بخشی از مقاله
چکیده:
اخلاق مسیحی به عنوان یکی از قدیمیترین سنتهای اخلاق دینی تأثیر زیادی بر مکاتب اخلاقی بعد از خود داشته و از همینرو توجه پژوهشگران این حوزه را به خود جلب کرده است. عهد جدید،خاستگاه اولیه و اصلی اخلاق مسیحیت،به شمار میآید. هرچند که این کتاب مقدس یک اثر اخلاقی به حساب نمیآید و تعالیم اخلاقی بخش مستقل و مشخصی از آن را به خود اختصاص نمیدهد ولی به هرحال با تحلیل گزار ههای فقهی،موعظهای و رواییش میتوان تعالیم اخلاقی زیادی از آن استخراج کرد. در این نوشتار سعی شده است نمایی کلی از ویژگیهای اخلاق عهد جدید،آسیبها و رویکردهای اخلاقی این کتاب به تصویر کشیده شود و بعضی از آموزههای اخلاقی و تربیتی موجود در این کتاب بازگو گردد. و سپس دیدگاه قرآن کریم در این باره بررسی و تحلیل شود.
واژگان کلیدی: اخلاق،مسیحیت،عهد جدید،قرآن
مقدمه:
در سنت مسیحی درباره منشأ فعل اخلاقی،سه دیدگاه رایج است: اولین دیدگاه،»اخلاق خدا محور« است. مطابق این دیدگاهجهان، دارای هدف است و زندگیِ درست،منوط به تحقق این هدف است. در مسیحیت،هدف از خلقت،عشق به خدا و انسان ها است و در نتیجه،اخلاق و پرستش خدا با هم ارتباط استواری پیدا می کنند. بنابراین،منشأ اخلاق را باید در کلام خدا و متون مقدس جستجو کرد. دیدگاه دوم،اخلاق طبیعت محور یا عقل محور است. در این دیدگاه،اخلاق مستقیما با خدا و دین ارتباط پیدا نمی کند. خدا طبیعت را آفریده و در نهاد همه موجودات طبیعی اهدافی را قرار داده است. عقل انسان توانایی شناخت این اهداف و در نتیجه شناخت اصول اخلاقی را دارد. در واقع،این دیدگاه قائل به حسن و قبح عقلی به شکل افراطی آن است؛یعنی معتقد است که عقل انسان در شناخت امور اخلاقی کفایت می کند. دیدگاه سوم»اخلاق مبتنی بر شخص گرایی« است. طبق این دیدگاه،طبیعت دارای اهدافی است اما ممکن است تحقق این اهداف مانع رشد و تکامل انسان شود؛لذا انسان می تواند در طبیعت دخالت کند و قوانین آن را در جهت تحقق رشد و تکامل انسانی تغییر دهد. طبق این دیدگاه،امر اخلاقی امری است که به رشد و شکوفایی انسان کمک می کند - کیت وارد،ص123و. - 124
در میان منابع اخلاق مسیحی که عبارتند از:کتاب مقدس و سنت مسیحی؛اصول و روشهای فلسفی؛علوم تجربی و سایر معارف بشری؛و تجربه عام بشری - - James &Macquarrie, p 88 ،کتاب مقدس مهمترین جایگاه را دارد؛به نحوی که میتوان گفت:»کتاب مقدس منبع اصلی اخلاق مسیحی است« و»هیچ اخلاق مسیحیای وجود ندارد که حجیت کتاب مقدس را انکار کند؛زیرا مسیحیت جدای از کتاب مقدس هویت ماندگاری ندارد.« مسیحیان همواره کتاب مقدس را بخشی از موعظهها،نکوهشها،اصلاحها و تمرینهایشان برای درستکاری میدانند و این کتاب را برای انجام این کارها مفید میدانند. کلیساهای مسیحی تقریباً یکصدا اعلام کردهاند که کتاب مقدس مرجع بینش و قضاوت اخلاقی است - . - Eliade,p341کتاب مقدس صرفاً گزارشی از حوادث تاریخی نیست بلکه مشتمل بر مطالب فراوان دیگری نیز هست. بنابراین اگر زمانی معلوم شود که گزارشهای تاریخیاش قابل اعتماد نیست،
میتواند به عنوان منبعی غنی از حکمتهای اخلاقی باشد - لوفمارک،ص - 139 علاوه بر نقش مهمی که کتاب مقدس در تعیین هدف و جهتگیری کلیِ اخلاق مسیحی دارد،بسیاری از مطالب و داستانهای کتاب مقدس نیز در شکلدادن به آموزههای اخلاق مسیحی نقش تعیینکنندهای دارند؛مانند هفت قانون نوحکه - مسیحیان معمولاً آنها را به سه قانون کاهش میدهند: پرهیز از زنا،قتل و بتپرستی - و یا قوانین مطرح در عهد عتیق؛زیرا گرچه مسیحیان خود را ملزم به رعایت تمام 613 دستوری که در سفر خروج آمده است نمیدانند،اما»ده فرمان« نقش برجستهای در اخلاق مسیحی دارد - Stephen, - p25-31همچنین برخی از رفتارهای شخصیتهای عهد عتیق بهعنوان اصول اخلاقی مطرح میشوند؛رفتارهایی مانند حفظ خانواده،محافظت از دارایی خانواده و حفاظت از اجتماع - James & . - Macquarrie, p 435-436
هدف نگارنده،در این پژوهش بررسی ویژگیها،چالشها و رویکردهای اخلاق در عهد جدید و بررسی و تحلیل دیدگاه قرآن کریم در این زمینه است. منظور از»ویژگی - particularity - «در این مقاله،بیان خصوصیات کلّی حاکم بر فضای اخلاقی در سراسر عهد جدید است،که همهی بخشهای مختلف عهد جدید در این ویژگیها مشترکند،اما مراد از»رویکرد - approach - «،بیان ساختار،سبک و راه و روش و پیش فرضهای اخلاقی قسمتهای مختلف عهد جدید مثل: رویکرد اخلاقی در اناجیل،در رساله های پولس و در رساله یعقوب است.
-1 ویژگیهای اخلاقِ عهد جدید
مسیحیان مانند بیشتر آن هایی که به خدا ایمان دارند،بر این باورند که خدا از آفرینش انسان و جهان هدفی دارد و کمال انسانی در این است که از این هدف درکی درست داشته باشد و بر اساس این هدف زندگی کند. از این سبب است که در مسیحیت نیز مثل سایر مکاتب خدا باور اصل این است که اخلاق و پرستش خدا تفکیک ناپذیرند - کیت وارد،ص. - 123 مهمترین ویژگیهای اخلاقی این کتاب از این قرار است:
.1 اخلاق عهد جدید مرحلهای است از مراحل اخلاق عهد عتیق مسیحیت،در مجموع یک خوانش تازه از الاهیات و آداب یهودی است که توسط عیسی مسیح آغاز شد و پس از توسط رسولان او ادامه یافت. به همین دلیل است که مسیحیت را به درستی می توان دینی دانست که از دل دین یهودیت بیرون آمده است - صادق نیا،ص. - 174 این دین جدید متون دین قبلی را به رسمیت میشناسد و مبانی تئوریک دین قبلی را فیالجمله قبول دارد. پس برای بحث در هر موضوعی چون خدا،انسان،مرگ،نجات،آینده،معاد و ... در مسیحیت باید دید که ریشهی یهودی آن چه بوده و اگر تحقیقی بدون نگاه به سابقهی یهودی آن به انجام برسد،پژوهش ناقصی خواهد بود.
آن چه از متون مقدس مسیحی بر می آید این است که عیسی به دنبال آن نیست که اخلاقی ارایه کند که از آن چه در تفسیر رایج سنت حاخامی یهود آمده است در اساس متفاوت باشد. حتی بیشتر از آن در این متون،عیسی با قاطعیت به جامعهی یهودی و اندک هواداران خود اطمینان می دهد که:» گمان مبرید که آمدهام تا تورات یا صُحُف انبیا را باطل سازم. نیامدهام تا باطل نمایم،بلکه تا تمام کنم. زیرا هر آینه به شما میگویم،تا آسمان و زمین زایل نشود،همزه یا نقطهای از تورات هرگز زایل نخواهد شد تا همه واقع شود. پس هر که یکی از این احکام کوچکترین را بشکند و به مردم چنین تعلیم دهد،در ملکوت آسمان کمترین شمرده شود. امّا هر که به عمل آورد و تعلیم نماید،او در ملکوت آسمان بزرگ خوانده خواهد شد. - «متی:5 . - 19-17 آن چه اخلاق مسیحی را از اخلاق یهودی متمایز می کند،
تفاوت در آموزه ها نیست بلکه تفاوت در نگاه به آموزه ها است. اخلاقی که عیسی ذکر میکند اخلاقی است که بر کانونیت انسان شکل میگیرد به خلاف اخلاق یهودی که تبیین ارادهی خدا از انسان بود و انسان باید این اراده را انجام میداد. مثلاً وقتی در روز شنبه مریضی را شفا میدهد فریسیان میگویند چرا شریعت خدا را زیر پا گذاشتی،عیسی میگویند سبت در خدمت انسان است نه انسان در خدمت سبت. عیسی انسان را کانون اخلاق قرار میدهد. او در استدلال بر این مدعی که شریعت باید در خدمت انسان باشد به مانند یک عالم یهودی به کتاب مقدس عبری استدلال کرده و می گوید:»در تورات نخوانده اید که در روزهای سبت کهنه در هیکل سبت را حرمت نگه نمی دارند و بی گناه هستند - «متی . - 5 :12 او با این استدلال بر آن است تا کهنه را به این نکته متوجه کند که حال شما بر اساس کتاب مقدس خدمت رسانی کهنه را به معبد در روز هفتم خلاف نگهداری حرمت آن روز نمی دانید و آنها را گناهکار نمی پندارید چگونه است که رفتار من را در خدمت کردن به
