بخشی از مقاله
چکیده
وجود بارگاه قدس رضوی، تشرف سالیانه میلیونها زائر و مسافر ایرانی و غیر ایرانی، و همچنین انتخاب شهر مشهد بهعنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2017، فرصت مغتنمی است تا شهروندان و مدیران شهر نگاهی دوباره به برخی از مفاهیم حقوق شهروندی در این کلانشهر بیاندازند، و با شناخت حقوق و وظایف خود به سمت ایجاد شهر مطلوب، به آرمانشهر رضوی گام بردارند. شهری را میتوان شایسته میزبانی دانست که در آن به سرزندگی، حرکت، امنیت، و آسایش مردمان پیاده، و نیازهای فردی و اجتماعی زائران و مجاوران توجه شود. این نوشتار پس از تعریف مفهوم حقوق شهروندی، به بازشناسی برخی از مصادیق این حقوق در معابر پیاده شهر، و عوامل زمینهساز برای حضور پیاده و بهبود کیفیت آن میپردازد.
پژوهش حاضر سعی دارد تا با توجه به سنتها و آیینهای رایج در فرهنگ گذشته مردمان این دیار، و بازخوانی منابع، آموزهها و توصیههای دینی، به عوامل تأثیرگذار در رعایت حقوق شهروندی دست یابد. تأمین امنیت، توجه به سالمندان، رعایت حقالناس، سد نکردن معابر، تأمین آب و روشنایی، پاکیزگی و ... ازجمله این حقوق و وظایف هستند.
واژههای کلیدی: اسلام، حقوق شهروندی، معابر پیاده، آرمانشهر، پیادهرو
مقدمه
وقتی صحبت از حرکت پیاده به میان میآید باید توجه داشت که منظور ما همه شهروندان هستند. از آنجا که شهروندان یک شهر بخش زیادی از زندگی خود را در تعامل با محیط شهری سپری میکنند، توجه به تاثیر محیط بر زندگی آنها و همچنین اثر ایشان بر محیط شهری اهمیت ویژهای دارد. اهمیت تردد پیاده در شهرها نیز بر کسی پوشیده نیست و همه کشورهای دنیا به سمت گسترش امکان حرکت پیاده در شهرها و تشویق شهروندان به این امر گام بر میدارند. میزان استفاده از معابر پیاده در کلانشهر مشهد با حدود 3/5 میلیون نفر جمعیت، و میزبانی بیش از 20 میلیون زائر مرقد مطهر امام هشتم در هر سال، بسیار بالاست. در روایات متعددی نیز به تشرف پیاده به حرممطهر توصیه شدهاست.
در روایات و منابع دینی ما به حرکت پیاده و حقوق عابران توجه شدهاست. امام صادق - علیهالسلام - میفرمایند: منالجور قول الراکب للماشی الطریق الطریق؛ از نمونههای ظلم آن است که کسی سوار مرکب شود و به عابران بگوید: راه را باز کنید تا من عبور کنم. با تاسف باید گفت که حقوق شهروندان پیاده در شهرهای امروزی کمتر مورد توجه قرار میگیرد. شهروندان نیز برخی از آیینها و عادتهای خوب خویش را به فراموشی سپردهاند.
در گذشته و در نبود نهادهای مدیریت شهری، شهرهای سرزمین ما با سنتها و قوانین نانوشتهای اداره میشد که با باززندهسازی برخی از آنها میتوان میزان مشارکت شهروندان در اداره شهر را بالا برده، و کیفیت زندگی را ارتقا داد. حفظ و احیای مجدد ویژگیهای شهر مردمپسند، پیادهمدار و مهماندوست، مستلزم توجه دوسویه شهروندان و مدیران شهری است. رفاه و نشاط اجتماعی زمانی حاصل میگردد که هر دو گروه به وظایف خود عمل کنند، و شهروندان اقدام به مشارکت بیشتری در اداره شهر بنمایند.
نگارش پیشرو در پی آن است تا پس از تعریف مفهوم حقوق شهروندی، به شناخت برخی از مصادیق این حقوق در پیادهروهای شهر، و عوامل زمینهساز دستیابی به آنها بپردازد. رعایت حقوق مردمان پیاده در این شهر، گام کوچکی است که در جهت حرکت به سوی تبدیل شهر مشهد به سمت مطلوب همه این خواستهها به آرمانشهر رضوی - میتوان برداشت. تنها در چنین شهری است که میزبانی از میلیونها زائر و مسافر بهدرستی صورت میپذیرد، و امکان معرفی شهر به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام فراهم میگردد.
روش تحقیق
با توجه به مقدمه، پرسشهای اصلی این پژوهش به این شرح است: حقوق شهروندی به چه معناست؟ مصادیق حقوق شهروندی در معابر پیاده شهر مشهد کداماند؟ با تکیه بر چه عواملی میتوان میزان دستیابی به این حقوق را برای زائران و مجاوران بالا برد و کیفیت حضور پیاده در شهر را ارتقا داد؟ پس از طرح مساله و روشنشدن هدف تحقیق، در ابتدا روش مطالعه کتابخانهای و جستجو در منابع تاریخی، فلسفی و دینی، پیش گرفته شد.
سیر مطالعات با بررسی آراء و نظرات فلاسفه و اندیشمندان ایران و جهان در زمینه مفهوم حقوق شهروندی، قوانین بینالمللی، مدینه فاضله و آرمانشهر آغاز گردید و در ادامه به مصادیق حقوق شهروندان در حرکت پیاده در معابر شهر پرداخته شد. پس از آن مسیر تحقیق با مطالعه منابع دینی و گردآوری آیات قرآنکریم، روایات و توصیههای معصومین در خصوص نحوه برخورد اسلام با مقوله حق و حقوق شهروندان پیش رفت.
در کنار مطالعات کتابخانهای، بازدیدهای میدانی متعددی از محلات و مناطق مختلف برخوردار و کمبرخوردار شهر مشهد، - چه نزدیک به حرم مطهر رضوی و چه در مناطق دورتر - صورت گرفته تا به شناخت دقیق و بهتر مسائل و مشکلات شهر بهشت در ارتباط با حقوق شهروندی کمک کند. پس از آن با مطالعه اخبار و اتفاقات کلانشهر مشهد و با استفاده از اطلاعات منتشر شده توسط مدیران شهری، و همچنین ضوابط و قوانین حرکت پیاده در شهر، مواردی از حقوق شهروندان در معابر پیاده شهر ذکر شده تا با شناخت آنها گامی هرچند کوچک به سوی تحقق آرمانشهر رضوی برداشته شود.
شهروند
شهروند برگردان فارسی کلمه سیتیزن بوده و چنین تعریف شدهاست: »کسی که به واسطه اعطای قانون شهروندی، عضو یک کشور و جامعه سیاسی است و دارای علقه و وفاداری به آن جامعه سیاسی بوده و مستحق برخورداری از تمام حقوق مدنی و حمایتهای قانونی میباشد.
حق
حق در لغت معانی گوناگون و مصادیق فراوانی دارد. واژه حق کاربردهای پرشماری در علوم مختلف داشته و به صورتهای گوناگونی بهکار میرود. این کلمه در فرهنگ معین به راستی، درستی، عدل و انصاف، نصیب، بهره، ملک و مال تعبیر شدهاست.
