بخشی از مقاله
حقوق حیوانات و قوانین حمایت از آنها
چکیده
برطبق دیدگاه دین مبین اسلام و تعلیمات آن، اگر چه خداوند سبحان آنچه که درآسمان و زمین است مسخر انسان قرار داده است ولی انسان فقط حق بهره گیری مشروع از اینها را دارد.در ایران باستان و فرهنگ سایر اقوام ملل نوعی مقررات غیر الزامی و بیشتر اخلاقی در زمینه ترحم و خوش رفتاری با حیوانات وجود داشته است. در حال حاضر بسیاری از کشورهای دنیا دارای قانون حمایت از حقوق حیوانات می باشند. در ایران، علی رغم پیشینه اسلامی بودن و داعیه حمایت از ارزش های اخلاقی، قانونی اختصاصی برای حمایت از حیوانات تصویب نشده، اما مقررات پراکنده ای در قوانین مختلف بوده که از آن جمله می توان به؛ قانون شکار و صید مصوب 16 خرداد 1346 ، قانون مجازات اسلامی مصوب 7 آذر 1370 که در دو ماده 679 و 680 در مورد اتلاف و شکار حیوانات پرداخته ، قانون حفاظت و بهره برداری از منابع آبزی مصوب 14 شهریور 1374 اشاره داشت. همچنین سازمان حفاظت محیط زیست نیز یکسری کنوانسیون ها در زمینه حمایت از حیوانات و گیاهان مقرر داشته است. این در حالی است که با تطبیق و بررسی مقررات اسلام و سایر کشور های دنیا می توانیم بهترین و پیشرفته ترین قانون حمایت از حقوق حیوانات را تهیه کنیم. البته گروه های گوناگونی در این زمینه فعالیت داشته اند که از جمله فعالیت های آنان می توان به تبیین کدهای اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی و بررسی و نظارت بر طرحهای تحقیقاتی پزشکی از حیث ملاحظات شرعی و اخلاقی مانند: شرایط نگهداری و مراقبت حیوانات، کنترل درد و دیسترس، روشهای بیهوشی و جراحی، اتانازی حیوان و ... اشاره داشت. از جمله انجمن هایی که در زمینه حقوق حیوانات در ایران تشکیل شده است، انجمن حمایت از حیوانات به نام بین المللی ایران. اس. پی. سی است که به عنوان یک تشکل مردمی و زیست محیطی از گروه سازمان های غیر دولتی است و در سال 1377 آغاز به کار نموده است و از نظر قانونی، مورد تأیید وزارت کشور، اطلاعات و نیروی انتظامی می باشد. امروزه در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، پرچم نظام پاسداشت حقوق و رفاه حیوانات بر دوش دامپزشکی آن کشورهاست، از سوی دیگر وجود فرهنگ عطوفت به موجودات زنده و عدم آزار رسانی به حیوانات که در دستورات دینی ما فراوان وجود دارند نیز ما را وادار می کنند تا تلاش خود را برای حفظ رفاه لازم برای حیواناتی که در آموزش و پژوهش نیز از آنها بهره گرفته می شوند را دو چندان کنیم. آنچه در فقه اسلامی موجود می باشد،مجموعه قوانینی جامع و کامل است که می تواند راهگشای تدوین قانون جامع »حقوق حیوانات « در عصر حاضر گردد. در این مقاله به بررسی حقوق حیوانات از دیدگاه فقهی و حقوقی می پردازیم
کلمات کلیدی: حقوق حیوانات، مقررات، زیست محیطی، اسلام
مقدمه
قانون حمایت از حیوانات امروزه نفوذ و تاثیر بسیار خوبی بر روی قوانین سنتی و قدیمی که شامل شبه جرم ها1 -قرار دادهای گوناگون تاثیر گذار در این زمینه -خرید و فروش حیوانات و ...و لایحه های قانونی موضعی و...گذاشته از این میان ذکر چند نمونه میتواند مطلب را گیراتر نماید:
.1قانون حمایت و حق سرپرستی از حیوان یا حیوانات بعد از جدایی و طلاق زوجین
.2تخلفات مربوط به دامپزشکی
.3موردهایی که سب مرگ یا جراحت به حیوانات بر اساس سهل انگاری کسی که آن حیوان را سرپرستی و یا همراهی می کند
.4اجرای قوانین برای مجرمین در این حوزه که جزو شهروندان آن شهر و درای ملیت آنجا می باشند و این قانون برای تمام
شهروندان اجرا می گردد همچنین اجرای قوانین بین المللی در این حوزه .5اجرای قوانین جزایی در مور اذیت و بی رحمی در مورد حیوانات اهلی
امروزه حقوق حیوانات و حفظ گونه های مختلف آنها، از جمله مسائلی است که درسراسر جهان از جانب دولت ها و سازمان ها و عموم کسانی که به مسائل زیست محیطی و حمایت از حیوانات علاقمند می باشند، مورد توجه قرار گرفته است. درمعارف اسلامی نیز در کنار مسائلی مربوط به انسانها و حقوق آنها، مسائل محیط زیست و از جمله حیوانات، حائز اهمیت می باشد. بشر در آغاز عصر علم و تکنولوژی و صنعتی شدن جهان، سرمست از پیشرفت وتوسعه صنعتی، تنها بر تولید هرچه بیشتر و بهره برداری کامل از محیط پیرامون خود- چون معادن و جنگل ها و دریاها- می اندیشید و بی رحمانه طبیعت اطراف خویش را مورد هجوم قرار داد تا اینکه روزی خود را در گردابی مهلک ازنابسامانی های زیستی دید و جهان طبیعت را در حال نابودی مشاهده نمود. در قرن گذشته بحران محیط زیست و نابودی گونه های مختلف حیوانات، توجه
صاحب نظران را جلب کرد و سرانجام برای حفظ و حراست از آن، قوانینی–هر چند ناقص- وضع کردند.
برای نخستین بار در جهان غرب پس از رنسانس، همراه با صنعتی شدن جهان، درسال 1822 میلادی قانونی برای حمایت از حیوانات در پارلمان انگلستان به تصویب رسید. این قانون در سال 1911 تکمیل گردید و بعدها در کشورهایی مانند آلمان،آمریکا، اسپانیا، بلژیک، دانمارک و برخی دیگر از کشورها قوانینی نظیر آن تدوین و تصویب شد و به مرور تبصره هایی بر آن افزودند.این قانون در بردارنده چند بند، پیرامون بارکشی و ایجاد درگیری میان حیوانات، کشتن آنها با مواد سمی، بریدن دم اسب، شکار گوزن در شب، مبارزه با بیماری حیوانات وبیهوشی قبل از ذبح می باشد. از اشکالات مهم قوانین فوق، جامع نبودن و جزئی و موردی بودن آن است. علاوه برآن که این قوانین در قرون اخیر وضع گردید هرچند به مرور زمان و در دهه های اخیربه تکمیل آن پرداختند و در برخی موارد راه افراط را پیش گرفتند.
اما در فقه اسلامی، قوانینی کلی و جامع درباره حفظ، نگهداری، استفاده و بهره برداری از حیوانات ومنع آزار و اذیت آنها، وضع شده است. همچنین برای مسائل زیست محیط ی و رعایت شئون و حقوق حیوانات جایگاه مناسبی لحاظ گردیده است
و با دیدگاهی منطبق بر عدالت و انصاف با آن برخورد شده است. در سرتاسر فقه، مسایل و فروع فراوانی به چشم می خورد که اسلام، اجرای آن را بر عهده حکومت قرار داده است و بالاتر از آن، شخص را در مقابل خالق متعال مسؤل می داند.
قبل از ورود در بحث ذکر نکاتی لازم است:
.1 قوانین حمایتی اسلام از حیوانات، حکم شرعی و الزامی است و همانگونه که درمتون روایات به آن تصریح شده است، می وان از آن به حقوق نیز تعبیر کرد.از آنجا که حیوانات از احترام و درک و شعور برخوردارند این حقوق برای آنها وضع گردید که در پایان بخش نخست به همراه طرح ادراکات و شعور حیوانات با ذکر شواهد بیشتری با زوایای این بحث آشنا می شویم. البته حقوق حیوان با ویژگی های حق در انسانها متفاوت است، زیرا در تعریف حق درانسانها گفته می شود: آنچه قابل
اسقاط است و اگر قابل اسقاط نباشد به آن حکم می گویند. روشن است که درباره حیوان قابل اسقاط بودن معنا ندارد، اما باید گفت همین قابل اسقاط نبودن حکم، وضعیت آن را دشوارتر می کند، زیرا تنها راه خروج ازعهده آن، انجامش می باشد و اگر در انسانها بتوان با جلب رضایت صاحب حق، ازانجامش سر باز زد و از زیر تکلیف آن شانه خالی کرد، اما در حیوانات به علت قابل اسقاط نبودن، انسان موظف است به آن عمل مبادرت ورزد. علاوه بر آنکه حق وحکم در ماهیت وحقیقت تفاوتی نداشته و هر دو از امور اعتباری می باشند که قوام آن به جعل شارع است و همه آنها حکم شرعی به حساب می آید و هر چند از حیث آثار- قابل اسقاط بودن یا نبودن - مختلف هستند، اما این مساله تفاوت ماهوی رامیان آن دو اثبات نمی کند. جای بسی تاسف است در سرزمینی که از پیشگامان حمایت و احترام به حیوانات بوده اند امروزه شاهد برخوردهای نادرست و بیرحمانه نسبت به این مخلوقات زیبای پروردگار هستیم. حیوانات هم مثل ما مخلوقات خداوند هستند و مثل ما
حق حیات دارند. احترام به هر مخلوقی ، احترام به خالق آنست و بدون شناخت مخلوق نمی توان خالق را شناخت.
گوشه ای از مشکلات حیوانات ایران عبارتند از :
* نبودن قوانین حمایت کننده از حیوانات
* ضعف اطلاعات عمومی نسبت به روشهای نگهداری و بیماری های حیوانات
* از بین رفتن زیستگاههای طبیعی در اثر گسترش شهرها و صنایع
* وجود عقاید خرافی و غیر واقعی در مورد حیوانات در بین عوام
* عدم کنترل و نظارت بر مراکز فروش حیوانات خانگی
* کمبود مراکز درمانی حیوانات و نیز نبودن فرهنگ مراجعه به دامپزشک
* عدم کنترل و پیشگیری بیماریهای مسری توسط مراجع بهداشتی مسئول در کشور
* آلودگی آب، خاک و هوا
* عدم اعتقاد و توجه مدیران بر لزوم حمایت و حفاظت از حیوانات
* وجود چند صدهزار شکارچی غیر مجاز و عدم برخورد قاطع با متخلفان از سوی مراجع ذیربط
* نداشتن باغ وحش های درجه یک بمنظور آشنایی و نزدیکی مردم و بخصوص کودکان با حیوانات
* وجود شکنجه گاه هایی به نام باغ وحش! که علاوه بر اینکه موجبات آزار و اذیت حیوانات را فراهم می آورد، مروج حیوان آزاری می باشد
* فقدان مطالب فرهنگی و حمایتی در متون درسی و آموزشی
* نگاه حداقلی و کم توجهی به حیوانات، حتی درمباحث زیست محیطی
* کمبود منابع علمی و اطلاعاتی در مورد حیوانات
* عدم وجود ارتباط لازم بین مراکزی که در زمینه حیوانات فعالیت می کنند با خارج از کشور
* نداشتن امکانات و تخصص لازم بمنظور مهار و درمان توسط کارکنان مراکزی که با حیوانات پناهجو، آسیب دیده و
وحشی در ارتباط هستند
اینها تنها گوشه ای از مصائب و مشکلات حیوانات سرزمین ما هستند
نبودن قوانین حمایتی مهترین دلیل حیوان آزاری است
هر حیوان و موجود زنده ای جزو میراث طبیعی ماست که از دل قرنهای زیاد برای ما مانده
نباید به وسیله شلاق دامهای زنده را آزار داد
در نظام حقوقی ایران بر خلاف تصور رایج، برای حمایت از حیوانات قوانین زیادی وجود دارد. مثلا آییننامه امور خلافی مربوط به سال 1322، دو بند بسیار پیشرفته دارد که قابل تأمل است. در بند 12 این آیین نامه آمده است که نباید به وسیله شلاق دامهای زنده را آزار داد که موجب جرح و صدمه بدنی آنها شود. همچنین در بند دیگری آمده کسانی که پرندگان و دامهای دیگری را به طور آویزان حمل کنند به مجازات به2 روز تا 5 روز حبس تکدیری و یا 10 ریال تا 50 ریال غرامت محکوم میشوند، که این مصوبه، در زمان خود مصوبه بسیار پیشرفته در ایران بود. مشهدی درمورد قوانین وضع شده برای حیوانات تصریح کرد: از جمله معروفترین قوانین، قانون شکار وصید مصوب سال1346، قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب 1353 و همچنین قانون حفاظت و بهرهبرداری از منافع آبزیان و یا آییننامه اجرایی شکار ویژه که در سطح ملی است. علاوه براین ایران، عضو بعضی از کنوانسیونها نیز هست که در چارچوب ماده 9 قانون مدنی میتوان جزو قوانین ملی دانست. این حقوقدان ادامه داد: حکم معروفی در زمینه کلاب اربعه (سگ شکار و سگ نگهبان، سگ گله و سگ مزرعه) وجود دارد و نگهداری از آنها منعی ندارد. در کشور ما این قوانین در سطح دادگاهها و در حوزه حقوق مدنی شامل، قواعد حاکم بر اموال غیرمنقول هستند. مثلا در مورد حیوان ضاله و یا شکار حیوان، حمایتهایی هم در قانون مدنی هم در قانون جزا پیشبینی شدهاست. برای مثال در حقوق جزا بحث ضمان و جنایتی که بین مالک و حیوان روی میدهد مطرح است و به صورت سنتی در دادگاهها اجرا میشود. اما به نظر من آن چیزی که پارادایم جدید را ایجاد میکند، رویکرد حمایتی به حقوق حیوانات است.
نظام حقوقی حیوانات در ایران:
حیوانات، بخشی از جامعه طبیعی و زیست محیطی را تشکیل می دهند و در برقراری توازن در نظام طبیعت، نقش موثر و غیرقابل انکاری دارند.حیوانات به مانند انسان ها از حقوق خاص خویش مانند حق حیات، حق درمان، حق آرامش، حق زیست جمعی، حق پرهیز از هر نوع خشونت، حق پرهیز از هرگونه نسل کشی، حق استفاده از حیات وحش و مانند آنها برخوردارند و هرگونه تعدی و تفریط نسبت به آنها یا حقوق آنها، به منزله نقض حقوق آنان محسوب شده و ضروری است،
مستوجب مسئولیت باشد. حقوق حیوانات در آموزه های تاریخی، ادبی، فرهنگی و مذهبی، از سابقه ارزشمند و قابل دفاعی
برخوردار است؛ "... چه خوش گفت فردوسی پاک زاد که رحمت بر آن تربت پاک باد، میازار موری که دانهکش است که جان دارد و جان شیرین خوش است..." و یا آموزه های فرهنگی و شرعی حضرت ثامن الحج(ع) نسبت به آهو های در خطر صید و حیوان آزاری و تجلی آن در قالب عنوان مشهور " ضامن آهو"، تکلیف صاحب حیوان به تامین آذوقه و نیازهای طبیعی آن و مصادیقی از این قبیل، همه و همه نشان از توجه به حقوق حیوانات و لزوم احترام به حق حیات و سلامت آنها و نیازهای مزبور آنها می باشد. اهمیت حق حیوان در فقه اسلامی تا آن جاست که شماری از فقهاء مانند صاحب جواهر، آن را در زمره "حق االله" دانسته اند. " حق حیات، حق نفقه، حق مسکن، حق تولید مثل، حق آزار ندیدن،حق احترام،حق سرپرستی، حق کاربرد درست و خوشایند و..."، از جمله حقوق حیوانات بوده که در فقه و شرع اسلام مورد تاکید قرار گرفته است. از اینرو،حیوان, برخوردار از شأن و کرامت و منزلت الهی است و انسان حق ندارد به بهانه اشرف آفریده ها بودن, مقام و کرامت الهی این آفریده را نادیده انگارد و ضروریکُلﱡاستماحَکَمَبهحکم"بِهِقاعده الْعَقْلُملازمه":" حَکَمَ بِهِ الْشﱠرْعُ، وَکُلﱡ ما ِ الْشﱠرْعُ حَکَمَ بِهِ الْعَقْلُ" در این باره، عمل کرد. با این وجود، نظام حقوقی حیوانات در ایران و جهان سوم،برخلاف جوامع پیشرفته و کنوانسیون های بین المللی گسترده و متعدد و موجود،آغاز تحول و توجه خویش را نسبت به آنها گذرانده و قوانین و قواعد موضوعه مقرر در این نظام نسبت به حقوق حیوانات، رضایت بخش نبوده و تضمین کننده حقوق طبیعی و قانونی آنها نمی باشدهمین. مهم، یعنی؛ نبود نظام حقوقی و تقنینی مناسب و وجود خلاءهای قانونگذاری و فقدانِ نظام تضمینات حقوقی و قانونی موثر و همه جانبه، موجبات سوء استفاده هر چه بیشتر و روزافزون جامعه انسانی را نسبت به آنها
فراهم آورده و گویا، اعمال هر نوع خشونت و بی مهری به اشکال مختلف حیوان آزاری و کشتن حیوانات و تعرض نسبت به حیات حیوانات، طبیعی و متعارف به شمار می رود!
حمایت از حقوق حیوانات در ایران
در ایران تاکنون قانون جامعی برای حمایت از حیوانات تصویب نشده است، اما مقررات پراکنده ای در این زمینه وجود دارد
که عبارتند از:قانون شکار و صید مصوب 1346ش (که چند بار تغییر کرده است)؛ مواد 202 تا 205 ، 357 تا 362، 679 و
