بخشی از مقاله
چکیده
توسعه و پیشرفت به عنوان شاخصی مهم برای جوامع بشری شناخته شده است، ولکن در ورای تاریخچه آن دیدگاه اسلام شناخته شده به نظر نمیآید. ازاینرو این سؤال وجود دارد که اسلام، ماهیت توسعه و پیشرفت را برچه پایهای استوار میداند؟ چیستی مفهوم توسعه از نظر اسلام و با توجه به آرمانشهر مهدوی، مسئله این پژوهش خواهد بود. مفروض این است که این دیدگاه در حوزه مهدویت تأمین میگردد؛ از آنجا که قرآن کریم هدف رسالت پیامبر| را اظهار امر دین بیان نموده است و تحقق کامل این امر در مدینه فاضله به عنوان شاخصی برای توسعه و پیشرفت اسلامی خواهد بود، بنابراین ضرورت دارد ماهیت آن مورد توجه قرار گیرد. هدف تحقیق، ارائه فرایند توسعه اسلامی از نوع مهدوی آن است؛ به همین جهت تلاش خواهد شد فرایند توسعه در اسلام بررسی شود و ضمن تحلیل آن با توجه به آرمانشهر مهدوی، مفهوم و ماهیت آن تبیین گردد و عواملیکه به فرایند آن منتهی میشود در تحقیق ترسیم گردد و جایگزین مفهوم غربی آن و ملزوماتش ارزیابی شده و قابل تکثیر در جامعه منتظر باشد .
واﮊگان کلیدی: امامت، توسعه و پیشرفت، آرمانشهر.
طرح مسئله
توسعه از مفاهیم مهمی است که از آن به عنوان معیاری برای طبقهبندی جوامع بشری استفاده میشود و جوامع توسعهیافته از جمله جوامعی هستند که بر مشکلات و بحرانهای اجتماعی فائق آمده و به آرمانهای خود دست یافتهاند. از آنجا که این پژوهش درصدد است توسعه و پیشرفت از نظر اسلام را ترسیم نماید و چیستی آن با توجه به آرمانشهر و مدینه فاضله مهدوی را تحلیل نماید، این مسئله با رویکرد متداول آن و با مفاهیم غربی و گرایش غیراسلامی، مورد نظر و بحث نیست. مفهوم توسعه و پیشرفت در اسلام اگر چه با مفهوم این واﮊه در غرب و مبتنی بر تفکر بشری تعارض و تناقض قطعی ندارد، اما نمیتوان مفهوم توسعه و پیشرفت اسلامی را متصلب به اندیشه بشری و در چهارچوب فکری انسانی با بینشی سطحی و نگرشی مادی تصور نمود.
وجود مشکلات فراوان در کشورهای توسعهیافته، دلیل واضح بر این ادعا است و خود گویای این حقیقت است که توسعه یا تحقق پیدا نکرده است یا با مفهومی اشتباه و بر پایه مبانی نادرست شکل گرفته است که در مقام عمل، توسعه و پیشرفت را پیش روی جامعه قرار نمیدهد و خود عاملی برای بحرانهایی مانند اختلاف طبقاتی و تبعیضنژادی گردیده است. در مجموع باید توجه داشت که هدف توسعه در غرب با هدف توسعه در اسلام سازگاری ندارد و بین ماهیت این دو تفاوت جوهری و ذاتی وجود دارد. در سوی دیگر، مسئله نگرش تکساحتی به انسان با جهانبینی مادی، موجب میشود توسعه و پیشرفت با رویکردی خاص و محدود نگریسته شود و نظر اسلام را مورد غفلت قرار دهد و یا قادر به تأمین آن نباشد. به همین جهت لازم است ابتدا مبنای توسعه و پیشرفت از نظر اسلام تصویر شود و نقطه هدف در رشد و کمال اسلامی تعریف شود و سپسانواع توسعه و عوامل توسعه و پیشرفت از نظر اسلام مورد عنایت قرا گیرد و با توجه به آرمان شهر مهدوی به آنها پرداخته شود.
شایان ذکر است استفاده از واﮊه »توسعه « ممکن است به لحاظ ملزوماتی که در اندیشه غرب دارد نوعی وابستگی در ذهن مخاطب با گرایش به مفهوم غربی آن پدید آورد و پژوهش را در سایه توسعه غربی شکل دهد؛ به همین جهت چنانکه در سخنان مقام معظم رهبری آمده بیان شده، مناسب است جهت پژوهش به واﮊه »پیشرفت « معطوف شود و از وام گرفتن مفاهیم غربی پرهیز شود.١مبانی توسعه و پیشرفت از نظر اسلامی این فرایند را تکساحتی و دنیاگرایانه ترسیم نمینماید و برتوسعه و پیشرفت جامعه در ساحت دین و دنیا تأکید میکند. امام صادق در اینباره میفرماید: »لیس منا من ترک دنیاه لاخرته ولاآخرته لدنیاه«٢ از همین روی لازم است توسعه و پیشرفت مبتنی بر تحقق این امر در دنیا و آخرت مورد بررسی قرار گیرد.جستار در آیات و روایات نشان میدهد پیشرفت جامعه آرمانی اسلامی، مورد توصیه و تأکید پیامبر و اهلبیت^ بوده است.
به جهت اشاره به این مطلب در قرآنﱠاءُ عَلَیکریمالْکُفﱠارِآمدهاست:مُحَم} رحَم اءُ بَیْ نَهُمْ تَ راھُمْ رکﱠع اًنَوھِهِمْفَضْلاًمِمِنْنَأَثَاﱠرِ السﱡ جُودِ ذلِ کَ مَ ثَلُهُمْ فِ ی َالتﱠطْأَهُوْراةِفَومَآز ثرَهُ فَاسْ تَغْلَظَ سُفَاسْوقِهِتَوىعَلیُعْجی ِ بُلُوامالْکُفﱠارَالصﱠالِحاتِ وعَدَمِنْهُمْاﱠُمَغْفِرَةً و أَجْراً عَظِیما{؛٣ در این آیه شریفه، پیامبر و یاران او به زراعتی تشبیه شدهاند که جوانههای خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آنان پرداختهاند، بهگونهای که بر ساقهی خود ایستادهﻭ به اندازهای رشد و نمو کرده است که زارعان را به شگفتی واداشته است.٤ اینجهت آگاهی بیشتر از تفسیر این آیه و اشاره به پیشرفت و توسعه اسلام، به تفسیر صافی، ج٥، ص٤٦ مراجعه شود.
