بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش بررسی حقوق مالکیت فکری و نقش آن در حمایت از تولیدات ایرانی بوده است. یکی از حوزه های حقوقی و اقتصادی در حال حاضر حقوق مالکیت فکری می باشد. حقوق مالکیت فکری مجموعهای از قوانین و مقرراتی است که از اثرات ناشی از فکر، خلاقیت و ابتکار بشر حمایت کرده و در این راستا یک سری حقوق مادی محدود به زمان و حقوق معنوی دائمی به پدیدآورنده آن اعطاء میکند. توجه به حقوق مالکیت فکری می تواند در ایجاد انگیزه نوآوری، کشف روش هایی برای تولید وتوزیع، کارآفرینی و نیروی کار با کیفیت بالاتر، افزایش سرمایه های جدید و تحقق پیشرفت های مبتنی بر ارتقای سطح تکنولوژی موثر باشد. همچنین در ایجاد امنیت حقوقی در سرمایه گذاری، شناسایی حق مالکیت توسط رقبا و سایرین، تقویت روحیه خلاقیت و نوآوری در صنایع نقش موثری داشته است. روش مطالعه در این پژوهش از نوع توصیفی - مروری و روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای، مجلات و اینترنت بوده است.
واژه های کلیدی: مالکیت فکری، حقوق مالکیت فکری، تولیدات ایرانی
مقدمه
موضوع مالکیت فکری از مباحث اساسی حوزه نوآوری ها و فناوری ها به شمار می رود. دولت های مختلف دنیا با توجه به شرایط ملی و بین المللی خود سعی کرده اند حقوق و قوانین جامع و به روز خود را در این زمینه تدوین نموده اند و بستر توسعه خلاقیت ها و نوآوری ها و توسعه سازمان های مبتنی بر دانش و نوآوری را فراهم نمایند. در کشور ایران سابقه تاریخی این موضوع به چند دهه قبل بر می گردد. لیکن حقوق مالکیت فکری و معنوی در ایران با چالش های وموانع زیادی روبرو بوده است و کمتر فرصت اصلاح و تغییر یافته است. در چند سال اخیر با توجه به تحولات جهانی از یک طرف بحث حقوق مالکیت فکری از سوی مراکز رشد علوم و فناوری، دانشگاه ها و نهادهای دست اندرکار قوه قضاییه به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است که نتیجه آن الحاق ایران به دو کنوانسیون بین المللی لیسبون و مادرید است که نقش تعیین کننده ای درحفظ حقوق مخترعان، مبتکران و نوآوران و محققان ایرانی خواهد داشت.
مالکیت فکری به معنای تسلط و حق برخورداری از آثار ناشی از فعالیتها و تراوشات فکری انسان در زمینه های ادبی، هنری، علمی، تجاری و صنعتی است و حقوق مالکیت فکری مانند تمامی حقوق مالکانه دیگر به معنی شناسایی تسلط و مالکیت قانونی صاحب اثر نسبت به اثر خلاقانه وی است که تمامی امتیازات و منافع و تکالیف قانونی موجود نیز بنا به تناسب به آن اضافه می شود - شیخی، . - 1385یکی از زیرساختهایی که میتواند ضامن موفقیت اقتصادی و فناوری پژوهشگران و شرکتهای دانشبنیان در عصر داناییمحوری باشد، توجه به حقوق مالکیت فکری است. حقوق مالکیت فکری، مفهوم حقوقی نوینی است که از فعالیتها و محصولات فکری در زمینههای تجاری، علمی، ادبی و هنری حمایت میکند. به عبارت دیگر، حقوق مالکیت فکری مجموعهای از قوانین و مقرراتی است که از اثرات ناشی از فکر، خلاقیت و ابتکار بشر حمایت کرده و در این راستا یک سری حقوق مادی محدود به زمان و حقوق معنوی دائمی به پدید آورنده آن اعطاء میکند - علم خواه و عطاپور، . - 1397
حقوق مالکیت فکری، مفهوم حقوقی نوینی است که چگونگی حمایت و استفاده از آفرینشهای فکری بشر را تعیین میکند و مشتمل بر دو رکن مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی هنری است. مالکیت صنعتی از اختراعها، طرحهای صنعتی، علایم تجاری یا خدماتی، اسامی تجاری، حق کسب و پیشه در تجارت و… محافظت میکند و مالکیت ادبی و هنری از آثار ادبی و هنری و آفریدههای مرتبط با آن حمایت میکند. جان مایه حقوق مالکیت فکری حمایت از حقوق پدیدآورنده اثر و ایجاد زمینهای مطمئن در جهت تشویق هنرمندان و صنعتگران برای خلق آثار بهتر است که در صورت تحقق چنین زمینهای بخشهای مختلف جامعه هم با آگاهی از اصالت آثار، از فواید آن منتفع خواهند شد. حقوق مالکیت فکری اغلب در کشور ما به "حقوق مالکیت معنوی" ترجمه شده است که به نظر میرسد کلمه "معنوی" به خاطر معانی گستردهاش آنگونه که باید و شاید حق مطلب را در رابطه با معنی و مقصود مورد نظر ادا نمیکند.
تاریخچه حقوق مالکیت فکری
با وجود ریشهدار بودن موضوع مالکیت فکری، حقوق مالکیت فکری موضوع جدیدی است. در سال 1690 جان لاک در کتاب "دو رساله" خود، مالکیت یک اثر هنری را به مؤلف آن نسبت داد .اما اولین قوانین در این زمینه با پیشرفت صنعت چاپ و حمایت از مؤلفان در برابر مسأله چاپ غیرمجاز وضع گردید. اولین قانون مربوط به حق مؤلف در دنیا، قانون آن1 است که در سال 1710 میلادی در پارلمان انگلیس وضع گردید این قانون مؤلف را به عنوان دارنده حق صدور جواز نسخهبرداری معرفی میکند. در فرانسه، لویی شانزدهم در سال 1977 در این زمینه فرمانی را صادر کرد و در آمریکا ابتدا با وضع قانون محلی در سال 1783، حقوق مالکیت فکری بنا نهاده شد و سپس در سال 1789 به صورت یکی از اصول قانون اساسی متجلی شد.
اصطلاح مالکیت فکری1برای اولین بار در اکتبر 1845 دردادگاه ماساچوست در مورد قضیه ثبت اختراعات داول براون2و همکاران، مورد استفاده قرار گرفت. هر چند که برخی دیگر از نویسندگان معتقدند که اصطلاح مالکیت فکری به قبل ازسال 1845 بر میگردد. به طور مثال بر طبق فصل 1 قانون فرانسه که در سال 1791 تصویب شد، تمامی اختراعات جدید از حقوق نویسنده و مخترع به حساب میآمد و تمامی حقوق آن اختراع از 5 تا 15 سال برای وی محفوظ بود. تا قبل از سال1967، اصطلاح مالکیت فکری به صورت غیررسمی به کار میرفت ولی از سال 1967 که سازمان جهانی مالکیت فکری تأسیس شد، این سازمان تلاش زیادی را در جهت توسعه این اصطلاح انجام داده است - علم خواه و عطاپور، . - 1397
در ایران در مورد مالکیت فکری مقررات مختلفی وجود دارد. "قانون ثبت علائم و اختراعات" مصوب 1310 و آئیننامه اصلاحی آن مصوب 1338 به حق مخترع و مالکیت فکری در حوزه صنعت و تجارت میپردازند. یک پیمان بینالمللی معروف به "اتحادیه ی پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی، تجارتی و کشاورزی" مصوب 1883، که ایران در سال 1337 به آن ملحق شده، از دیگر اسناد قانونی ایران در این زمینهاست. در زمینه حق مؤلف و هنرمند نیز قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 و آئیننامه اجرایی آن مصوب 1350 در کنار "قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی" مصوب 1352 از منابع قانونی در حقوق ایران در این زمینه است.
اهمیت حقوق مالکیت فکری
در ماده 27 اعلامیه جهانی حقوق بشر، حق برخورداری از منافع معنوی و مادی ناشی از هر گونه محصول فعالیت علمی، ادبی یا هنری را در کنار حقوق بشری نظیر حق حیات، حق آزادی بیان و اندیشه به رسمیت میشناسد. همین موضوع در پی بردن به اهمیت و جایگاه مقوله حقوق مالکیت فکری کفایت میکند چرا که یکی از حقوق اساسی انسان محسوب شده است.محصول هوش انسانی، در مقایسه با سایر کالاها و محصولات دارای سه خصیصه ویژه است:
.نتیجه مستقیم کار فکری انسان است.
.در اثر مصرف از بین نمیرود.
.به راحتی عرضه شده و قابلیت تکثیر دارد.
مشابه با ساختار نظام قانونی که به زندگی فرهنگی و اجتماعی نظم میدهد، مقررات و قوانین مالکیت نیز میتواند حلقه ارتباطی دنیای افکار و اندیشههای انسان باشد. به طور مثال بدون وجود این حقوق، انگیزه مؤلفان و نویسندگان برای خلق اثر از بین خواهد رفت. فرض اساسی در قانون مالکیت فکری این است که اندیشههای خلاق انسانی زمانی شکوفا میشود که صاحبان حق انحصاری اثر از نظر مالی از کار خود بهرهمند شوند و نسخهبرداری از اثر خود را تحت کنترل داشته باشند. به سبب همین حمایت است که با هر بار خرید محصول مورد حمایت مالکیت فکری، در واقع بخشی از قیمت آن به عنوان سهم ایدهپرداز محصول پرداخت میشود. بخشی از قیمت یک کتاب متعلق به نویسنده آن است. قسمتی از مبلغ یک گوشی موبایل سهمی است که برای مخترعان فناوریهای نوین به کار رفته در گوشی موبایل پرداخت میشود. قسمتی از قیمت یک نوشابه پولی است که بابت علامت و نشان تجاری آن هزینه میشود. بدیهی است که این مسئله به تدریج و به مرور زمان باعث رونق در صنایع گوناگون شده است. تنها کافی است تصور شود به عنوان یک مخترع در مقابل زمان و نبوغی که مصرف شده، باید پاداش موجهی نیز دریافت شود،
