بخشی از مقاله
چکیده
گرافیتی یا نقاشی دیواری به آن دسته از دیوارنوشتهها یا نقاشی هایی گفته میشود که روی در و دیوار شهرها و اماکن عمومی کشیده میشود. بررسی و تحلیل دیدگاههای مختلف نسبت به این پدیده نشان میدهد که گروهی آن را خرابکاری و غیرقانونی میدانند و گروهی آن را جلوهای از هنر مدرن و شورشی برعلیه قدرت مدرن میدانند. در واقع امروزه پذیرفته شدهاست که گرافیتی از هنرهای محیطی شهری است. بنابراین سعی میشود تا با غلبه بر جنبههای حقوقی و قانونی آن، جلوههای زیبایی آن در شهرها به نمایش گذاشته شود. در این پژوهش، تجربه شهرهای ملبورن و لیورپول در قالب »برنامه مدیریت گرافیتی« آن ها تحلیل و با وضعیتکنونی شهر تهران، مقایسه میشود.با بررسی شهرهای لیورپول و ملبورن مشخص شده است که این شهرها باایجاد قوانین و مقررات خاصی در جهت قانونمند کردن این امر و جلوگیری و پیشگیری از گرافیتی های نامناسب و ناپسند و مجازات عوامل ایجاد کننده آن با همکاری سازمان های دخیل در امر مدیریت شهری به مواجهه با این امر پرداخته اند.
در مقام مقایسه با شهر تهران، علیرغم آنکه این هنر در شهر تهران سابقهمند است، مشخص می شود که شهر تهران فاقد یک برنامه مدیریتی راهبردی و جامع در این زمینه بوده که تنها باواگذاری وظایف این حوزه به سازمان زیباسازی شهر تهران، جایی برای ارائه نظریات عموم و تقابلدیدگاههای عموم به عنوان راهی برای رسیدن به توافق نگذاشته است. در واقع، گرافیتی در برنامههای زیباسازی شهری اغلب نادیده گرفته میشود و سعی میشود شکل رسمی آن به صورت نقاشی دیواری و تحت نظر سازمان زیباسازی شهر تهران صورت گیرد. این پژوهش ضمن بررسی و تحلیل دیدگاههای مختلفنسبت به پدیده گرافیتی، تلاش دارد تا راهبردهای متناسب در این زمینه را پیشنهاد دهد.
واژههای کلیدی: گرافیتی، برنامه مدیریت گرافیتی، هنر محیطی شهری، هنر اعتراضی، وندالیسم، تهران.
-1 مقدمه
گرافیتی - Graffiti - یکی از رشتههای وابسته به تزئینات شهری است که با کارکردهای متفاوتی، متناسب با نیاز فرهنگی صورت می پذیرد. از جمله خطوط نوشتاری برای شعار و تصویرسازی برای زیباسازی شهری یا تبلیغات فرهنگی و بطور کلی رسم هر گونه اثر هنری شامل بر متن، تصویر و برجسته نگاری که توسط طراح صورت پذیرفته باشد.تجربه جوامع مختلف حکایت از وجود دو رویکرد متفاوت در این زمینه دارد. یکی رویکرد قانونی و مبتنی بر نفی و پیشبینی راههایی برای کنترل و مهار آن در شهرها - مثلا جریمه کردن مرتکبان و ممنوعیت فروش اسپری رنگ به افراد زیر 18 سال و ... - و دیگری رویکردی واقعنگرانه مبتنی بر همدلی و پیشبینی راههایی برای تغییر ماهیت این پدیده از شکل اقدامی پنهانی و غیرمجاز به فعالیتی آشکار و تحت ضوابطی معین، مثل تعیین »دیوارهایی آزاد - Free Walls - « در شهرها، به عنوان مکان و امکانی برای بیان دغدغهها و دلتنگیهای شهروندان.اتخاذ رویکرد مناسب در قبال پدیده دیوارنگاری در جامعه خودمان، قطعا نیازمند بررسیهای علمی و جامعالاطراف است، ولی یک نکته مسلم آن است که اگر ما این خطوط و نقوش دیوارها را علایمی آشکار از عللی پنهان تلقی کنیم، رویکرد نفی و »جنگ رنگها« ره به جایی نخواهد برد، بلکه میباید در کنار بهرهجویی از این نشانهها در شناخت بهتر معضلات جامعه، با همدلی بیشتری با این پدیده مواجه شد و سازوکارهایی متناسب برای تعدیل و تحدید جنبههای منفی و مخرب آن اندیشید.
-2 تعریف و مفهوم گرافیتی
گرافیتی بخشی از هنرهای خیابانی و نیز از عناصر اصلی فرهنگ هیپ هاپ بشمار میآید. منظور از هنر خیابانی آن بخش از گرافیک است که در کوچه و خیابان و سطح شهر با آن برخورد میکنیم - نصیرپور، . - 1387 در نگاه کلی، گرافیتی به تصاویر یا حروف به کار برده شده در اماکن عمومی بر روی سطوحی نظیر دیوارها یا پلها که برای عموم قابل رویت باشند، گفته میشود - کوثری، . - 67 :1389گرافیتی را به عنوان یک هنر سرکش و متمرد، خارج از تاریخ رسمی هنر قرار دادهاند. هنر معترض، غیر موزهای و ناسازگار که به جای غبار خوردن در کنج گالریها و فرهنگسراها ترجیحش این است که برهنه، روی دیوار و مقابل عموم در خیابان عرضه شود. گرافیتی توانسته است وسیلهای موثر برای اعتراض گروههای سرکوبشده یا معترض فراهم آورد و حتی امروزه به منزله بخشی از هنر محیطی و خیابانی به گرافیتی توجه شده و دولتها و صاحبان املاک خصوصی نیز در صدد حفظ برخی از این آثار برآمدهاند - کوثری، . - 66 :1389
-3 دیدگاههای گوناگون در برابر گرافیتی: از هنر تا جرم
گرافیتی عموما از سوی مردم و مدیران شهری، به عنوان نوعی خرابکاری تلقی میشود. آنها بر آناند که گرافیتی به تخریب اموال عمومی - دیوار منازل و ساختمانهای دولتی و خصوصی، پلها و معابر عمومی - منجر میشود. اما به جز آن، گرافیتی به منزله شیوهای برای ارسال پیامهای اجتماعی و سیاسی و شکلی از تبلیغات نیز استفاده می شود. همچنین از گرافیتی چونان شکل هنری مدرنی یاد میشود و آثار گرافیتی اکنون در سراسر دنیا در گالریها به نمایش درمیآیند. این دیدگاههای متفاوت و گاه متعارض نسبت به گرافیتی سبب شده است که گرافیتی به منزله پدیده جدید طی دو دهه اخیر مورد توجه قرار گیرد - کوثری، :1389 . - 68در واقع از همان آغاز، گرافیتی ساحتی غیررسمی به خود گرفت. باستانشناسانی مانند رافائله گروچی، گرافیتی را از هنر رسمی متمایز کردند. عکاس و مقاله نویس فرانسوی - 1993 - گرافیتی را »هنر حرامزاده خیابانهای بدنام« مینامد. - استال، . - 6 :1389
البته اغلب گرافیتی هنر اعتراض و امری خلاف جریانهای عمده اجتماعی به نظر میرسد. حتی نوعی گرافیتی در تاریخ شکلگیری خود در دهه 1970 در نیویورک با مفهومی از قانون گریزی همراه بوده است . - Gatsman, Neelon, 2010 - بنابراین تعابیر یک دستی از گرافیتی وجود ندارد. برخی گرافیتی را با ساختارزدایی و خلاقیت همسو میدانند که شکلی از هیجان و میل برای رها شدن از قدرت مسلط اجتماعی در بین خردهفرهنگ جوانان را زنده میکند. عدهای دیگر نیز گرافیتی را پدیدهای به تمامی غیررسمی و نامتعارف نمیداند و دو بخش غیرقانونی و قانونی را برای آن متصور است که هر کدام محتوای پیغامی خاص خود را داراست. - طاهری کیا، رضایی، . - 100 :1392 هوتن و راو - 2012 - بر جنبه زیباییشناسی آن توجه دارند و می کوشند آن را از برچسبهای عملی پوچانگار و خرابکارانه رهایی بخشند.
در این برداشت، گرافیتی بخشی از چشمانداز شهری است . - Hutton, Rowe, 2012 - کسانی که اثر گرافیتی از خود به جا می گذارند برای کار خود دلایل متفاوتی دارند و یکی از مهمترین این اهداف بیان تاثیری است که زندگی شهری در آنان به وجود اورده است. هنرمند گرافیتی از شهر چیز هایی میگیرد و به آن چیزی باز پس میدهد. نقاش گرافیتی، مثل بسیاری از پیشروان هنر، از زمینه واقعی شهری برای بیان و ایجاد تاثیر استفاده می کند در حالی که تبلیغات شرکت ها و بانک های بزرگ و محصولات مصرفی به صورت وسیع به شکل بیلبورد و تابلوهای دیواری و روی بدنه وسایل نقلیه عمومی شهری همه جا را پر کرده است، گرافیتی ارتباطی است پیشرو از سوی هنرمند با قشر وسیعی از افراد اجتماع به عنوان مردم عادی و مستولان اجرایی شهری.
