بخشی از مقاله
چکیده
میتوان گفت امروزه از جمله مسائلی که بیشتر مورد توجه جهانیان است، دو مسأله »جنگ« و »هویت زنان« است؛ موضوع این مقاله نیز با الگوگیری از این دو مسأله انتخاب شده است، یعنی: »حکم فقهی مسأله »جهاد زنان« از دیدگاه مذاهب اسلامی.« فقهای مذاهب خمسه - البته با استدلالهای مختلف - اتفاق دارند که حکم حضور زن در جهاد ابتدایی »عدم وجوب« و در جهاد دفاعی - به جز مذهب مالکی - »وجوب« است. البته این مسأله دارای فروعی نیز میباشد که هر یک در جای خود مورد بررسی قرار گرفته است که از آن جمله میتوان به این موارد اشاره کرد: »فضیلت جهاد از دیدگاه اسلام، طرح بحث جهاد زنان در روایات، حکم حضور زن در میدان جنگ بدون اذن شوهر و .«...
.1 مقدمه
در طول زندگی بشر، »جنس زن« همواره به عنوان رکنی تأثیرگذار در همه عرصههای زندگی در کنار »جنس مرد« مطرح بوده است؛ عرصههایی نظیر اجتماعی، سیاسی، علمی و ... . البته شاید با نگاه سطحی به دوران افول زن در مقاطعی از تاریخ، چنین برداشت شود که وی کاملاً در حاشیه بوده و به عنوان موجودی بیارزش به او نگریسته میشده است، ولی حقیقت امر این است که حتی در آن زمان نیز، زنان به شکل نامحسوس نقش خود را در جامعه ایفا میکردهاند. یکی از عرصههایی که همیشه در زندگی انسان مطرح بوده است، مسأله »جنگ و جهاد« است. مسألهای که به دلیل قدرتطلبی برخی از حکومتها، شاید بتوان گفت در عصر حاضر، به عنوان یکی از مهمترین مسائل جهانی تبدیل شده است.
از آنجا که دین اسلام، خود را به عنوان کاملترین دین و از آن مهمتر به عنوان آخرین دین آسمانی معرفی کرده است، انتظار جهانیان این است که در تمام مسائل - قدیمی یا مستحدثه - بهترین و کاملترین نظریه را نیز داشته باشد وگرنه چه جای ادعای به این بزرگی است؟ در برخی از مسائل، با نگاه به اولین دلیل از منابع استنباط احکام شرعی اسلامی، یعنی قرآن کریم، دیده میشود که حکمی از جانب شارع مقدس، یا بیان نشده و یا در صورت بیان، کلیگویی مطرح شده است و از پرداخت به جزئیات مسأله، پرهیز شده است - که البته انتظار هم نمیرود همه مسائل قدیمی و مسائل بهروز با تمام جزئیات در این کتاب گردآوری شده باشد؛ زیرا یک کتاب هر چقدر هم به ذکر مسائل مختلف با تمام جزئیاتش بپردازد، باز جزئیاتی باقی میماند که در آن ذکر نشده باشد، پس میتوان قرآن را به عنوانی کتابی معرفی کرد که با ذکر قواعد و کلیات مسائل گوناگون، همواره راهنمای بشر بوده است تا با استفاده از آن به جزئیات نیز دست یافت - .
شخص مسلمان یا حتی غیرمسلمان که در جستجوی حکم مسألهای از دیدگاه اسلام است و با مراجعه به قرآن به آن دست نمییابد، به حکم عقل باید به متخصصین امر - فقها یا مفسرین - که توانایی بیشتری در استنباط احکام دارند، مراجعه کند تا آنها در گام اول، از متن قرآن احکام را استخراج کنند و اگر حکم مسأله را با تمام جزئیاتش در قرآن نیافتند، به دیگر منابع استنباط احکام شرعی مراجعه کند که از دیدگاه مذاهب فقهی اسلام عبارتند از: سنت، اجماع، عقل، اقوال و فتاوای صحابه، قیاس، استحسان، عرف و عادت، مصالح مرسله، سد ذرایع و استصحاب؛ که البته همگی مورد اتفاق تمام مذاهب نمیباشد و در کمی و کاست و احیاناً در تعریف هر یک از موارد فوق با یکدیگر اختلافنظر دارند.
همانطور که گفته شد، مسأله »جنگ و جهاد« در همه زمانها و به ویژه در زمان حاضر بنابر اقتضائات زمانی، به عنوان یک مسأله مهم مطرح بوده است و نگاهها به سوی آخرین دین آسمانی معطوف است که نظر این دین به عنوان کاملترین ادیان - بنابر ادعایی که دارد - شناخته شود و البته نباید غافل شد که طرح دیدگاه است که نوع نگاهها را نیز تغییر میدهد و از مصادیق این شعر سعدی شیرازی میشود که: تا مرد سخن نگفته باشد، عیب و هنرش نهفته باشد - سعدی شیرازی، در سیرت پادشاهان، حکایت سوم - لذا محققین صرفاً به دریافت حکم اسلام بسنده نمیکنند، بلکه در کیفیت آن نیز تأمل کرده و میزان ارزش این دین آسمانی را مطابق با آن میسنجند.
مسأله جهاد دارای مباحث بسیاری است؛ از آنجا که عنصر »زن« همواره به عنوان نقشی تأثیرگذار در زندگی بشر مطرح میباشد، جای این پرسش است که آیا میتوان از او، به عنوان موجودی ظریف و لطیف از حیث ویژگیهای جسمانی و روحانی، انتظار نقشآفرینی در این حوزه به ظاهر مملو از خشونت را داشت؟ و یا اگر فردی از این گروه، داوطلب شرکت در این عرصه خطرناک و مشکل را داشت، عکس العمل دیگران چگونه باید باشد؟ در این مقاله سعی بر این است که پاسخ جامعی برای پرسشهای فوق از دیدگاه فقهای مسلمان تحصیل شود و برای رسیدن به این مطلوب، دیدگاه علمای مذاهب مختلف همراه با استدلال آنان بیان میشود و در پایان نتیجهای از اقوال آنان ارائه میگردد.
.2 تعریف جهاد
کلمه »جهاد« را در لغت چنین معنا کردهاند: »جهاد مصدر جاهد و به معنای جنگ و قتال به دلیل پشتیبانی و حمایت از دین حق میباشد.« - الخوری، 1403، . - 145/1 در اصطلاح نیز عبارت است از: » «؛ تقدیم جان و مال در جنگ با مشرکین و بغیکنندگان بر وجهی مخصوص یا تقدیم جان و مال و توانایی در بالابردن کلمه اسلام و ادای شعائر ایمان. - النجفی، 1374، . - 3/21
.3 اقسام جهاد
جهاد انواع مختلفی دارد که معروفترین تقسیمبندی آن مربوط است به دو جهاد ابتدایی و دفاعی؛ اکثریت قریب به اتفاق فقها قائلند که جهاد ابتدایی مربوط به دوران حضور معصوم علیه السلام است و بدون اذن امام نمیتوان لشکر اسلامی را به سوی دشمنان گسیل داشت. اما در مورد جهاد دفاعی، حکم به وجوب آن مورد انکار کسی نیست، ولی وقتی به شرایط وجوب جهاد توجه میشود، به دست میآید که یکی از شرایط آن، »مردبودن« مجاهد است و اینجاست که زن از دایره مصادیق تحت حکم وجوب جهاد استثنا شده و تنها به دلیل مردنبودن، از انجام این عمل مشکل، معاف میگردد. در اینجا مسأله دیگری مطرح میشود و آن عبارت از این است که آیا این حکم به عدم وجوب، به معنای حکم به عدم جواز نیز هست یا خیر؟ به عبارت دیگر، اگر زنی داوطلب حضور در میدان جنگ و مبارزه بوده و شرایط لازم را نیز دارا بود، میتوان به او اذن حضور داد یا خیر؟ در ادامه، اقوال فقهای مذاهب در مورد این مسائل به همراه استدلال آن ذکر خواهد شد.
