بخشی از مقاله
فضای عمومی شهری ظرفی است با محتوایی از رفت و آمدها، تحرکات اجتماعی، فعالیتهای روزمره و مناظر اجتماعی؛ که کنشهای جمعی، از جمله، معاشرت و تعامل اجتماعی، خبرگیری و اطلاع رسانی در آنها رخ داده و زندگی عمومی آشکار می شود. شهروندان بخش عمده زندگی خود را در فضاهای عمومی شهر سپری می کنند. بنابراین، تحلیل تأثیر این محیط بر جنبه های گوناگون زندگی آنها از اهمت ویژه ای برخوردار است. در این رابطه، یکی از فضاهایی که شاهد حضور پررنگ مردم و همچنین نمود فعالیت های فیزیکی آنها در شهرها هستیم، پیاده روهای شهری می باشد که عضو جدایی ناپذیر خیابان ها بوده و تعامل انسان را در کنار ساخته هایش - یعنی اتومبیل ها - ممکن ساخته است.
پژوهش حاضر به ارزیابی امکان پیادهروی در فضای شهری - محله مطهری شهرستان خرم آباد - و بررسی، مشاهده و تحلیل میدانی توسعه الگوی پیاده محوری با استفاده از مؤلفههای قابلیت پیادهروی پرداخته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است و بر ای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. نتایج به دست آمده در این تحقیق نشان داد که قابلیت پیاده روی و مؤلفه های آن در محله مطهری شهرستان خرم آباد جهت توسعه پیاده محوری در وضعیت مطلوب نیست و نیاز به ساماندهی و رسیدگی بیشتری دارد.
-1 مقدمه
جمعیت شهری دنیا به طور پیش بینی نشده ای در حال افزایش است. بیش از نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند و رشد جمعیت شهری در جهان ادامه داشته و به گونه ای که در سال 2030 بالغ بر پنج میلیارد نفر در شهرها ساکن خواهند بود - Shamsuddin . - al et,168: 2012 بررسی رشد شهرها در دهه های مختلف نشان می دهد که ترکیبی از تکنولوژی ها و رفتارهای فرهنگی - اجتماعی نوین و شیفتگی برنامه ریزان در اتکاء به حرکت سواره و پاسخگویی به نیازهای برآمده از آن، موجب فراموشی فضاها به ویژه حرکت پیاده در شهرها شده و سفرهای درون شهری را متعدد و طولانی نموده است.
پیاده روی هنوز هم مهمترین امکان برای مشاهده مکانها و فعالیتها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزشها و جاذبه های نهفته در محیط شهری به شمار می آید. بنابراین، پیاده راه ها معابری با بالاترین نقش اجتماعی اند که می توانند شور زندگی را به شهر برگردانده و مردم را به حضور داوطلبانه در شهرها تشویق کنند. این امر برنامه ریزان را به طراحی فضاهای جاذب فعالیت های فیزیکی شهروندان ترغیب نموده است.
- Foster al et, 2011:79 - فضاهای شهری ظرف و مکان بروز زندگی اجتماعی افراد جامعه است که بر اساس پایه های فکری خردگرایانه، مشارکت مدنی آحاد جامعه و رفتارهای جمعی شکل گرفته بر پایه ارزش های انسانی را شکل می دهد. این تعامل اجتماعی و مشارکت مردمی را می توان عنصر اصلی و اساسی محتوای فضای شهری برشمرد که روابط انسانی و فعالیتهای شهری را متأثر می کند - پارسی، . - 45 : 1383 حرکت پیاده همواره با نیازها و خواسته های انسان درمی آمیزد و می تواند به مسأله ارتقاء کیفیت محیط های شهری به منظور ارتقاء رضایت مندی افراد از این محیط ها از جهات مختلف کمک نماید - رفیعیان، . - 42: 1391
یکی از مهمترین اهداف طراحی شهری ارتقا کیفیت فضاهای شهری است. ارتقا کیفیت محیط تأثیر عمده ای بر میزان رضایت مندی شهروندان و در نتیجه میزان شادی و سلامتی آنها دارد. پیاده روها از مهمترین فضاهای شهری است که شهروندان ارتباط مستقیم و روزانه ای با آن دارند. فضایی که امروزه برای حل بحران های ترافیکی، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. تجهیز پیاده روها تأثیر ویژه ای بر روان شهروندان و ارتقا سلامت محیط دارد. این پژوهش با هدف بررسی ارتباط بین ویژگی های کیفیت فضاهای شهری و میزان سلامت فضاهای شهری، در پی ارزیابی شاخص های سلامت فضاهای شهری است. تعامل مداوم و مستقیم انسان و پیاده روها در شهر توجه به جنبه ها و ویژگی های مختلف این فضای پیرامونی را ضروری ساخته است.
-2 بیان مسأله
انسانها در طول سفر روزانه خود هر چند اندک، قسمتی از راه را پیاده روی می کنند. از جهتی اگر مردم با مشکلی در مسیرهای عابر پیاده مواجه شوند، از گذراندن وقت در این مسیرهای شهری نا امید می شوند و امکان حضور آنها در این فضاها کم می شود - Gemzoe . - and Gehl 31:200 قابلیت پیاده روی یا پیاده مدار بودن، شرایط مساعدی است که افراد پیاده به آسانی قادر به گردش در آن فضا می باشند. این ویژگی، جنبه های مختلفی همچون اتصال، خوانایی، ایمنی و دسترسی به خدمات مورد نیاز افراد پیاده را در بر می گیرد . - waldock;2012,64 -
بنابراین، این پژوهش به بررسی امکان پیاده روی در فضای شهری - محله سعادت آباد - و بررسی، مشاهده و تحلیل میدانی مؤلفه هایی مانند مطبوعیت ومطلوبیت - محله ای زیبا و جذاب - ، آسایش و راحتی - دسترسی به امکانات وتسهیلات از طریق طراحی مناسب خیابان ها و پیاده رو ها - ، ایمنی و امنیت - روشنایی خیابان، اقدامات امنیتی و حفظ و نگه داری پیاده روها - و تسهیلات و دسترسی - وجود راه مستقیم بین مقصدها و محله ای متراکم - می پردازد و به دنبال پاسخگوئی به این سؤال است که وضعیت قابلیت پیاده روی و مؤلفه های آن در محله سعادت آباد چگونه است؟
-3 اهمیت و اهداف تحقیق
زندگی شهری امروزی، شهروندان را از فعالیت دور و آنها را به شدت به اتومبیل وابسته کرده و حتی فعالیت های اوقات فراغت هم با کمترین فعالیت بدنی و تحرک انجام می شود. در منشور بین المللی پیاده روی به تحرک بیشتر و طراحی و مدیریت خوب فضا و محیط و رساندن خطرات و جرایم در این فضاها به حداقل، تاکید فراوان شده است تا فرهنگ پیاده روی رواج پیدا کرده و ساکنین محلی ترغیب و تشویق به پیاده روی گردند.
بنابر این لازم است در شهر برنامه ریزی مؤثر و پایداری جهت پاسخگویی به نیاز تحرک شهروندان و ترغیب و تشویق آنان به ورزش و فعالیت در سطح شهر به عمل آید. پیاده روی تنها فعالیتی است که تمام افراد در تمام گروه های سنی و از هر طبقه اجتماعی و درآمدی و فرهنگی می توانند به طور مداوم به آن بپردازند. همچنین در بسیاری از تحقیقات به عمل آمده، نشان داده شده است که میزان پیاده روی ساکنین با کیفیت فیزیکی و طراحی خوب محله در ارتباط است.
احساس ایمنی، دلپذیر بودن محیط مسکونی راحتی در تردد، دسترسی راحت به خدمات و تسهیلات و... همگی گزینه هایی هستند که بر میزان فعالیت بدنی ساکنین در محله تاثیر دارند و در طراحی محیط محلی باید مورد ملاحظه قرار بگیرند. چرا که شهروندانی ترجیح می دهند در محل سکونتشان فعالیت بدنی داشته باشند که امکانات و همچنین مکان مناسب برای فعالیت بدنی داشته باشند. در مجموع میزان پیاده روی ساکنین در محله، به عنوان یکی از مهمترین مشخصه های کیفیت زندگی به شمار می رود.
با توجه به مشکلات زندگی شهری در جوامع امروزی و از همه مهمتر معضل فقر حرکتی شدید شهروندان، امروزه تلاش های نو-شهر سازی بسیاری در اکثر کشورها از جمله آمریکا، انگلیس، آلمان، هلند و بلژیک و حتی برخی کشورهای در حال توسعه مانند گواتمالا، فیلیپین، ترکیه و مکزیک انجام شده و طراحان شهری قابلیت پیاده مداری در فضاهای شهری را در اولویت کار خود قرار داده اند و دولت ها نیز به تشویق مردم به پیاده روی و ایجاد شهرهایی با قابلیت پیاده روی پرداخته اند.
با توجه به جمع بندی مطالب ذکر شده، اهمیت این تحقیق مبنی بر امکان سنجی قابلیت توسعه پیاده مداری و پیاده محوری در شهر و دسترسی آسان به خدمات و فضاهای مختلف از طریق معابر پیاده جهت ترغیب و تشویق شهروندان به حضور و فعالیت در شهر و برقراری تعاملات اجتماعی و کمک به حفظ سلامت جسم و روان آن ها روشن می گردد و نتایج پژوهش می تواند، زمینه های لازم در مدیریت شهری برای بهبود شاخصه های کیفی پیاده راه ها و خیابان های شهری را فراهم سازد.
-4 پیشینه تحقیق
موضوع پیاده راه و ساماندهی حرکت پیاده به اواخر دهه 1940 بر می گردد. در ابتدا در سال 1916مکتب اکولوژی با نظریه محیط مساعد به تأثیر محیط بر شک لگیری جرائم اشاره کرد. بدین طریق که بعضی از فضاهای شهری مستعد و تسهیل کننده بزهکاری و برخی دیگر مانع یا بازدارنده آن است. در دهه 1960 نیز جین جیکوبز در کتاب مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، خیابان های امن در شهر و کاهش وقوع جرائم شهری را در پی نظارت و حضور عابران پیاده مطرح می کند.
در خصوص مؤلفه "مطلوبیت و مطبوعیت"، امین زاده و داعی نژاد - 1381 - ، علل نابسامانی های گسترده کالبدی و زیست محیطی تهران را ناشی از اولویت دادن به حرکت سواره در مقابل حرکت پیاده، عدم تجهیز خیابان برای حرکت پیاده و ضعف و فقدان پوشش گیاهی مناسب دانستند. صالحی - 1384 - به تحلیل میدانی شاخص های آلودگی بصری - آلودگی نمادی، آلودگی دیداری، آلودگی رنگ، آلودگی نور - در مناطق 12 گانه تهران پرداخت و طبق نتایج به دست آمده وضعیت شاخص های بصری را نامناسب ارزیابی نمود. معینی - 1385 - به این نتیجه رسید که میزان قابلیت پیاده مداری در فضاهای شهری ارتباط مستقیم با امنیت، دلپذیری و جذابیت محیطی، دسترسی و ... دارد.
-5 روش تحقیق
روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است و بر ای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. ابتدا کیفیت پیاده روهای محله مطهری خرم آباد مورد بررسی قرار گرفت. بر این اساس پس از مطالعه مبانی نظری و ادبیات تحقیق، شاخص های مؤثر بر قابلیت پیاده روی، پیاده روهای شهری شناسایی شد. مؤلفه هایی نظیر مطبوعیت و مطلوبیت، آسایش و راحتی، ایمنی و امنیت و تسهیلات و دسترسی عابر پیاده در محله - حسنی و همکاران، - 1386 مورد بررسی قرار گرفتند.
-6 نمونه موردی - محله مطهری شهرستان خرم آباد -
محله مطهری یکی از محله های قدیمی است که میتوان گفت در دل شهر و نزدیک مرکز شهر خرم آباد قرار دارد؛ محله ای که وجود چشمه ها و سراب »شهوا« آن را متفاوت از دیگر محله ها نشان می دهد. این محله به خیابان انقلاب ، ساحلی، خیابان شهدا و شمال شهر راه دارد. محله مطهری یکی از محله هایی است که بسیاری از مراکز تجاری مانند پاساژهای عرضه لباس های مجلسی و فروشگاه های عرضه موبایل در آن قرار دارند به طوری که شهروندان برای خرید موبایل و وسایل جانبی آن به محله مطهری مراجعه میکنند.
