بخشی از مقاله
علم اخلاق و دین عبارت است از بینشھ ا، م نشھ ا و ک نشھ ایی ک ه بی انگر نج ات و س عادت انس انی ھس تند. تبی ین جایگاه و ارتباط اخلاق ب ا س ایر مع ارف بش ری و اله ی، ت داخل ی ا ھمپوشی ای ن دو ح وزه و فه م درس ت ای ن دو از مسائلی است که بحثھای فراوانی را بر انگیخته است.این رابطه از دیرباز در ح وزه رفت ار انس ان ق رار گرفت ه و از ان واع ارتب اط مفه ومی، حکم ی، معرفت ی، انگیزش ی، تضمینی، ذاتی، منطقی، ھستی شناختی و غایت شناختی میان دین و اخلاق سخن گفته میشود. ام ا م یت وان ب ا نگ اه کردن به سر منش أھا و خاس تگاهھ ای دی ن و اخ لاق ب ه رابط ه ای ن دو در خاس تگاهھایش ان و نس بتھ ایی ک ه برق رار میکنند از این طریق پیبرد.
ھدف این است که ارتباط دین و اخلاق را در زندگی انسان بیابیم و ب دانیم چگون ه دی ن و اخ لاق م یتوانند انس ان را در دستیابی به اھ دافش ی اری کنند، زی را اخ لاق و دین از ابتدای زن دگی آدم ی ھم واره از موض وعاتی بوده اند که نقش ھدایتگری را ایفا نموده اند، اھمی ت و ض رورت ش ناخت درس ت ارتب اط دی ن و اخ لاق از ھم ین ام ر نش أت میگیرد و اکثر صاحبنظران عرصه فلسفه دی ن و مباح ث اخلاق ی ب ه آن پرداخت هان د و ارتب اط دی ن و اخ لاق را ب ه تصویر کشیدهاند و مواضع خود را بیان نمودهاند. در تبی ین ارتب اط آن دو، س ه رویک رد وج ود دارد ک ه عبارتن د از: تباین، اتحاد و تعامل.
نگارنده با بیان خاستگاه دین و اخلاق به ریشهی ای ن رویکردھ ا پرداخت ه و خاس تگاه دی ن و اخ لاق از دی دگاه اس لام را در این زمینه بیان میدارد و بنابر مبانی انسان شناسی اسلامی رابطه فرد-خدا پایه رشد وس لامت روان ی ف رد را در تمامی مراحل زندگی تشکیل می دھد. در نتیحه از این طری ق او ب ه آرام ش قلب ی و روان ی دس ت میاب د و باع ث اصلاح امراض نفسانی اومی گردد وتوسط انجام عب ادت ک ه در دی ن س فارش ش ده او را ف ردی آرامت ر امی دوارتر و شادتر برای حضور در اجتماع و خانواده می سازد.
کلید واژه ھا: دین، اخلاق، رابطه، خاستگاه.
تعاریف
در بررسی مسئله مناسبات میان دین و اخلاق ابت دا بای د ای ن دو واژه را تعری ف ک رد، ی ا دس ت ک م م راد خ ود را از استعمال آنها بیان نمود، زیرا تعریف چنین مفاھیمی اگر محال نباشد دشوار اس ت. فح وای ای ن ھ ر دو واژه ، ک م و بیش ، مجموعه ای کاملا منسجم از اعتقادات ، اعمال ، رھیاف ت ھ ا و انگی زه ھ ا را ایج اب م ی کن د. وج ه مش ترک این دو مفهوم این است که ھر دو آنها ب رای نح وه زن دگی ف ردی و جمع ی اھمی ت بنی ادی دارن د. در تعری ف ھ ر دو واژه نظریا ت و تعاریف مختلف را با توجه به دیدگاھهای متفاوت بیان م ی داری م ت ا رابط ه ای ن دو را بهت ر متوج ه شویم.
تعریف دین
غالبا گفته می شود که دین، چنان امر فردی ، مبهم و متنوعی است که تعریف را ن ا ممک ن م ی س ازد. تقریب ا ب رای ھر فردی می تواند یک معنا داشته باشد.در تعریف از دین برخی به جنبه معرفت شناسانه دین پرداخته اند, برخ ی ب ه جنبه اعتقادی و باورمندی دین توجهکرده اند, عده ای بر جنبه کاربردی و عملی دین تکیه کرده ، عده ای دیگر از بع د جامع ه شناس انه ، روان شناس انهو مانند آن به تعریف دین پرداخته اند. - پترس ون ، عق ل و اعتق اد دین ی ,١٩ - اگ ر دق ت ش ود ش ناخت دی ن در جوامع صنعتی مدرن، دانش جامعه شناسی دین را پدید آورد، فهم دین در جوامع سنتی توسعه نیافته به پیدایش علم مردم شناسی - انسان شناسی - دین انجامیده است.
تعاریفی ک ه بی ان ک رده ان د مانن د فری زر و ت ایلور ک ه ھ ر دو ت رجیح م ی دھند دین را مستقیما به زبان فوق طبیعی گرایانه تعریف کنند، الیاده آنرا با مفهوم مقدس –که حوزه خ دایان ، اج دادو قهرمان ان معج زه گ ر اس ت – تعری ف م ی کن د. ب ه نظ ر دورک یم جامع ه در جایگ اه خ دا پرس تش م ی ش ود. - ھمان ص٢٠ - ی ا ت ی ب ل ب ر خش یت تکی ه م ی زن د، ب راد ک ی دی ن را ب ا خی ر پیون د میدھ د و م ارتینو اعتق اد ب ه جنب ه ھ ای اخلاقی یکتاپرستی را مورد توجه ق رار م ی دھ د. تع اریف دیگ ر دی ن ، ویژگ ی ھ ای خ اص دیگ ری را منظ ور م یکنند، ویژگی ھایی نظیر انجام مناسک ، دعا و ارتباط با خدایان. - ھمان ص ٢٠ -
مک کوئر دو دسته از تعاریف دین را از ھم متمایز ساخته و آنه ا را تعری ف ذات ی و تعری ف ک اربردی نامی ده است.او می گوید تعاریف ذاتی یا ج وھری ب ه چیس تی دی ن نظ ر دارن د، در ح الی ک ه تعری ف ک اربردی ب ه آث ار و تبع ات فردی و اجتماعی آن توجه م ی نماین د. امتی از تع اریف ج وھری ب ر تع اریف ک ارکردی ای ن اس ت ک ه مش خص ت ر و معرف ترند و ذات و محتوای دین را بهتر نمایان می سازند .بنابر این از طریق این تعاریف سهل تر می ت وان دی ن را از غیر دین و شبه دین متمایز ساخت.تعاریف کارکردی که عمدتا توجه جامعه شناسان و تا حدی روانشناسان اجتماعی را به خود جلب کرده است ، درپی پاسخگویی به این پرسش است که اساسا دین دارای چه کارکردھای فردی و اجتماعی است؟ آن ق در ک ه نت ایج و آثار باور و رفتار دینی برای رھیافت کارکردی اھمیت دارد، ریشه و منشا دین و حقیقت و حقانیت آن اھمیت ن دارد و توجهی را در این گروه بر نمی انگیزد - شجاعی زند,ص١٩-٢٠ -
تعریف از دین که ھر دو ویژگی را در برداشته باشد اینکه دین را مجموعه ای از تع الیم - نظ ری و عملی - ک ه ح ول محور قدسی شکل یافته اند. ویژگی اساسی این تعالیم ، قدسی بودن آنهاس ت، گس تره ای ن تع الیم معم ولا ش امل ی ک سلسله اعتقادات اساسی و کیهانی در باب جهان و انسان و مبدا و مع اد او، منظوم ه ای از احک ام و ق وانین عمل ی و مجموعه ای از ارزش ھای اخلاقی است. مجموع این تعالیم از نظر پیروان ادیان دارای اعتبارند. اعتبار ای ن تع الیم از منبع قدسی ، ھما ن واقعیت غایی ، یا ذات الوھی است که ممکن است در قالب ھای مختلفی خود را ظاھر کرده باشد. - ھادی صادقی, کلام جدید؛ص٢٣٥ - تعریف دین در نصوص دینی عبارت است از بینش ھا، منش ھا و ک نش ھ ایی ک ه بی انگر نج ات و س عادت انس انی ھستند.
تعریف اخلاق
اخلاق یک واژه عربی و صیغه جمع است و مفرد آن خُلق و خُلُق است که در فارسی ب ه معن ای سرش ت و طبیع ت ، ع ادت، خ وی ..... ب ه ک ار م ی رود. - خ واص امی ر, فلس فه اخ لاق,ص١٦ - تعبی ر دیگ ر عرب ی آن س جیه اس ت در عرف کسی که از فضائل اخلاقی برخوردار است خوش اخلاق و کس ی ک ه رذائ ل اخلاق ی دارد را ب د اخ لاق گوین د بنابر این ، اخلاق یعنی سرشتهایی که بر اساس آن افراد کارھایشان را انجام می دھند. معن ای دیگ ر اخ لاق عب ارت است از مجموعه قواعد و دستوراتی ک ه انس ان را ب ه کم ال مطل وب و ب ه تعبی ر دیگ ر ب ه س عادت م ی رس اند. در بسیاری موارد، م راد از اخ لاق ھم ین تعری ف اس ت .خ واه ن اخواه در واق ع و نف س الام ر، مجموع ه قواع دی وج ود دارد که اگر انسان آنها را رعایت کند به کمال مطلوب خود می رسد. پس اخلاق در انجا یک حقیق تنفس الامری است و واقعیت ی دارد، ص رف نظ ر از ادراک و ع دم ادراک من. - ادی ان و م ذاھب وعرف ان، میزگ رد دی ن و اخ لاق ,ص٦ -
تعریف برخی فیلسوفان اخلاقی
اخلاق از نظ ر حکم ا و فلاس فه ب ه معن ای حاکمی ت عق ل و اراده ب ر وج ود انس ان اس ت ک ه تم ام می ل ھ ای ف ردی و اجتم اعی را ت دبیر نمای د. - ش هید مطه ری, فلس فه اخ لاق ص٥٣ - ھمچن ین مباح ث فلس فی مربوط به حوزه اخلاق درم ورد تحلی ل مف اھیم اخلاق ی، پ یش فرض های تص وری و تص دیقی اخ لاق ، بح ث از قواع د کل ی و اص لی اخ لاق ,بررسی نقش عقل، احساسات و عواطف و نیت در اخلاق ,مسؤلیت اخلاقی و مانند آن . - صادقی,ص٢٥٥ - جیمز ریچلز یکی از فلاسفه اخلاق اینگونه تعریف نموده: اخلاق عبارت است از تلاش ب رای ق راردادن رفت ار خ ود تحت ھدایت عقل ,یعنی کاری انجام دھیم که مناسب ترین دلای ل ب رای انج ام آن وج ود دارد. ھکت ور زاگ ال :اخ لاقاز ھم ان اوان کودکی ھم راه ماست و آن را می آموزیم و اخلاق درس ه مقول ه ١-آزادی ٢-تف اوت اخلاق ی ٣-درجستجوی سعادت ، معنا پیدا می کند . - جزوه ، ملکیان، مصطفی -
