بخشی از مقاله
چکیده
زمان پیدایش حمایت از مالکیت فکري در تجارت الکترونیک، ظهور اینترنت است تجارت الکترونیکی بر نحوهي مدیریت حقوق مالکیت فکري اثر میگذارد بدین صورت که دستیابی مراکز اعطاءکننده، مالکیت فکري را با یک شبکه به همدیگر متصل و ارتباط میان آنها را تسهیل میکنند. در مورد مراکز مالکیت صنعتی و ثبت اختراع که پایگاه دادهاي غنی و مهم در سطح بین المللی براي اختراعات ایجاد خواهد کرد و اینکه توسعه آینده فروشهاي الکترونیکی و توزیع کالاهاي کپی رایت، بستگی به حمایت از آن دارد. در نوشتار حاضر به بررسی ابعاد مختلف حقوق مالکیت فکري در تجارت الکترونیک پرداخته میشود.
مقدمه
گرچه استفاده از وسایل الکترنیکی در تجارت، امر تازه اي نیست و زمانی طولانی است که از تلفن و تلگرام در مذاکرات و توافقهاي تجاري استفاده می شود و مدتی نیز از کاربرد دورنگار و نمابر در این زمینه می گذرد، ولی اصطلاح »تجارت الکترونیک« از زمانی معمول شده است که سامانههاي رایانه اي در مبادلات پیامها وارد شدند و مبادله الکترونیکی دادهها رایج گردید. در اینترنت حجم زیاد داده ها به صورت متن، گرافیک وحتی صدا، با سرعت و هزینه کم از یک سامانه رایانه اي در یک نقطه زمین به نقطه دیگر انتقال پیدا می کند و بدین ترتیب بستر مناسبی را براي مبادله پیامها، تصاویر و اسناد در تجارت داخلی و بین المللی مهیا میسازد اینترنت پدیدهاي ارزان و سریع جهت ارتباط و انتقال داده می باشد به عنوان امري پر اهمیت مطرح گردید.
این پدیده در بردارنده تمامی فعالیت هایی است که با استفاده از کامپیوتر و اینترنت مرتبط است و در جهت تجارت کالا و خدمات از آن استفاده می شود تجارت الکترونیکی براي فروشنده هزینه اي در بر نداشته و براي خریدار نیز امکان انتخاب بیشتري را فراهم می آورد و سبب بروز مباحثی نظیر شکل قراردادها، امضاي الکترونیکی، بار اثباتی و تعیین قانون صالح می شود، همچنین این پدیده سبب بروز شکل قواعد جدید مالکیت فکري در انتقال موارد حمایت شده در فضاي اینترنت می شود. لازم بذکر است که تجارت الکترونیک تا حد بسیار زیادي بستگی به اعتبار معیارهاي فانونی دارد که به منظور نظارت بر محتواي اینترنت بسط و گسترده شده است.
-1 مفهوم مالکیت فکري
مالکیت در لغت به معنی »حق استعمال و بهره برداري و انتقال یک چیز بهر صورت مگر در مواردي که قانون استثناء کرده باشد1.« و در اصطلاح به معنی »مالک بودن، حقی است که انسان نسبت به شیء دارد و می تواند هر گونه تصرفی در آن بکند بجز آنچه که مورد استثناي قانون باشد2.« در مورد حقوق مالکیت فکري، تعاریف مختلفی ارایه گردیده است ولی بطور خلاصه میتوان گفت که حقوق مالکیت فکري، مفهوم حقوقی نوینی است که چگونگی حمایت و استفاده از آفرینشهاي فکري بشر را تعیین میکند. برخی حقوق مالکیت فکري را به "حقوق مالکیت معنوي" نیز ترجمه کرده اند که به نظر میرسد کلمه "معنوي" به خاطر معانی گسترده اش آنگونه که باید و شاید حق مطلب را در رابطه با معنی و مقصود مورد نظر ادا نمی کند. مقصود و منظور از مالکیت فکري، حقوقی است که نشأت گرفته از فکر، اندیشه و قوه تعقل انسان میباشد.
تعریفی که سازمان جهانی مالکیت فکري «WIPO - - از مالکیت فکري نموده عبارتست از: حقوق قانونی است که افراد بواسطه فعالیتهایی که در زمینه هایی از قبیل: صنعتی، علمی، ادبی، هنري و غیره بدست می آورند.3 دکتر کاتوزیان، حقوق معنوي را چنین تعریف کرده است : "حقوقی است که به صاحب آن اختیار اجازه می دهد تا با انحصار از منافع و شکل خاصی انتفاع از فعالیت و فکر انسان استفاده کند".
برخی نیز در تعریف حقوق مالکیت فکري آورده اند که عبارت است از حقوقی که داراي ارزش اقتصادي و قابل داد و ستد بوده اما موضوع آنها شی معین مادي نیست بلکه فعالیت و اثر فکري انسان است.5 همچنین میتوان گفت که »حقوق مالکیت معنوي درمعناي وسیع کلمه عبارت است از حقوق ناشی از آفرینش ها و خلاقیت هاي فکري در زمینه هاي علمی،صنعتی و ادبی و هنري. در سال 1348 باتصویب قانون "حمایت از حقوق مولفان و منصفان و هنرمندان" مالکیت ادبی و هنري و فکري به رسمیت شناخته شد. در این قانون به برخی آثار از جمله ترجمه کتاب یا جزوات و نشریات توجه نشده بود. براي رفع این نقیصه در سال 1352 قانونی تحت عنوان"قانون ترجمه و تکثیر نشریات و آثار صوتی" به تصویب رسید.1
-2 مفهوم تجارت الکترونیک
حقوقی که ناظر بر جریان خرید و فروش بین تولید کننده و مصرف کننده 2 - B to C - یا معامله بین دو تولید کننده - B to B - و یا معامله بین دو مصرف کننده - C to C - در فضاي الکترونیکی - بر روي شبکه هاي اطلاعاتی مانند اینترنت - است. یکی از مفاهیم تجارت الکترونیک حذف مرزها، گمرك ها و واسطه ها و تبدیل شدن به یک دهکده جهانی می باشد.3 در تجارت الکترونیک مرزي وجود ندارد و هیچ فرقی نمیکند که افراد اجناس خود را از یک مغازه در نزدیکی محل سکونت و یا از مغازه اي در قارهاي دیگر خریداري کنند. تجارت الکترونیکی باعث افزایش سرعت و حجم مبادلات بازرگانی گردیده و به مشکل محسوسی سبب کاهش هزینه خریدار و تولید کننده، صرفه جویی زمان، جذب بیشتر، حذف واسطه ها و در نهایت سود بیشتر می شود.
در این تجارت فضاي طبیعی به فضایی مجازي تبدیل گشته و انسان ها بدون قرار گرفتن در محدودیتهاي زمان و مکان می توانند با امکانات پیشرفته امروز معاملات خود را بصورت الکترونیکی انجام دهند. در این میان ما به عنوان عنصري فعال و موثر در نظام جهانی باید به دو سلاح مجهز شویم -1 اقتصادي پویا و فعال -2 قانونمندي و ضوابطی نوین و از پیش تعیین شده چرا که اگر این امر محقق نگردد برخورد انفعالی خود موجب بروز خسارات جبران ناپذیري به اقتصاد کشور می گردد.
-3 اهمیت مالکیت فکري
همان گونه که ساختار نظام قانونی به زندگی فرهنگی و اجتماعی نظم می بخشد مقررات و قوانین حق مولف نیز می تواند حلقه ارتباطی دنیاي افکار و اندیشه هاي انسان باشد. بدون وجود این حق براي آثار مولفان و نویسندگان؛ آنها دیگر اقدام به خلق اثر نخواهند کرد و در بی نظمی بوجود آمده خلاقیت ذهنی انسان به تباهی کشیده می شود.4 بنابراین در قانون مالکیت فکري فرض بر آن است که اندیشه هاي خلاق هنگامی برانگیخته و رشد می یابد که صاحبان حق انحصاري اثر بتوانند از نظر مالی از کار خود بهره ببرند و حقی بر کنترل نسخه برداري از اثر خود را داشته باشند.
