مقاله حکم تغییر جنسیت از منظر مذاهب اسلامی

بخشی از مقاله

چکیده

تغییرجنسیت؛ یعنی تبدیل مرد به زن و یا بالعکس، یکی از مسائل نوپیدایی است که، پیشرفتهای دانش تجربی و پزشکی، امکان آن را فراهم آورده است. به علت اقدام رو به افزون افراد در چهار سوی عالم به فرآیند تغییرجنسیت، کم کم این موضوع به یکی از موضوعات مهم و پرچالش درآمده است؛ تغییرجنسیت از زوایای مختلف قابل بررسی است که در این نوشتار از جنبهی فقهی، حکم آن از منظر مذاهب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است.

تغییر جنسیت در معنای اعم خود شامل افراد خنثی و تراجنسیتی میشود؛ که در مورد تغییرجنسیت افراد خنثی، میان فقهای امامیه و اهل سنت اختلاف نظر وجود ندارد، وتقریباً اکثر فقهاء قائل به جواز تغییرجنسیت در اینگونه از افراد شدهاند. اما در مورد تغییرجنسیت افراد تراجسیتی میان فقهای امامیه و اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد و هریک از دو گروه ادلهی خاص خود را دارند. در این پژوهش ابتدا به تعریف تغییر جنسیت، سپس به اقسام آن اشاره میشود و در ادامه حکم این اقسام و ادله آنها بیان میگردد.

.1 مقدمه

پیشرفتهای دانش تجربی و پزشکی ، امکان تغییرجنسیت را فراهم آورده است. به دلیل رویکرد و اقدام افراد زیادی به فرآیند تغییرجنسیت ، اندک اندک این موضوع به صورت یکی از موضوعات مهم و پرچالش درآمده است. امروزه بررسی مسأله تغییرجنسیت نه تنها از نظر پزشکی اهمیت دارد؛ بلکه به لحاظ فقهی نیز حائز اهمیت میباشد. البته مباحث مربوط به افراد خنثی یا دو جنسیتی یک پدیده نو و امری نوظهور محسوب نمیشود؛ زیرا از گذشته تاکنون افرادی به عنوان خنثی یا بیمار جنسی در جوامع بشری میزیستهاند.

از این رو در روایات دینی و فقه اسلامی پیرامون این گونه افراد سخن گفته شده است، توجه فقهاء به این نوع مباحث، پویایی فقه شیعه را اثبات میکند و همچنین تحقیق و پژوهش در زمینه تغییرجنسیت میتواند، مکمل مباحث پزشکی باشد، و این، در گرو حرکت علم فقه به صورت هم زمان با تحولات و پیشرفتهای دانش پزشکی است. تغییر جنسیت به معنای تبدیل جنس پسر به دختر و یا برعکس، زمینه ساز پرسشهای فراوان فقهی است، که پاسخ به همهی این مسائل امری دشوار و خارج از این نوشتار است. در این پژوهش که در محدودهی فقه و گردآوری مطالب به روش توصیفی تحلیلی میباشد، در صدد پاسخ به این پرسش هستیم که: حکم تغییر جنسیت از نظر مذاهب اسلامی چیست؟ و به مسائلی نظیر: اقسام تغییر جنسیت و ادله موافقین و مخالفین تغییرجنسیت، پاسخ داده میشود.

.2 مفهوم تغییر جنسیت

در ذیل تغییر جنسیت را از نظر لغت، اصطلاح پزشکان و اصطلاح فقهی مورد بررسی قرار میگیرد.

.1-2 تغییرجنسیت در لغت

واژهی »تغییرجنسیت« از دو کلمه »تغییر« و »جنسیت« تشکیل شده است، مراد از »تغییر« یعنی: تحویل و تبدیل یک شئ به شئ دیگر - معلوف، 1367، - 563، و ایجاد یک شئ به گونهای که قبل از آن چنین نبوده است. - جرجانی، بیتا، - 28 در مورد معنای »جنس« چنین گفتهاند: جنس که جمع آن اجناس است عبارت از ماهیتی است که انواع متعددی را شامل میشود، مثلاً حیوانیت به عنوان یک جنس شامل انسان و اسب میشود، نیز جنس عبارت است از هر نوعی از یک شئ پس شتر مثلاً جنسی از حیوانات است. - معلوف، پیشین، . - 105 جنسی« به معنای: تناسلی، آلت تناسلی، دارای خاصیت جنسی نر و ماده است. - عمید، بیتا، . - 706 و »جنسیت« به معنای: دارا بودن تمایلات جنسی. - آریانپور، 1369، - 2012/2

.2-2 تغییرجنسیت در اصطلاح پزشکی

واژهی »تغییرجنسیت« در اصطلاح پزشکی با معنای لغوی آن و آنچه که در میان مردم شایع است، تفاوت چندانی نداشته باشد و منظور از آن تبدیل یا اصلاح آلت تناسلی است، به گونهای که جنس زن به مرد و یا برعکس تبدیل گردد و نیز تبدیل خنثی یا دو جنسیتی به یکی از دو جنس مرد یا زن، به معنای تغییرجنسیت است. - کریمینیا، 1389، - 43

.3-2 تغییرجنسیت در اصطلاح فقهی

فقهایی که در مورد تغییرجنسیت سخن گفتهاند، معمولاً درباره معنای فقهی آن سخنی بیان نداشتهاند، و در حقیقت منظور آن بزرگوارن از این لفظ همان معنای لغوی و عرفی تغییرجنسیت بوده است. از این رو، آیت الله علی مشکینی در این باره چنین میگوید: »عنوان تغییرجنسیت در مفهوم لغوی آن، روشن و آشکار است و غرض از آن بیان حکم شرعی مردی است، که تغییر کرده و به زن تبدیل شده است، و نیز بیان حکم شرعی زنی که به مرد تبدیل شده است.« - مشکینی، 1419، . - 153

تنها عده کمی از فقهاء درباره معنای فقهی تغییرجنسیت سخن گفتهاند که در زیر به چند مورد آن اشاره میشود. آیت الله محمد آصف محسنی در این باره میگوید: »تغییر جنسیت عبارت است از تبدیل مرد به زن یا برعکس. در مورد اول، یعنی تغییرجنسیت مرد به زن، این گونه است که عضو تناسلی مرد برداشته میشود و بهجای آن مهبل قرار داده میشود و نیز پستانها بزرگ میشود. در مورد دوم، یعنی تغییرجنسیت زن به مرد، اینگونه است که پستانها با عمل جراحی برداشته میشود؛ نیز دستگاه تناسلی زنانه با عمل جراحی برداشته میشود و به جای آن آلت تناسلی مردانه قرار داده میشود.

همراه با عمل جراحی در هر کدام از موارد فوق، روان درمانی و هورمون درمانی نیز صورت میگیرد. « - محسنی، 1382، - 111/1 برخی از فقهاء از تغییرجنسیت به »تبدیل جسیت« یاد کردهاند، آیت الله محمد صدر در این باره میگوید: »تبدیل جنسیت گاهی از طریق عمل جراحی طبی جدید به وجود میآید، به این که مرد به زن تبدیل شود، یا این که زن به مرد تبدیل شود، که از آن به »تبدیل جنس« یاد کردیم.« - صدر، 1996م، - 133/6

.3 اقسام تغییرجنسیت

تغییرجنسیت دارای اقسام گوناگون است. حداقل دو گروه خواهان تغییرجنسیت هستند که از این قرار است.

.1-3 تغییرجنسیت در دو جنسیها - خنثیها -

این افراد دارای آلت تناسلی از هر دو جنس هستند. از این رو، دارای اختلال هویت جنسی یا ابهام در جنسیت میباشند. در جراحی تغییر جنسیت، یکی از دو آلت تناسلی که ضعیف، یا کوچک و یا غیر مناسب تشخیص داده شود، حذف و آلت دیگر تقویت و جایگزین میشود. این نوع تغییرجنسیت از گذشته تاکنون وجود داشته واساساً برای آن هیچ مخالفی وجود ندارد؛ چرا که بیماری آنان محرز و ثابت است. حتی حقوق دانانسنّی و کلیسای مسیح که با تغییرجنسیت مخالف هستند، با تغییرجنسیت گروه دوجنسیها مخالفتی ندارند و در واقع، تغییرجنسیت به عنوان معالجه و درمان و خروج دوجنسیها از بلاتکلیفی جنسی است.

.2-3 تغییرجنسیت در تراجنسیتی - ناراضیان جنسی -

برخی بیماران روحی، خود را متعلق به جنس مخالف میدانند. امروزه ما با برخی بیماران روحی و روانی رو به رو هستیم که، از نظر فیزیکی هیچ گونه اختلال جنسیتی ندارند، ولی حاضر به پذیرش جنسیت فعلی خویش نیستند.