بخشی از مقاله
چکیده
میراث فرهنگی اصطلاحی است که به کیفیت ها و ویژگی های مکان هایی که دارای ارزش های زیبایی شناختی، تاریخی، علمی یا اجتماعی برای نسل های گذشته، حال و آینده هستند منسوب است . طی بیست سال اخیر آنچه که بدان میراث فرهنگی گفته می شود با توجه به گستردگی و تنوع موضوعی به مقیاس وسیعی توسعه یافته است و مفهوم این واﮊه نیز به همان نسبت کاملتر شده است .
در بیان کلاسیک واﮊه میراث فرهنگی به عنوان دستاوردهای نسل گذشته برای آینده نامیده می شود. اما در حال حاضر آن را شاهدی از گذشته که از سوی جمع، میراث جامعه کنونی به حساب آید می دانند. میراث فرهنگی به عنوان یک پدیده اجتماعی، انعکاسی از جامعه ای است که آن را خلق کرده و به آن ارزش داده است. این مفهوم در پهنه وسیع ساختمان ها، باغ های تاریخی، موزه ها، پارک ها و باغ های موضوعی، .... و به عنوان یک مفهوم هویت خاصی به این آثار می بخشد. این میراث چه ابنیه تاریخی باشد و چه فضاها و منظرهای طبیعی حفاظت شده، دائماً در معرض خطرات تخریبی ناشی از تاثیر گذشت زمان، اعمال غیرمسئولانه افراد، فرسایش، رطوبت، آلودگی، گسترش شهرسازی، توریسم گروهی و همگانی هستند .
اگر میراث فرهنگی تنها به عنوان بقایای باستانی معرفی شود پنداری نادرست خواهد بود. زیرا بین میراث فرهنگی،تاریخ و هویت هرمکان و مردم آن سرزمین رابطه ای تنگاتنگ وجود دارد . میراث فرهنگی تنها بیان یک تاریخ نیست، بلکه بیان دیدگاه های مختلف نظیر ایدئولوﮊی مردمان آن سرزمین، افتخارات ملی، ایده های رمانتیک، خلاقیت، هنر، اقتصاد و سیاست آنها می باشد.
مهمترین عاملی که در حال حاضر گریبانگیر میراث ارزشمند شهری ما می باشد عدم شناخت همه جانبه می باشد. برهمین اساس در این مقاله سعی بر آن خواهد بود تا ضمن معرفی انواع میراث فرهنگی شهری و شناسایی ابعاد مختلف آن مانند حدود و صغور، لایه های معانی مستتر، مصادیفی که این آثار را واجد ارزش می کند به معرفی راهبردهایی جهت حفظ و سازماندهی این میراث ارزشمند شهری بپردازد.
مقدمه
امروزه نیاز به شیوه های مدیریتی با محوریت حفاظت در رابطه با میراث فرهنگی هم در سطح ملی و هم در سطح بینالمللی در حال افزایش بوده و ضرورت بهره گیری از یک رویکرد یکپارچه که بر شناخت صحیح ارزش ها و ویژگی های متمایز این میراث گرانبها متمرکز بوده بر هیچ کس پوشیده نیست.
میراث فرهنگی شهری عمدتاً دربردارنده مکان هاییست که به ادراکی از گذشته کمک کرده، حال را غنا می بخشند و از جمله ارزش ها برای نسل های آینده خواهند بود. در همین رابطه مهمترین عاملی که همواره گریبانگیر میراث ارزشمند شهری ما بوده و زمینه انواع آسیب ها و سوء مدیریت ها را فراهم آورده است عدم وجود شناخت کامل و همه جانبه از قابلیت ها، ارزش ها، خصوصیات و فرصت های آشکار و نهان موجود در این مکانها، هم در میان نهادهای دست اندرکار و هم در میان اقشار مختلف مردم است . به گونه ای که بخش عمده ای از شرایط اسف بار فعلی حاصل این نوع نگرش می باشد.
برهمین اساس در این مقاله سعی بر آن بوده است تا بر وجوه گسترده تری از فرایند شناخت تاکید کرده و راهبردهایی جهت حفظ و ساماندهی این میراث ارزشمند شهری معرفی گردد. اساس رویکرد موجود در این دیدگاه که مبتنی بر دستاوردهای جهانی و روش های مدیریتی بلند مدت و کل نگر می باشد، بر پایه حفظ و نگهداری میراث ارزشمند شهری به عنوان امانتی از گذشتگان که می بایست به نسل های آینده انتقال یابد، استوار است.
مفاهیم پایه
امروزه تغییرات اساسی بوجود آمده در رویکردها و نگرش های بنیادینی که مبنای تحولات اخیر در عرصه های گوناگون در دهه های گذشته بوده اند، ضرورت بازنگری در اصول و روش های مورد استناد در کلیه زمینه ها را ایجاب می نماید. یکی از جمله مهمترین تغییرات ایجاد شده، تغییر در مفاهیم ارزش و میراث فرهنگی است . در همین راستا شناخت صحیح این مفاهیم و سایر موضوعات مرتبط به آن از نظر تدقیق صورت مساله و تشریح دیدگاه قابل تامل می باشد:
ارزش :
ارزش ها اعم از طبیعی و فرهنگی، کیفیت هایی هستند که یک مکان را واجد اهمیت می کنند. تا پیش از این، نگرش حاکم بر ارزش ها تمایل به تفکیک این ارزش ها به طبیعی، تاریخی، اقتصادی و ... داشت. لیکن در طی سالهای اخیر دیدگاهی مبتنی بر اینکه این ارزش ها در یک گستره وسیع با یکدیگر دارای فصل مشترک می باشند به طور فزاینده ای رشد یافته است. چنانکه امروزه تمهیدات مدیریتی بر مبنای رسیدگی همزمان به این ارزش ها استوار است.
ارزش های موجود می توانند در خصوصیات فیزیکی یک مکان دیده شوند، ضمن اینکه با کیفیت های
ناملموسی همچون چگونگی آمیزش و وابستگی مردم با مکان و یا احساساتشان نسبت به یک مکان هم پیوند باشند . یکی از مهمترین مفاهیمی که در راستای تغییر نگرش به مفهوم ارزش دستخوش تغییرات اساسی گشته مفهوم میراث فرهنگی می باشد. به طوریکه امروزه میراث فرهنگی صرفاً به اثر، بنا، مجموعه و یا محوطه اطلاق نمی گردد، بلکه محیط دربردارنده اثر نیز، خود در بردارنده مفهوم میراث فرهنگی و به تبع آن ارزش هایی ویژه می باشد. چیستی و چگونگی ارزش ها عامل برجسته و منحصر به فرد شدن آثار و حوزه هایی تحت عنوان میراث فرهنگی می باشند. از آن رو شناخت صحیح این مفهوم و رویکردهای نوین مرتبط به آن بخش لاینفک شناخت و به تبع آن حفاظت میراث فرهنگی است.
از جمله مهمترین ارزشهایی که با میراث فرهنگی هم پیوند هستند می توان به ارزشهای تاریخی، زیبایی شناختی، اقتصادی، طبیعی، معنوی و فراغتی اشاره نمود . این ارزشها می توانند به سطوح محلی، منطقه ای، استانی، ملی و بین المللی منتسب باشند.
میراث فرهنگی
اگر میراث فرهنگی تنها به عنوان بقایای باستانی معرفی شود پنداری نادرست خواهد بود. زیرا بین میراث فرهنگی، تاریخ و هویت هرمکان و مردم آن سرزمین رابطه ای تنگاتنگ وجود دارد . میراث فرهنگی تنها بیان یک تاریخ نیست، بلکه بیان دیدگاه های مختلف نظیر ایدئولوﮊی مردمان آن سرزمین، افتخارات ملی، ایده های رمانتیک، خلاقیت، هنر، اقتصاد و سیاست آنها می باشد.
طی بیست سال اخیر آنچه که بدان میراث فرهنگی گفته می شود با توجه به گستردگی و تنوع موضوعی به مقیاس وسیعی توسعه یافته است و مفهوم این واﮊه نیز به همان نسبت کاملتر شده است. در بیان کلاسیک واﮊه میراث فرهنگی به عنوان دستاوردهای نسل گذشته برای آینده نامیده می شود . اما در حال حاضر آن را شاهدی از گذشته که از سوی جمع، میراث جامعه کنونی به حساب آید می دانند. »ماریو زاراگزا« دبیرکل یونسکو در مجمع بین المللی یونسکو سال ۸۹۹۱ درباره این مفهوم چنین گفته است: میراث فرهنگی هر ملتی بیانگر هزاران جنبه از نبوغ آن ملت و تداوم اسرارآمیزی است که هرآنچه را که ملت در طی قرون و اعصار آفریده است و هرآنچه را که می تواند در آینده بیافریند به هم ارتباط می دهد.
تکامل مفهوم میراث فرهنگی به طرق مختلف بازتاب تغییر موقعیت هایی است که در هرلحظه نسبت به گذشته و در نسل های متوالی انجام گرفته است . چنانکه می توان گفت میراث فرهنگی به عنوان یک پدیده اجتماعی، انعکاسی از جامعه ای است که آن را خلق کرده و به آن ارزش داده است و دارای دو وجه ملموس و ناملموس می باشد . وجه ملموس این مفهوم در پهنه وسیع منظرهای حفاظت شده، بافت های شهری و روستایی، ساختمان ها، باغ های تاریخی، موزه ها، پارک های طبیعی، باغ های موضوعی و .... تجلی می یابد و وجه ناملموس آن را آداب و رسوم، سنت های فرهنگی، اعتقادات و...تشکیل می دهد که در پیوندی تنگاتنگ با یکدیگر بوده و حفاظت از هریک در گرو شناخت صحیح و توجه ویژه به دیگریست. این میراث چه بافت و ابنیه تاریخی باشد و چه فضاها و منظرهای حفاظت شده، دائماً در معرض خطرات تخریبی ناشی از تاثیر گذشت زمان، اعمال غیرمسئولانه افراد، فرسایش، رطوبت، آلودگی، طرح های توسعه های شهری، توریسم و..... هستند.
انواع میراث فرهنگی
براساس هفدهمین جلسه کنفرانس عمومی سازمان یونسکو که در سال ۲۷۹۱ در پاریس تشکیل شد، تقسیم بندی زیر برای میراث فرهنگی ارائه گردید:
- آثار:
شامل آثار معماری، حجم سازی یا نقاشی در ابنیه، عناصر و بناهایی که جنبه باستانی دارند و نیز کتیبه ها، غارها و مجموعه عواملی که از نظر تاریخی، مذهبی و علمی دارای ارزش هستند.
