بخشی از مقاله
خلاصه
با توجه به رشد روز افزون تجارت الکترونیک در ایران و جامعه جهانی و به وجود آمدن ایده هاي مختلف در جهت گسترش فعالیت در این زمینه ، نقش مدیریت حقوق مالکیت فکري به منظور حمایت از فعالان این حوزه ، هر روز پر رنگ تر به نظر می رسد.در این مقاله سعی بر آن می شود تا با بررسی و مقایسه انواع مالکیت فکري با توجه به رشد فزاینده تجارت الکترونیک در ایران و جامعه بین المللی به نقش مدیریت حقوق مالکیت فکري در پیشرفت این صنعت رو به رشد پرداخته شود .
مقدمه
با توجه به گسترش حوزه فناوري اطلاعات ، اهمیت توجه به زیر ساخت هاي لازم براي توسعه و پیشرفت این حوزه هر روز نمایان تر می گردد.با پیشرفت تکنولوژي بشر همواره به دنبال ایجاد سطح بالاتري از رفاه و آسایش در حوزه تجارت به ویژه در جامعه بین المللی بوده است .
از مهمترین موارد مورد توجه در این مسیر ، حمایت قانونی در راستاي حقوق مالکیت فکري در تجارت الکترونیکی می باشد. حمایت حقوقی هرچند در تمامی ارتباطات اجتماعی ضروري به نظر می رسد ، لیکن به منظور رشد و توسعه فناوري هاي جدید علی الخصوص تجارت الکترونیک ، از اهمیت بیشتري برخوردار است و توجه به حقوق مالکیت فکري زمینه ساز ترغیب نمودن ایده ها و فعالیت هاي جدید و متعاقباً ایجاد انگیزه در سرمایه گذاران به منظور سرمایه گذاري در این حوزه ها می باشد .تجارت الکترونیک به عنوان یکی از حوزههاي پر کاربرد در مجموعه علم و فناوري اطلاعات است و کاملاً مشخص می باشد که به وجود آوردن بستر حقوقی مناسب در آن از چه جایگاه بالایی برخوردار است.
در این راستا مراجعی نظیر موافقت نامه تریپس2 مقرراتی را با هدف کمک به امن سازي بستر تجارت الکترونیک و اعتماد سازي میان طرفین معامله تهیه و تنظیم نموده اند، علاوه بر این قانون حقوق تجارت الکترونیکی ایران مصوب سال 1382 با هدف حمایت از این پدیده نوین، تدوین و ارایه گردیده است.
در این راستا سعی بر آن می شود با کنکاش نمودن در این موارد ، قوانین مطرح شده در حقوق داخلی کشور و جامعه بین الملل را مورد بحث و بررسی قرار دهیم.
تقسیم بندي تجارت الکترونیک
تجارت الکترونیک را میتوان از لحاظ تقسیم بندي ارتباطات و تراکنشهاي انجام شده3 ، به انواع مختلفی تقسیم نمود که مهمترین اقسام آن به صورت ذیل می باشند :
-1 ارتباط بنگاه و بنگاه و یا مدل B4ل:B به مدلی از تجارت الکترونیکی گفته می شود ،که طرفین معامله بنگاهها میباشند.
-2 ارتباط بنگاه و مصرف کننده و یا مدل 1هل: B به الگویی از تجارت الکترونیک گفته می شود که جزء رایج ترین اقسام مدلهاي تجارت الکترونیک می باشدوبه صورت ارتباط تجاريمستقیمبین شرکتها و مشتریان مطرح می گردد.
-3 ارتباط مصرف کنندهها و شرکتها و یا مدل B2له : در این مدل افراد حقیقی با کمک بستر فناوري اطلاعات و ارتباطات ازجمله اینترنت، محصولات ، خدمات و یا سرویس هاي خود را جهت ازارایه به شرکتها قرار می دهند.
-4 ارتباط مصرفکننده با مصرفکننده و یا مدل 3هله : در این مدل ارتباط جهت خرید و فروش کالا و یا خدمات بین
مصرف کنندگان می باشد .
-5 ارتباط بین بنگاهها و سازمانهاي دولتی و یا مدل A4ل:B که شامل تمام ارتباطات و داد و ستدهاي تجاري ما بین شرکتها و سازمانهاي دولتیمیباشد. از جمله نمونه هاي مطرح در این مدل می توان به پرداخت مالیاتها و عوارض و یا هرگونه تعاملات از این قبیل اشاره نمود.
-6 ارتباط بین دولت و شهروندان و یا مدل 5هلن: مدل ارتباطی ما بین دولت و اقشار ملت میباشد که شامل بنگاههاي اقتصادي، موسسات دولتی و تمامی شهروندان در یک جامعه میباشد. این مدل یکی از مولفههاي شاخص در دولت الکترونیک میباشد.
-7 ارتباط بین دولتها و یا مدل 6نلن: این مدل شامل ارتباطات تجاري ما بین دولتها در زمینههایی شبیه واردات و صادرات میباشد.
حقوق وتجارت الکترونیک
رشد و توسعه فناوري همواره با توجه به وجود نیاز و به منظور افزایش سطح رفاه و آسایش بشر به وجود آمده است. با توجه به نیاز انسان ها و در جهت بر آورده نمودن خواسته هاي نوین آنها ، علوم متخلف فناوري و تکنولوژي پیشرفت می نماید.
در گذشته نه چندان دور عملیات خرید و فروش در بین بشر به صورت سنتی ، با سرعت پایین ، هزینه بالا و ضرایب امنیتی پایین انجام می پذیرفت، لذا با کمک ابزار هاي الکترونیکی و استفاده از فناوري اطلاعات و استفاده از فناوري اطلاعات و با توجه به استفاده مناسب از بسترهاي فنی ، سخت افزاري و نرم افزاري ، زمینه ساز سرعت دهی در استفاده از تجارت الکترونیک گردید.
لذا علاوه بر مسایل فنی مطرح شده ، به دلیل اهمیت استفاده صحیح از این دانش ، مسایل حقوقی مرتبط با آن مطرح گردیده است و با به وجود آوردن بستري مناسب ، زمینه مساعد جهت سرعت دهی و آسان نمودن استفاده از فعالیت هاي فنی به وجود آید.
حقوق مالکیت فکري
دستیابی به توسعه اقتصادي و علمی بدون در نظر گرفتن حقوق مالکیت هیچ گاه امکان پذیر نمی گردید و گسترش پیدا نمی نمود.
گسترش و توسعه اقتصادي ، به صورت مستقیم با منابع اصلی تولید کننده ثروت وابسته می باشد و بدون در نظر گرفتن حقوق مالکیت و تضمین نمودن این حق ، انگیزه و تمایل کافی جهت سوق دادن افراد به سمت و سوي تولید و ایجاد ثروت امکان پذیر نخواهد بود.
امروزه با توجه به تبدیل تجارت هاي سنتی به تجارت هاي نوین از جمله تجارت الکترونیک ، اهمیت حقوق مالکیت فکري به عنوان یک اصل انکار ناپذیر و پایه اصلی جهت اطمینان صاحبان ایده و فکر به منظور محفوظ بودن حقوق مالکیت بر ایده ها ، ساخته ها و آثار مطرح می باشد.
مالکیت فکري به طور کلی به دو قسمت تقسیم می گردد : مالکیت صنعتی1 ، مالکیت ادبیو هنري 2 در مالکیت صنعتی به مواردي چون حق اختراع ، علایم صنعتی و تجاري ، طرح هاي صنعتی و در مالکیت ادبی و هنري حقوق مولفان ، مصنفان ، هنرمندان و همچنین پدید آورندگان نرم افزارهاي رایانه اي پرداخته می شود.
حقوق مالکیت فکري هر دو مورد مطرح شده را شامل می گردد، همچنین با توجه به این موضوع که حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات به عنوان زیر بناي تجارت الکترونیک می باشد و به دلیل نوع داده و ماهیت آن ، حقوق مالکیت فکري در این حوزه به مراتب با مشکلات بیشتري همراه می باشد.
حقوق مالکیت فکري و حقوق تجارت الکترونیک در ایران
بر اساس ماده اول از فصل اول قانون تجارت الکترونیکی مصوب 1382 عنوان شده است که این قانون مجموعه اصول و قواعدي است که براي مبادله آسان و ایمناطلاعاتدرواسط هايالکترونیکی و با استفاده از سیستمهايارتباطی جدید به کارمیرود. همچنین بر اساس ماده دوم از فصل دوم این قانون آمده است داده پیام هرنمادي از واقعه، اطلاعات یا مفهوم است کهبا وسایل الکترونیکی،نوريو یا فناوريهاي جدید اطلاعات تولید،ارسال،دریافت،ذخیره یا پردازش میشود.
پس بر اساس مطالب ذکر شده ، ماهیت داده پیام در تجارت الکترونیکی مشخص گردیده است .
همچنین بر اساس ماده سوم از فصل سوم عنوان شده است در تفسیر این قانون همیشه باید به خصوصیت بینالمللی، ضرورت توسعههماهنگی بین کشورها در کاربرد آن و رعایت لزوم حسن نیت توجه کرد.
مفهوم این قسمت این است که امکان دارد حقوق داخلی هر کشوري در رابطه با تجارت الکترونیک برخوردهاي متفاوت داشته باشد.
همچنین بر اساس ماده 62 این قانون آمده است حق تکثیر، اجراء و توزیع - عرضه و نشر - آثار تحت حمایت قانونحمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348.9.3 و قانون ترجمه و تکثیرکتب و نشریات و آثار صوتی مصوب 1352.9.26 و قانون حمایت از حقوقپدیدآورندگان نرمافزارهاي رایانهاي مصوب 1379.10.4، به صورت »داده پیاممنحصراً«دراختیار مؤلف است.
کلیه آثار و تألیفاتی که در قالب »دادهپیام« میباشند، از جملهاطلاعات، نرمافزارها و برنامههاي رایانهاي، ابزار و روشهاي رایانهاي و پایگاههاي داده وهمچنین حمایت از حقوق مالکیتهاي فکري در بستر مبادلات الکترونیکی شامل حقاختراع، حق طراحی، حق مؤلف، حقوق مرتبط با حق مؤلف، حمایت از پایگاههاي داده،حمایت از نقشه مدارهاي یکپارچه قطعات الکترونیکی3 وحمایت از اسرار تجاري، مشمول قوانین مذکور در این ماده و قانون ثبت علائم واختراعات مصوب 1310.4.1 و آئیننامه اصلاحی اجراي قانون ثبت علائم تجارتی واختراعات مصوب 1337.4.14 خواهد بود، منوط بر آن که امور مذکور در آن دو قانونموافق مصوبات مجلس شوراي اسلامی باشد.
از طرفی با توجه به تبصره 1 این قانون حقوق مرتبط با مالکیت ادبی و هنري که پیش از اینبهعنوان حقوق جانبی مالکیت ادبی و هنري 4شناخته میشدندشامل حقوق مادي و معنوي براي عناصر دیگري علاوه بر مؤلف، از جمله حقوق هنرمندان مجري آثار، تولیدکنندگان صفحات صوتی و تصویري و سازمانها و مؤسساتضبط و پخش میباشند که مشمول قوانین مصوب 1348.9.3 و 1352.9.26 مورداشارهدر این ماده میباشند.
و همچنین از طرفی با توجه به تبصره 2 این قانون مدار یکپارچه5 یک جزء الکترونیکی با نقشه ومنطقی خاص است که عملکرد و کارائی آن قابلیت جایگزینی با تعداد بسیار زیادي ازاجزاء الکترونیکی متعارف را داراست.
