بخشی از مقاله
چکیده
شناخت و تحلیل مکاتب حدیثی شیعی در سده های اولیه اسلامی، از مباحث جدّی در محورهای مربوط به بررسی تاریخ تحول حدیث، و هم چنین ادوار فقه و اجتهاد در عالم تشیع است که هدف اصلی از نوشتن این مقاله همین می باشد. علی رغم اهمیت این گونه مباحث و نقش آن در شناخت زیربناهای فکری حاکم بر حوزه های حدیثی شیعه و جایگاه آن در نوع داوری در خصوص صحت و سقم متون روایی، آن سان که شایسته است،روش خوبی نمی باشد به ویژه در زمینه حوزه های حدیث شیعی، تحقیقات متنوعی به چشم نمی خورد.
مدینه به خاطر حضور صحابه در آن و نقل احادیث متنوّع از پیامبر صلی االله علیه و آله و معصومین علیهم السلام از نوعی حدیث گرایی برخوردار بوده و محدّثان مدنی نیاز کمتری به نقادّی عقلی در احادیث احساس می کردند. کوفه نیز به دلیل برخی عوامل از جمله دوری از محل استقرار صحابه و هم چنین ائمه معصومین علیهم السلام به عمل به قیاس و دخالت دادن عقل در فهم معانی احادیث تمایل پیدا کرد.
از این رو، یافته ها نشان می دهد برخی از کسانی که در غالب منابع رجالی تضعیف شده اند، بنا به اعتقاد عدّه ای از رجالیان، به خاطر نقل احادیثی بوده که در تلّقی برخی گروه ها بوی غلوّ از آنها استشمام می شده است؛ به عنوان نمونه، می توان به محمد بن سنان، جابر بن یزید جعفی و مفضّل بن عمر جعفی اشاره کرد. نتیجه آن که وجود روابط متقابل حدیثی بین محدثان مراکز مختلف و انجام سفرها به منظور کسب و سماع حدیث - الرحله فی طلب الحدیث - از موضوعاتی است که از خلال شناخت مکاتب حدیثی و فعالیت آنها قابل تحصیل است.
مقدمه
مظلوم واقع شدن شیعه از روزگاران قدیم و بخصوص در حال که شیعیان را ابرقدرت های شرق و غرب در جای جای دنیا مورد حمله و ضرب و شتم قرار می دهند اهمیت و ضرورت بحث را می رساند و مرا بر آن داشت تا در مورد شیعه اثنی عشری که مستندات آن بر مطالبی از سوی علمای شیعه و سنی است مقاله ای ارائه دهم.
در مورد این بحث سوالاتی مطرح میباشد
-1تاریخچه ی پیدایش شیعه چگونه بوده است؟
-2شکل گیری مکاتب حدیثی شیعه چگونه بوده است؟
پیدایش شیعه واطلاق این نام به گروهی خاص - پیروان حضرت علی -علیه السلام- - ،طبق روایات وگزارشات تاریخی به دوران زندگی وحیات حضرت محمد - ص - برمی گردد. جابربن عبدا...انصاری صحابی رسول - ص - نقل می کند:مادر خدمت پیامبر - ص - بودیم ،حضرت علی - ع - وارد شدند آنگاه پیامبر - ص - با اشاره به حضرت علی - ع - فرمودند: - - والذی نفسی بیده ان هذا وشیعته هم الفائزون یوم القیامه - - .1 یعنی: - - سوگند به کسی که جانم در قبضه قدرت اوست .همانا این مرد - حضرت علی-علیه السلام- - و پیروانش در روز قیامت البته از رستگاران خواهند بود. - - ودر جای دیگر می فرمایند: - - یا علی تو وشیعیانت در بهشت هستید - - .
در این مقاله سعی شده است در مورد شیعه اثنی عشری ،تاریخچه ی آن وروایات مختلف دراین مورد وهمچنین عقیده ی فریقین در این رابطه بازگو گردد ،موضوعاتی در رابطه با چگونگی شکل گیری مکاتب شیعه ، سیر تحولات مکتب حدیثی مدینه تا عصر صادقین - ع - ،گرایش مکتب مدینه از نسل گرایی به تحلیل های عقلانی، مکتب حدیثی مدینه در عصر امام کاظم و امام رضا - ع - ،خطر غالیان وجاعلان حدیث در مکتب مدینه و مکتب حدیثی مدینه پس از عصر امام رضا - ع - مورد بحث قرار گرفته است .امید است مفید واقع گردد ومورد توجه خوانندگان واستفاده شان قرار گیرد.
شکل گیری مکاتب حدیثی شیعه
در دوران نزول وحی که به دوره های فقه و تشریح اسلامی به عصر تشریع معروف است مدینه به عنوان مرکز رشد وبلوغ محدثان اسلامی دارای نقش بزرگی بوده است استقرار حاکمیت دینی در مدینه در عصر نبوی و نزول بیشتر آیات الهی در این مرکز موجب شد که این شهر سرچشمه جوشانی برای دیگر شهرها و مراکز اسلامی مطرح باشد. پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام صلی االله علیه و آله وجود صحابه آن بزرگوار در این شهر و در رأس آنان أمیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام ، موجب استمرار نقش یاد شده برای مدینه شد.
همزمان با انجام فتوحات و عزیمت تعداد زیادی از صحابه و مسلمانان به نقاط دیگر، زمینه های شکل گیری دیگر مراکز سماع و نقل حدیث نیز فراهم آمد. شاید بتوان »کوفهرا« به عنوان مهم ترین و مقدّم ترین این مراکز به شمار آورد. نقش کوفه به عنوان یک مرکز مهم در زمینه حدیث از زمانی نمود بیشتر یافت که امیرالمؤمنین علی علیه السلام به علت مصالح موجود پس از پایان جنگ جمل، در این شهر ماند و آن جا را در طول قریب به پنج سال، مرکز خلافت و حکومت خود قرار داد.
این دوره همراه بود با تربیت شاگردان مبرّزی که همگی از سرچشمه جوشان علم علوی جرعه جرعه نوشیدند و فیوضات علوی را از کوفه به دیگر نقاط سرایت دادند. پس از شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام و تحقق صلح تحمیلی بر امام حسن مجتبی علیه السلام ، آن حضرت به مدینه هجرت فرمود، ولی کوفه همچنان به عنوان محلّ تجمّع شیعیان و مرکزی برایبادلِت احادیث نبوی و علوی باقی ماند.
در دوره امامت امام حسن علیه السلام تا امام صادق علیه السلام به علت حضور و سکونت این امامان بزرگوار در مدینه، این شهر مجددا نقش حدیثی خود را باز یافت و به خصوص در عصر امامَین باقر و صادق علیهماالسلام این نقش به اوج خود رسید. در عصر دقامام علیهصا السلام و در دوره حاکمیّت أبوالعباس سفّاح، اوّلین خلیفه عبّاسی، که امام صادق علیه السلام برای مدتی مجبور به هجرت به کوفه شد و مدتی در آن شهر سکونت فرمود، این شهر از نظر تربیت و رشد محدّثان، پیشرفت چشم گیری یافت و کار بدان جا رسید که بنا به نقل نجاشی تنها در یک زمان حدود نهصد تن در مسجد کوفه می گفتند: »حدثنی جعفر بن محمدالصادق علیه السلام .«! حاصل این حرکت و تلاش علمی، تدوین بخشی از - - اصول اربعمأه - - توسط جمعی از برجسته ترین محدّثان شیعی در کوفه بود.
در کنار فعالیت حدیثی دو مرکز مهمّ مدینه و کوفه، مراکز دیگر حدیث شیعی نیز رفته رفته رو به تشکّل نهادند که می توان از آن میان به سه مرکز بغداد، قم و ری اشاره کرد. .محبوس شدن امام کاظم علیه السلام در این شهر و هم چنین رفت و آمد شیعیان به آن جا برای ایجاد ارتباط با حضرت و از سوی دیگر، حضور تعدادی از وکلای امام کاظم علیه السلام و ائمه بعدی در بغداد، همگی در شکل گیری این حوزه حدیثی مؤثر بود. آنچه موجب شد که حوزه حدیثی بغداد در عصر پیش از غیبت کبری شکل منسجم تری بیابد انتقال دو امام هادی و عسکری علیهماالسلام به سامراء و سپس انتقال مرکز استقرار نوّاب ناحیه مقدّسه به بغداد بود.
در طول دوران غیبت صغری، بغداد مرکز تجمّع و ارتباطات شیعیان و به تبع آن، مرکز نقل و سماع احادیث اهل بیت علیهم السلام بود و محله های مخصوص شیعه نشین در بغداد کانون های عرضه و نقل حدیث بودنددو. مرکز مهمّ شیعه نشینِ قم و ری در ایران پدید آمد و به تدریج جای خود را به عنوان مهم ترین مراکز حدیثی شیعی در قرن دوّم به بعد، در میان محدّثان شیعی باز کرد. مرکز قم که از اواخر قرن اوّل، یکی از قدیمی ترین مراکز شیعه نشین در ایران بود در طول قرن دوّم و دو قرن پس از آن، همواره محلّ تربیت و رشد محدّثانی برجسته بود.
وجود شرایط خاصّ حاکم بر قم موجب شکل گیری نوعی حدیث گرایی یا اخباری گری در این حوزه حدیثی شد. همین امر موجب گردید که به خصوص در اواخر قرن چهارم، درگیری های فکری بین دانشمندان این حوزه حدیثی و دانشمندان مکتب بغداد رخ دهد و سرانجام این درگیری ها به ضعف و رکود حوزه حدیثی قم بینجامدچنان. که گفته شد، حوزه حدیثی ری نیز به عنوان یکی از مراکز مهمّ حدیثی مطرح بود. شاید بتوان نیمه دوّم قرن سوّم را دوران رشد و اوج گیری فعالیت این حوزه حدیثی دانست. گفتنی است که زندگی مسالمت آمیز اهل سنت و شیعه در این شهر و مباحثه های کلامی میان آنان، نوعی حرکت به سمت عقل گرایی و اجتهاد را در میان محدّثان این حوزه حدیثی فراهم آورده بود، در حالی که در حوزه حدیثی قم شاهد چنین وضعیتی نیستیم.
