بخشی از مقاله
چکیده
پروژه های سد سازی سالانه بخش عمده بودجه کشور را صرف خود می کنند،اما بعلت پیچیدگی آنها عوامل مختلفی موجـب تاخیر و افزایش زمان و هزینه در آنها میگردنـد.از اینـرو در ایـن تحقیـق ضـمن شناسـایی علـل تـاخیر در پـروژه هـای سـد سـازی ، راهکارهایی جهت کاهش این علل ارائه داده شده است.برای این منظـور ابتـدا مطالعـات و بررسـی اسـناد و مـدارک فعالیـت هـای مختلف پروژه سد مخزنی پلرود رودسر-گیلان (مطالعه موردی) صورت گرفته است ودر مرحله بعد جهت بررسی دیدگاه افرادیکه مستقیما در پروژه های سد سازی فعالیت دارند،تحقیق زمینه یابی با کمک پرسشـنامه ای کـه توسـط محقـق سـاخته شـده بـه شـکل میدانی انجام گرفته و سپس تحلیل و رتبه بندی داده ها به کمک روش آمـار توصـیفی و بررسـی اثرگـذاری هرکـدام از عوامـل بـا استفاده ازآزمون تی میانگین (t-test) در نرم افزار SPSS انجام شده و با توجه به یافته ها و نتایج بدست آمده عواملی که بیشترین تاثیر را در تاخیر پروژه های سد سازی دارند بترتیب،عامل تورم،کارفرما، تجهیزات، عوامل طبیعی،پیمانکار و قوانین ومقررات، مـی باشند و عامل مشاور کمترین نقش را در تاخیر پروژه های سدسازی ایفا می کند و همچنین پنج مولفـه ای کـه بیشـترین تـاثیر را در تاخیر پروژه های سدسازی دارند بترتیب اولویت بندی ، عدم تامین منابع مالی ،افزایش قیمت مصالح، عدم تملـک بموقـع اراضـی، نامناسب بودن شرایط جوی وکمبود تجهیزات وقطعات و افزایش قیمت آنها میباشند .
واژههای کلیدی: علل تاخیر ، پروژه های سدسازی ، مدیریت پروژه ،کارفرما، مشاور ، پیمانکار
-1 مقدمه
همانطور که میدانیم آب یک کالای با ارزش در بخش صنعت و کشاورزی می باشد. در این راستا سـالیانه بودجـه عمرانـی زیـادی صرف اجرای طرح های توسعه منابع آب و بطور خاص سد سازی می گردد ، اما به علت طولانی بودن مدت زمان و همچنین پیچیدگی که در اجرای این پروژه ها وجود دارد علل مختلفی موجب می شوند که زمان اجرای پـروژه هـا و متعاقـب آن افـزایش هزینـه در آنهـا اتفاق بیفتد واز این رو عدم اتمام به موقع با هزینه های پیش بینی شـده پـروژه باعـث بـرآورده نشـدن اهـداف پـروژه و همچنـین ایجـاد خسارت به پیمانکار،کارفرما و دستگاه اجرایی می گردد، گاهی این خسارات آنقدر زیاد می باشد که طرح یا پروژه دیگر توجیـه پـذیر نمی باشد .
از اینرو برای انجام به موقع پروژه ها و تحقق اهداف طرح و جلوگیری از ضرر و زیـان هـای ناشـی از تـاخیرات بایـد بـه بررسـی و شناخت عواملی که تاثیرگذار بر تاخیرات می باشند پرداخت و با ارائه راهکارهای مناسب آنها را مدیرت و تـاثیر آنهـا را در پـروژه هـا کمتر نمود .
-2 تاخیرپروژه
واریانس بین زمان پیش بینی شده تکمیل پروژه و زمان واقعـی تکمیـل آنـرا تـاخیر پـروژه گوینـد.ایـن تـاخیر بـا مجمـوع تـاخیرات فعالیتهای موجود بر مسیر بحرانی برابر خواهد بود.
-3 مطالعات صورت گرفته در خارج از کشور :
• اتحادیه پروژه های بزرگ در تحقیق کالبد شکافی پروژه های بزرگ ، دلایل افزایش زمان و هزینه در پروژ ه های بزرگ را به دو دسته دلایل مربوط به تصمیمات استراتژیک که معمولا قبل از عقد قرارداد توسط مدیران ارشد سازمان اتخاذ می شـود ( از جملـه انتخاب نوع سیستم انجام پروژه، نحوه انتخاب عوامل در گیر در پروژه و ..) و علل عملیاتی که هنگام اجرای پروژه بوجود می آیند ( مانند کمبود مصالح، ضعف پیمانکار و ..) تقسیم می نماید.[14]
• سازمان جهانی سدها (WCD) طی تحقیقی که به صورت بسیار کلی روی 99 پروژه انجام داده است مطرح می نمایـد کـه تنهـا نیمی از آنها در زمان مقرر به پایان رسیده اند و حدود % 30 آنها از یک تا 2 سال و 4 پروژه هم بیش از 10 سال تاخیر داشته است. دلایل اصلی تاخیر در این پروژه ها عبارتند از مشکلات مالی، عدم کارآیی پیمانکـار و مـدیریت سـاخت، زمانبنـدی غیـر واقعـی، نارضایتی نیروی انسانی و اعتراض و چالشهای قانونی و حقوقی.[15]
• طبق تحقیقی که توسط فائق عزیز((1 با عنوان رتبه بندی علل تاخیر پروژه های ساخت و ساز کشـور مصـر انجـام شـده اسـت علـل
تاخیر به ترتیب زیر شناسایی گردید :
عوامل مرتبط با پیمانکار ، عوامل مرتبط با تجهیزات ، عوامل مرتبط با کارفرما ، عوامل مرتبط با طراحی , عوامل مرتبط به مشـاور ، عوامل خارجی ، عوامل مرتبط با مصالح ، عوامل مرتبط با نیروی انسانی . [10]
• تحقیق صورت گرفته در کشور عمان با عنوان علل تاخیر در تکمیل پروژه های کشور عمان توسط النوعیمی((2 و المحسن (3) نشان می دهد که پروژه های انجام شده بین سالهای 2007 تا 2010 در کشور عمان به طور متوسط 40 درصد بیشـتر از برنامـه زمانبنـدی خود به طول انجامیدند و بیشترین تاخیر این پروژه ها حدود 300 درصد می باشد و عللی که بیشـترین تـاثیر در تـاخیر پـروژه هـای
سالهای 2007 تا 2009 در کشور عمان داشتند بترتیب :
نامساعد بودن شرایط جوی ، تغییر سفارشات ، بودجه ناکافی ، تغییر قوانین و مقررات ، کمبود مصـالح ، مـدیریت ضـعیف ، تجربـه کم پیمانکار ، پیمانکار فرعی نامناسب و نیروی انسانی ناکارآمد .
و همینطور عللی که در تاخیر پروژه های سال 2009 تا 2010 تاثیر گذار بودند بترتیب :
برنامه ریزی نادرست ، تجربه ناکافی پیمانکار ،کمبود مصالح ،تغییر نقشه ها ، ضعف در مدیریت کارگاه وضعف مالی کارفرمـا مـی باشند [9].
• حاسب (4) و همکارانش تحقیقی با عنوان مشکلات و اثرات تاخیر در صنعت ساخت و ساز در کشور پاکستان انجـام داده انـد کـه نتایج بدست آمده نشان می دهد که ضعف مالی کارفرما بیشترین نقش را در تاخیر پروژه هـا ایـن کشـور ایفـا مـی کنـد و عوامـل
دیگری که برتاخیر پروژه ها تاثیر گذار هستند بترتیب زیر می باشند :
کمبود تجهیزات ، کمبود نیروی انسانی ، حوادث در حین کـار ،پیچیـدگی پـروژه ، بـدی آب و هـوا و عوامـل مـرتبط بـا قـوانین و مقررات [12].
• طبق تحقیقی انجام شده در کشور امارات با عنوان اثرات تاخیرات در ساخت و ساز این کشور توسـط ، مطلـب (5) و کیشـک((6 ، عللی که بر تاخیر پروژه های این کشور تاثیر گذار بودن بصورت زیر بیان شده است :
تغییر سفارشات ، عدم تجربه کافی پیمانکار ، مدیریت ضعیف کارگاه ، بی کفایتی پیمانکار ، تورم و نوسانات قیمت ، برنامه ریـزی نادرست ، کمبود مصالح ، برآورد ناصحیح هزینه ، مشکلات مالی کارفرما و روش ساخت نامناسب [13].
• مطالعاتی که در کشور مالزی توسط همزه (7) و همکارانش انجام شده است ، نشان می دهد که بهره وری نیروی کار ، ارائه مصالح در کارگاه، افزایش قیمت ها، کمبود تجهیزات، مشکلات مالی پیمانکار، مشکلات مالی کارفرما،تجربه ناکافی پیمانکار و مدیریت ضعیف کارگاه بیشترین نقش را در تاخیر پروژه های این کشور ایفا می کنند [11].
