بخشی از مقاله
چکیده:
بررسی دیدگاهای متفاوت در موضوع واحد ، همیشه مورد توجه و امعان نظر محققین بوده است و هدف از این کار ، آشنائی با نظریات گوناگون، حصول تفاهم وتعامل ، ایجاد وحدت رویه در میان متفکرین و تشخیص احسن و پیروی از بهترینها می باشد ،یکی از موضوعات جالش برانگیز، تبیین حقوق انسان و طبیعت به معنای عام است که هم در متون اسلامی مطرح شده و هم در نهادها و کنوانسیونهای بین المللی .در این تحقیق حقوق حیوانات به عنوان بخشی از طبیعت و محیط زیست، از منظر آئین اسلام و قوانین بین المللی به شکل مقایسه ای و تطبیقی بازخوانی و دیدگاه هر دو تفکرتبیین و نقاط مشترک و متمایز آنها مشخص و امتیازات آئین اسلام در این موضوع، مبرهن گشته است. کشف تناسب منطقی دو تفکر فوق دراین موضوع ، به کشف تناسب آنها در سایر موضوعات نیز از جمله حقوق بشر، کمک فراوان می کند .
کلید واژه ها: حقوق تطبیقی، حیوانات، متون اسلامی، قوانین بین المللی.
مقدمه :
ایدئولوژی و رفتار هرکس مبتنی بر جهان بینی و هستی شناسی اوست ، نگرش ومنش یک دانشمند مادی به طبیعت ،حیوان و انسان، متفاوت از نگرش ومنش یک فرد الهی است . اولی خود یا حد اکثر انسان را محور قرار می دهد و معیار حق وباطل را فهم و منافع خود می داند ولی دومی خدا محور است و معیار حق و باطل را خدا و مسیر های منتهی به آن می داند. فرایند دو تفکر متضاد، به صورت موجبه کلی هم متفاوت نباشد، به صورت موجبه جزئی متفاوت خواهد بود چنانکه در حقوقی که برای اشیا ء اعم از طبیعت و انسان ، از سوی سازمان و نهادهای ملی و بشری محض اسلامی دارد . مقایسه ی دیدگاه حقوقی این دو تفکر و تفاوتشان در مورد حیوانات ، اختلاف آنهارا در مورد حقوق انسان نیز شفاف و مبرهن می سازد . فعالان حقوقی جوامع بین المللی در سال 1978 م در مورد حیوانات بیانیه ی رابه تصویب رسانده اند که دارای ده ماده می باشد واز سال 1998 م دهم دسامبر به عنوان "روز جهانی حقوق حیوانات" - IARD - نامگذاری شده است. تا در این روز حقوق حیوانات که توسط انسانها به دست فراموشی سپرده شده است، یادآوری شود .
البته قابل توجه است که این نامگذاری با “اعلامیه جهانی حقوق بشر - UDHR - ” که در سال 1948 در مجمع عمومی سازمان ملل متحد ،به تصویب رسید پنجاه سال فاصله دارد . ولی در آئین اسلام تکریم طبیعت و حیوان و تبیین حقوق آنها همزمان با تکریم انسان می باشد بدون اینکه از جایگاه خاص هرکدام غفلت شود. در این مکتب تمام جنبندگان، پرندگان و چرندگان جامعه ای حیوانی و امت هایی همانندِ جوامع انسانی دانسته شده وَاست:ما مِنْ - دَابﱠهالاْرْضِفِی وَ لا طائِر ِلاّ أُمَمٌ أَمْثالُکُمْ ما فَرﱠطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْء ثُمﱠ إِلی رَبﱢهِمْ یُحْشَرُونَ - هیچ جنبنده ای در زمین و هیچ پرنده
ای که با دو بال خود پرواز می کند نیست ، مگر این که امت هایی مانند شما هستند.
ما هیچ چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم؛ سپس همگی به سوی پرودگارشان محشور می شوند. - انعام - 194/ و برآوردن نیازهای حیاتی آن ها همانند بر آوردن نیازهای انسان بر عهده خدای سبحان گذاشته شدهوَاستکَأَیﱢنْ: - مِنْ دَابﱠه لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللّهُإِیَرْزُقُهاّاکُمْوَ هُوَ السﱠمِیعُ الْعَلِیمُ - چه بسا جنبنده ای که قدرت حمل روزی خود را ندارد، خداوند، روزی او و شما را می دهد که او شنوا و داناست - عنکبوت - 60/ و همچنین آنها اهل سجود و تسبیح آگاهانه قلمأَ دادلَمْنْشدهتَرَفِیاستأَنﱠالسﱠماواتِ: - اللﱠهَیُسَبﱢحُوَالْأَرْضِلَهُ مَوَ الطﱠیْرُ صَافﱠاتٍ کُلﱞ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبیحَهُ وَ اللﱠهُ عَلیمٌ بِما یَفْعَلُون. - آیا ندیدی تمام آنان که در آسمانها و زمینند برای خدا تسبیح میکنند، و همچنین پرندگان به هنگامی که بر فراز آسمان بال گستردهاند، هر یک از آنها نماز و تسبیح خود را میداند؛ و خداوند به آنچه انجام می دهند داناست - - نور - 41/ و بعضی از آنها مانند مورچه، موجود هوشمند و بعض دیگر مانند هدهد، تحلیلگر سیاسی و اعتقادی معرفیشده است . در قرآن کریم در مورد مورچه آمده استحَتﱠیوادِ:النﱠمْلِ - إِذاأَتَوْاقالَتْعَلینَمْلَهٌ یا أَیﱡهَا النﱠمْلُ ادْخُلُوا کُمْ لا یَحْطِمَنﱠکُمْ سُلَیْمانُ وَ جُنُودُهُ وَ هُمْ لا یَشْعُرُون - - نمل - 18/
سلیمان با لشکر خود حرکت میکرد تا به وادی مورچگان رسیدند، مورچهای گفت: ای مورچگان! به خانههای خود بروید تا سلیمان و لشکریانش شما را ناآگاهانه پایمال نکنند.در این آیه هوشمندی مورچه، زندگی اجتماعی و تشکیلات منسجم ومنظم آن مطرح شده است . وَ تَفَقﱠدَودرموردالطﱠیْرَهدهد آمدهفَقالَاستما لِیَ: - لا أَرَی الْهُدْهُدَ أَمْلَأُعَذﱢبَنﱠهُکانمِنَالْغائِبِینَعَذاباًشَدِیداً أَوْ لَأَذْبَحَنﱠهُ بِینٍ فَمَکَثَ غَیْرَ بَعِیدٍ فَقالَ أَحَطْتُ بِما لَمْ تُحِطْ بِهِ وَ جِئْتُکَ مبِنَبَإٍنْسَبیَقِینٍإٍدْتُإِنﱢیامْرَأَهًوَجَ تَمْلِکُهُمْ ها عَرْشٌ عَظِیمٌوَأُوتِیَتْوَجَدْتُهامِنْلﱢوَکُقَوْمَهاشَیْ یَسْجُدُونَ لِلشﱠمْسِ مِنْ دُونِ اللﱠهِ وَ زَیﱠنَ لَهُمُ الشﱠیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدﱠهُمْ عَنِ السﱠبِیلِ فَهُمْ لا یَهْتَدُونَ - سلیمان در جستجوی پرنده - هدهد - برآمد و گفت چرا هدهد را نمیبینم یا اینکه او از غایبان است. من او را قطعا کیفر شدیدی خواهم داد و یا او را ذبح میکنم و یا دلیل روشنی - برای غیبتش - برای من بیاورد. چندان طول نکشید - که هدهد آمد و - گفت من بر چیزی آگاهی یافتم که تو بر آن آگاهی نیافتی من از سرزمین سبا یک خبر قطعی برای تو آوردهام. من زنی را دیدم که بر آنها حکومت میکند و همه چیز در اختیار داشت و دارای تخت عظیمی است. من او و قومش را دیدم که برخورشید سجده میکنند نه برخدا. - نمل. - 24-20 / بنا براین، تبیین حقوق حیوانات با این نگرش قرآنی ، متفاوت از تبیین حقوق آنها بانگرش مادی خواهد بود .
مفهوم شناسی:
واژه حقوق جمع حقّ به معنای ثابت و ضدّ باطل - مصطفوی، 1360 ، ج2، ص: - 306 وحق جزئی وحق کلی است و گاهی به علمی که از قوانین موضوعه بحث می کند اطلاق می شود - جعفری لنگرودی،1390، ص - 230 و مقصود از آن در این تحقیق مطالبات طبیعی و قانونی یک موجود از موجود دیگر بر حسب نوع رابطه آنها می باشد حقوق بین المللی : حقوقی که بر اساس قوانین بین المللی تبیین شده است همان طوریکه مقصود از حقوق اسلامی حقوقی است که بر اساس متون ومنابع معتبر اسلامی تبیین گشته است تطبیق: از ریشه طبَق به معنای چیزی را با چیز دیگر برابر و مطابق نمودن است - بندربیگی،1372ش،ریشه طبق - و" تطبیقی" یعنی مقایسه و سنجش در میان دو یا بیشتر از دو چیز که در اینجا به معنای مقایسه حقوق حیوانات درآئین اسلام و قوانین بین المللی می باشد حقوق تطبیقی: فنّ مقایسه تأسیسات حقوقی حقوق دو یا چند کشور را گویند - جعفری لنگرودی ، 1399، ص - 232 حیوانات : جمع حیوان از ریشه حیی به معنای موجود زنده، جاندار، ذی روح و چهارپا می باشد - بندربیگی، 1372ش - و مقصود از آن در این تحقیق هر موجود جاندار غیر انسان است
پیشینه ی تحقیق :
اگر محیط زیست به معنای عامّ و فراگیر- فضایی با تمامی شرایط فیزیکی و بیولوژیکی، اجتماعی و سیاسی و غیره که همه موجودات زیستکننده در آن را شامل میشود و مجموعه روابط آنها را دربرمیگیرد - تفسیر شود، واکاوی حقوق حیوانات زیر مجموعه این موضوع و پیشینه ای همسان آن خواهد داشت، منتهی فعالان حقوقی، این مسئله را به طور مستقل نیز مورد توجه قرار داده اند . نخستین "جمعیت حمایت از حقوق حیوانات"، در سال 1824 میلادی در انگلستان تأسیس شد. و در تاریخ 15 اکتبر 1978 بیانیه جهانی حقوق حیوانات به طور رسمی در شورای مرکزی یونسکو مطرح شد و مفاد آن توسط اتحادیه بینالمللی حقوق حیوانات در سال 1989 مورد تجدید نظر قرار گرفت و از 1990 به رئیس مجمع عمومی یونسکو تسلیم، و در همان سال منتشر شد. - رضائی، 1389، ص 145 . - 158 این بیانیه ده مادهایبیانگر حقّ و حقوق حیوانات بر انسان و نحوه رفتار و نگهداری از آنهاست. ودر ایران، نخستین سازمان مردمی زیست محیطی - NGO - به نام - جمعیت ملی حمایت از حیوانات - در سال 1334ش تشکیل شد و پس از انقلاب سال 1357 توسط مسئولان منحل گردید ولی در آذر ماه سال 1377 با سازماندهی جدید با نام - انجمن دوستداران حیوانات - به شماره 10719 و با تایید نیروی انتظامی و مجوز وزارت کشور با نام بین المللی - - SPCA - IRAN به ثبت رسید .البته لازم به ذکر است که تاریخ مزبور مربوط به سابقه نهاد فوق الذکر در ایران است و گرنه واکاوی حقوق حیوانات در میان مسلمین ، پیشینه همسان با آئین اسلام و همسنگ با حقوق انسان دارد به طوریکه کتاب الهی وسنت نبوی که دو منبع مهم احکام وحقوق اسلامی است،؛
