمی در چارچوب راهبرد مبارزه و کاهش فقر شهری امری مهم پنداشته می شود - جواهری،. - 1390
یافتهها -1 مفهوم جهانی شدن
