بخشی از مقاله
چکيده
فقر پديده اي چند بعدي است و به رغم تغييراتي که در پارادايم هاي توسعه در نيمۀ دوم قرن بيستم صورت گرفته ، تعهد ارائه يک زندگي خوب به تمام افراد بشر تاکنون عملي نشده است ، درواقع فقر مشکلي است که تمام کشورها بدون توجه به درجۀ توسعه يافتگي با آن مواجهند . فقر مي تواند به دليل فقدان دسترسي به منابع درآمدي باشد، به گونه اي که فرد فقير با صرف تمام درآمد خود از منابع مختلف نمي تواند تمام يا برخي از نيازهاي ضروري خود را شامل خوراک، پوشاک، مسکن ، بهداشت ، درمان و آموزش تأمين کند. با مروري بر تجربه استراتژي هاي ضد فقر در جهان ، در مي يابيم که حسابداري اسلامي از جمله عوامل کاهش دهنده فقر در دنيا ميباشد . پژوهشگران اين حوزه معتقدند ، حسابداري سنتي که مبتنـي بـر جهان بيني غربي است نمي تواند پاسخگوي تأمين نيازهاي گزارشگري مالي در کشـورهاي اسـلامي باشـد .
لذا حسابداران مسلمان بايد در کشورهاي اسلامي تعريفي از حسابداري اسلامي ارائه کنند و با تبيين اهـداف و خصوصيات حسابداري اسلامي، الزامات گزارشگري را روشن کنند.طرفداران اين رويکرد معتقدنـد حـداکثر سازي زکات بايد جايگزين حداکثر سازي سود شود. در اين مقاله نشان داده ميشـود عـواملي چـون زکـات ، وقف که از طرف خداوند سبحان واجب شده است ، از جمله متغير اقتصادي هسـتندکه در فقرزدايـي نقـش بسزايي دارند .
واژگان کليدي: حسابداري اسلامي ، ارزيابي فقر، وقف ، زکات ، تامين مالي خرد
مقدمه
با آغاز توسعه وسيع حسابداري در کشورهاي اسلامي، مسلمانان فکر و ذهن خود را به تدوين استانداردهاي حسابداري مبتني بر احکام اسلامي، جهت ايفاي مسئوليت پاسخگويي و فرآيند گزارشگري و همچنين تأمين نيازهاي اطلاعاتي استفاده کنندگان مسلمانان معطوف نمودند . در سال ١٩٩٧ ميلادي زيد حسابداري اسلامي را فرآيند منظم ثبت معاملات مشروع در دفاتر و اندازه گيري نتايج مالي بر مبناي اين معاملات به منظور استفاده از تصميم گيري معرفي نمود .
واقعيت آن است که نظام بانکداري اسلامي در ايران و در سطح جهان ، بر حل مشکلات فقهي و اجرايي خود متمرکز شده و از اهداف اجتماعي، انساني و اسلامي مانند عدالت ، کاهش نابرابريهاي ناصحيح اجتماعي، و رفع فقر دور شده است . تجربه تأمين مالي خرد متعارف ميتواند با انجام اصلاحات و تعديلات مورد نياز در نظام بانکداري اسلامي مورد استفاده قرار گرفته و به بانکهاي اسلامي در جهت انجام وظايف اجتماعي که دارند کمک کند بنابراين لازم است بانکداري و تامين مالي اسلامي به اهداف اجتماعي خود مانند رفع فقر و توانمندسازي گروه هاي پايين درآمدي توجه ويژهاي داشته باشد . در واقع تجربه تامين مالي خرد اسلامي مي تواند به عنوان بعدي ديگر ازاسلامي شدن نظام بانکداري در کشور مطرح باشد . در چند دهه اخير تجربه هاي خوب در حوزه ارائه خدمات مالي به گروه هاي پايين درآمدي، تحت عنوان " تأمين مالي خرد " به وجود آمده است . مسلما يکي از مهمترين اصلاحات مورد نياز جهت استفاده از تجربه تامين مالي خرد متعارف که بر مبناي نرخ بهره انجام مي شود، به کار بردن ابزارهاي اسلامي ( عقود مشارکتي، مبادلهاي قرض الحسنه ) و نهادهاي موجود در جامعه اسلامي( صدقات ، اوقاف ، زکات ، خمس ، انفال و غيره ) در تجهيز منابع براي موسسه تامين مالي خرد اسلامي و به طور مشابه ابزارهاي مالي اسلامي در تخصيص منابع جمع آوري شده است .
در مذهب شيعه زکات به کالاهاي معدودي ( شتر، گاو، گوسفند، خرما، گندم ، جو، کشمش ، طلا و نقره ) تعلق مي گيرد ، اما به منفعت کسب به طور عام تعلق نمي گيرد . حوزه گزارشگري مالي اساسا مربوط به شرکتها و ديگر شخصيتهايي است که محاسبه زکات براي آنها مورد ندارد . در مذهب شيعه خمس به منفعت کسب تعلق مي گيرد اما خمس هم اساسا در حوزه فردي است و انتقال آن يا پرداخت آن توسط شخصيت حقوقي يا شرکت تاکنون مطرح نشده است . با بررسي حسابداري اسلامي و مطالعه زکات ، ربا و ثروت مي توان گفت در کشورهاي مسلمان ، از قوانين قرآني در عمل و بي ريا پيروي شد، حسابداري مالي هم متأثر خواهد شد . لذا رعايت قوانين اسلامي در حسابداري منجر به سود معقول ، منافع جمعي و انصاف و عدالت خواهد و اين مي توان ما را در اين پژوهش به چالشها بکشاند که آيا زکات به تنهايي در برابر ماليات و ساير مسائل حسابداري مي تواند جوابگو باشد .
در حسابداري اسلامي جايگزيني حداکثر سازي زکات به جاي حداکثر سازي سود مطرح است . زکات زماني حداکثر مي شود که سود حداکثر شود. ضمن اينکه اگر حداکثر سازي سود در چارچوب شرع باشد چه ايرادي دارد؟ حداکثر سازي سود خود انگيزه اي براي افزايش کارايي است و در جوامع مسلمان بايد افزايش کارايي براي استفاده بهتر ازمنابع اقتصادي محدود تشويق شود تا جامعه اسلامي از دام فقر رها شود. موضوع ديگري که در بحث حسابداري اسلامي قابل طرح است ، موضوع ارث مي باشد . ارث از مواردي است که در قرآن کريم و به تبع آن ، در فقه اسلامي مورد توجه قرار گرفته است . از آنجا که در مسأله ارث عموما مباحث مالي مطرح مي باشد و بعضا پيچيدگي هايي در محاسبات آن وجود دارد ، آشنا شدن حسابداران با آن ضروري به نظر مي رسد .
موضوع ديگري که در بحث حسابداري اسلامي مطرح شده است ، موضوع وقف است . وقف از موارد مورد توجه در فقه اسلامي مي باشد . در فقه تأکيد بسيار بر حفظ موقوفات و تأمين نظر واقفين شده است .
دستيابي به اين هدف مستلزم سيستم حسابداري است که بتواند درآمدها و هزينه ها را به نحو صحيح شناسايي و در مسير مشخص شده صرف نمايد . از اين رو موضوع حسابداري موقوفات مطرح گرديده است .
حسابداري اسلامي مي تواند به عنوان يک فرايند حسابداري که اطلاعات مناسب ( ونه ضرورتا محدود به داده هاي مالي ) را براي ذينفعان يک واحد تجاري فراهم مي کند تا آنها بتوانند از اينکه واحد تجاري همواره در محدوده وقلمرو شريعت اسلامي فعاليت کرده وبه هدف هاي اقتصادي – اجتماعي خود دست مي يابد ، اطمينان يابند .
در جامعه اسلامي، لازم است تمامي روابط اقتصادي و مالي به نحوي تنظيم گردد که نظام اقتصادي بتواند در راستاي تامين اهداف مورد نظر اسلام حرکت کند . از طرف ديگر، نظام تامين مالي اسلامي، بعنوان يکي از ابعاد نظامي جامع تر به نام اقتصاد اسلامي، نسبت به تامين اهداف مورد نظر اسلام در حوزه اقتصاد داراي وظيفه بوده و نمي تواند نسبت به اين اهداف بي تفاوت و يا کم توجه باشد. ازاين رو ميتوان ادعا کرد که تلاش در جهت رفع فقر و تقويت عدل و احسان در جامعه از جمله اهداف اصلي نظام مالي اسلام است .
