بخشی از مقاله
چکیده
نگرش دین اسﻻم به آب نوعی نگرش قدسی است کما اینکه آناهیتا؛ فرشته ی پاک آب؛ در فرهنگ ایرانی واژه ی غریبی نیست. کشور ایران با واقع شدن بر روی کمربند خشک جهان، یکی از کشورهای کم بارش محسوب می گردد که پیشینیان برای مقابله با این چالش، آب های زیرزمینی را با کندن چاه و کاریزها به شهرهای خود می رساندند. بی تردید در حال حاضر وضعیت سفره های آب زیرزمینی با ورود بی رویه ی چاههای غیر مجاز، ناگوار و نگران کننده است.
بر اساس آموزه های فقهی هر نوع بهره برداری از آب ها که موجب ایراد ضرر گردد، فاقد وجاهت شرعی است و از منظر حقوقی هر گونه استفاده از آبهای زیرزمینی از طریق حفر هر نوع چاه و قنات منوط به اخذ مجوز بوده به نحوی که حفر و بهره برداری های غیرمجاز از منابع آبی، عملی مجرمانه محسوب می گردد. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی در صدد تبیین موضع فقه اسﻻمی و حقوق ایران در مقابله با حفر و بهره برداری های غیرمجاز از چاههای آب است.
مقدمه
قُدما آب را محترم و مقدس دانسته و فرشته ی پاک آن را آناهیتا می خواندند - فرید، 1384، ص - 5 و وارد کردن ناپاکی در آب، آتش و یا خاک را گناه شمرده و در برخی از موارد مجازاتی نیز برای خطاکار تعیین نموده بودند. - جنیدی، 1383، ص - 12 دین اسﻻم نیز اهمیت زیادی برای پاکیزگی و بهداشت آب قائل است به نحوی که جزء بهترین پاک کننده هاست1 و قرآن کریم با استعمال صریح عبارت حیّ""،2 آب را زنده کننده معرفی نموده است.
- انبیاء، 21، - 30 آب واجد جنبه های گوناگون و نوین ارزشی است که سر منشأ تولید، تﻻش و تمدن بوده و در صنعت، کشاورزی، برق، شهرسازی و ساختمان، بهداشت و به طور کلی در سراسر فعالیت های بشری از جایگاهی رفیع برخوردار است و بر این مسأله توافق شده که آب باید به عنوان یک کاﻻی اقتصادی در نظر گرفته شود با این وجود آب در تمام جهان در وضعیتی بحرانی است. در اجﻻسیه ی آژانس سازمان ملل متحد برای محیط زیست که در کیوتو ژاپن برگزار شد، پیش بینی شده که تا سال 2015 شمار کسانی که به آب آشامیدنی دسترسی ندارند، به نصف کاهش می یابد.
- کریمی، کریمی، جعفری، - 2 :1388 آمارهای سازمان های بین المللی مبین این است در قرن حاضر34 کشور با مشکل حاد تأمین آب مواجه خواهند شد که متأسفانه کشور ایران نیز با رویه ی عدم استفاده ی بهینه از آب، در شمار این کشورها محسوب می شود. در این میان بخش کشاورزی بزرگترین مصرف کننده ی آب و یکی از زیر ساخت های مهم اقتصادی کشور بوده و نقش حیاتی در اقتصاد ملی ایران بازی می کند، به طوری که 18 درصد تولید ناخالص ملی، 25 درصد اشتغال، تأمین بیش از 85 درصد غذای جامعه، 25 درصد صادرات غیر نفتی و 90 درصد مواد اولیه مورد مصرف در صنعت بر عهده ی این بخش است با این وجود، به سبب تلفات عمده ی آب در این بخش ضروری است نگاه ویژه ای به این بخش از مصرف، نمود. ﻻزم به ذکر است که در دنیا به طور متوسط 60 درصد منابع آب، صرف کشاورزی می شود این در حالی است که در کشور ما این رقم معادل 93 درصد می باشد.
طبق گزارش
-1 در قرآن کریم حدود 290 کلمه به موضوع آب و مفاهیم آن مربوط است. واژه ی ماء 63 بار در قرآن به کار رفته و کلماتی نظیر رودخانه، چشمه، باران، ابر، باد و تگرگ نیز 228 بار آمده است و این نشان از اهمیت آب از منظر اسﻻم است. برای مطالعه ی بیشتر در این زمینه رک به علیخانی، امیر، 1392، منزلت آب و تضمین منابع آبی برای توسعه از منظرآیات قرآن، فصلنامه مطالعات تفسیری، سال چهارم، شماره ی 15، صص 13-16 -2 "وجعلنا من الماء کل شی ء حی" از آب هر چیزی را زنده گرداندیم."
سازمان فائو1، نقش بخش کشاورزی در بروز کم آبی و تنزل کیفیت آب های زیرزمینی و سطحی به منظور کسب بازدهی نهایی جای بحث و انکار ندارد. - صانعیان، 1389، ص - 3 به یقین در بسیاری از مناطق جهان به ویژه در نواحی که آبهای سطحی کم است و یا دائمی نیست، آب مورد نیاز از منابع زیر زمینی تأمین می گردد. در کشورهای پر باران جهان، از آن جمله هلند، فرانسه، انگلستان، آلمان، آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر که آبهای سطحی نسبتأ زیاد است، چون آب های سطحی به مراتب بیش از آبهای زیر زمینی آلوده است، آب مشروب مراکز و کانونهای پر جمعیت خود را از طریق حفر چاههای عمیق و نیم عمیق تأمین می کنند البته این بدان سبب است که دسترسی به آب زیر زمینی تقریباً در هر محل و نتقطه امکان پذیر است، در صورتی که این موضوع در مورد آبهای سطحی صدق نمی کند. هرچند آب زیر زمینی نسبت به آب سطحی خیلی محدود است ولی از آنجا که در بسیاری از موارد تنها منبع آبی مکمل را تشکیل می دهد و دسترسی به آن آسانتر است،
بسیار حائز اهمیت می باشد. - بی نا، 1391، - www.iranwatershed.com در ایران نیز سنگ نوشته ها و لوح های باز مانده از زمان باستان، بیانگر این است که مردمان ایران زمین، آب های زیرزمینی را با کندن کاریزهای دراز و بسیار عمیق برآورده به روستاها و شهرهای خود می رساندند. اینکه نخست گاه کاریز کجا بوده و در چه مناطقی می توان به آب دست یافت و اینکه کاریز چگونه باید ساخته شود، شاید مهمترین مسأله ای بوده است که بشر از آغاز تمدن تا کنون در دانش آبیاری و آب رسانی با آن روبرو بوده است.
بی سبب نیست که عظمت قنات های ایران را برابر با دیوار چین دانسته اند. - 2بی نا، 1388، ص - 2 هم کنون 70 درصد آب کشور وابسته به منابع آب زیر زمینی است و تعداد چاههای مجاز کشور را 403 هزار حلقه با دبی برداشت 50 میلیارد متر مکعب و چاه های غیرمجاز را 110 هزار حلقه با دبی برداشت 4/2 میلیارد متر مکعب ذکر کرده اند که در جمع در وضعیت فعلی 54/2 میلیارد متر مکعب از آبهای زیر زمینی کشور برداشت صورت می گیرد.
- بی نا، 1391، - www.iranwatershed.com مسأله ی مورد مطالعه ی این پژوهش این است که حفر و بهره برداری از چاههای غیر مجاز از منظر فقهی چه جایگاهی دارد و آیا در آن قاعده ی "الحق لمن غلب" حاکم است؟ همچنین موضع نظام حقوقی ایران در خصوص حفر و بهره برداری های غیر مجاز از چاهها مد نظر این تحقیق است لذا ساماندهی این پژوهش در سه محور با عناوین ارزش و اهمیت آب، موضع فقه اسﻻمی و در نهایت رویکرد نظام حقوقی ایران در خصوص حفر و بهره برداری از چاههای غیرمجاز به شرح مباحث آتی صورت گرفته است.
-1 ارزش و اهمیت آب
-2 پرفسور هانری گوبلو که بیش از 30 سال بر روی قنات های ایران بررسی و مطالعه انجام داده است، در کتاب قنات، فنی برای دستیابی به آب ، عظمت قنات های ایران را برابر با دیوار چین می داند.
