بخشی از مقاله
چکیده
مسکن بومی اصفهان دارای ارزشهای شاخص معمارانهای است که در دورههای مختلف تاریخی تکامل یافته است. آخرین و زیباترین یادگارهای به جای مانده مربوط به دورهی زندیه و اوایل قاجاریه است. خانهی مصّورالملکی یادگاری از حاج محمدحسین مصّورالملکی، نقاش بنام اصفهانی است که در محلهی نو اصفهان واقع شده است. این بنا علارغم تغییرات گوناگون که در دورههای مختلف در آن صورت گرفته است فرم و تناسبات اصلی خود را حفظ نموده و امروزه به دلیل متروکه شدن با آسیبهای جدی مواجه شده است. این بنا علاوه بر ارزشهای معماری، در گذر زمان شامل ارزشهای مضاعف فرهنگی نیز گردیده است که از طریق مطالعهی اجتماعی و شناخت عناصر معماری و کیفیتهای هنری موجود مورد بررسی قرار میگیرد. این نوشتار بر آن است تا ضمن معرفی ارزشهای معمارانه در این بنا به عنوان مسکن بومی در اصفهان، ارزشهای فرهنگی آن را به عنوان خانهی نقاشی اصفهان برجسته نماید.
مقدمه
این خانه از نوع خانه های درونگرا و دارای حیاط مرکزی است. فضاهای معماری ارزشمند بنا گویای استفادهی بهینه از زمین در جهت تأمین نیازهای ساکنین آن میباشدخانه. مصّورالملکی علاوه بر ارزشهای فوق در طول زمان واجد ارزشهای فرهنگی برجستهای چون مسکن و مأوای هنرمند نقاشی است که آثار ارزشمندی را در اتاق نقاشی همین خانه خلق نموده است. در منابع مکتوب موجود جهات جغرافیایی این بنای ارزشمند تاریخی به اشتباه درج شده است که در مقالهی حاضر به این موضوع به صورت درست و دقیق پرداخته شده است. این نوشتار درصدد معرفی ارزشهای این بنای تاریخی- فرهنگی است که با مطالعات میدانی، مصاحبه با ساکنین قبلی بنا - خانوادهی مصّورالملکی - و بررسی مستندات موجود صورت گرفته است.
.1 معرفی بنا
خانه حاج مصوّرالملکی از بناهای اواخر دوره ی زندیه و اوایل قاجاریه در اصفهان است که در محلهی نو اصفهان ساخته شده استبانی. این خانه ظاهراً شخصی به نام »حاج علی نقی « از بازاریان اصفهان بوده که تیمچهای نیز به همین نام در بازار دروازه اشرف داشته است. اما شهرت اصلی این خانه به آخرین صاحبانش، یعنی خانوادهی حاج مصوّرالملکی باز میگردد. مرحوم حاج محمدحسین مصوّرالملکی این خانه را در حدود سال - 1320ه.ش - خریداری کرد و به همراه خانواده تا پایان عمر یعنی - 1356ه.ش - در آن سکونت داشتند. پس از فوت ایشان تا سال - 1390ه.ش - پسرشان آقای حسن مصوّرالملکی و خانواده ایشان در آن زندگی میکردند و از آن پس این خانه خالی از سکنه بوده است. این بنا با مساحت 740 مترمربع در تاریخ 29 شهریور 1353 به شمارهی 991 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مرحوم استاد محمدحسین مصوّرالملکی مشهور به حاج مصوّرالملکی، طراح، شاعر و نقاش بلندآوازهی ایران در سال - 1269ه. ش - در اصفهان و در خانواده ای هنرمند که از دوران صفویه نسل در نسل نقاش بودند، به دنیا آمدحاج. مصوّرالملکی را بسیاری، آخرین بازماندهی استادان نامآور نقاشی اصیل ایرانی لقب دادهاند. او با قلم توانا و اندیشهی خلاق خود، ارزشهای والای نقاشی اصیل ایرانی را جانی تازه بخشید و به جهانیان نمایاند.
وی در زمینههای گوناگون هنری ازجمله نقاشی ایرانی به شیوهی صفوی و قاجار، نقاشی دیواری به شیوهی قهوهخانهای، شمایل سازی، نقاشی پارچه قلمکار، میناکاری، تذهیب، تشعیر، قلمدان سازی، طراحی کاشی و نقشهی قالی استاد بود. استاد مصوّرالملکی در سال - 1307ه.ش - مسافرتی به چند کشور اروپایی کرد. او با مطالعهی فنون نقاشی غربی و فراگیری اصول علمی، پرسپکتیو و طراحی آناتومی، این فنون را در نقاشی ایرانی به خدمت گرفت. www.mosaverolmolki.com - ، - 1394
اولین تجربهی هنری استاد در عرصهی جهانی، حضور تابلوی مینیاتور ایشان در نمایشگاهی در لندن به سال 1933 میلادی بود. این تابلو آنقدر مورد توجه ملکهی انگلستان قرار گرفت که ساخت تابلویی همانند آن را توسط پروفسور پوپ - ایرانشناس مشهور - به استاد سفارش داد. بر طبق این سفارش، استاد تابلویی به شیوهی نقاشی اصیل ایرانی از منظره ی مسجدی خیالی و نمازگزاران آن به تصویر درآورد و به واسطهی این اثر به دریافت عالیترین مدال هنری جرج پنجم و ملکه نایل شد.
در سال 1958 میلادی، دو تابلوی ارزنده ی استاد یعنی تابلوهای »تخت جمشید و جنگ نادر با محمدشاه هندی « در نمایشگاه بین المللی بروکسل به نمایش در آمدند و مقام اول و مدال طلای نمایشگاه را از آن خود کردند. تابلوی تخت جمشید یکی از مهمترین آثار استاد است که بنای تخت جمشید را در زمان آبادانی، قبل از به آتش کشیده شدن آن به دست اسکندر و هنگام مراسم سلام عید نوروز نشان میدهد.
استاد این اثر را که تجسمی دقیق از بنای اصلی است، پس از مدت چهار سال تحقیق، بر اساس نقشهی کف و بخشهای باقیماندهی بنا و آثار به دست آمده در حفاریها و با به کارگیری قوانین پرسپکتیو خلق کرد. از دیگر تابلوهای ممتاز استاد شامل تابلوهای مجنون به شیوهی آناتومی، صلح حیوانات، شیخ صنعان و دختر ترسا، سعدی، بنای چهلستون و چوگان بازی است. ]شکل 1تا[4 حاج مصوّرالملکی نزدیک به هفتاد سال خالصانه در راه هنر کوشید تا اینکه در سال 1346 دچار عارضهی سکتهی مغزی شد و سرانجام در 24 دی ماه سال - 1356ه.ش - بدرود حیات گفت.
.2 دسترسی ها و همجواری های بنا
خانهمصوّرالملکی در محلهی نو اصفهان قرار دارد. دسترسی به بنا از طریق خیابانهای میرداماد، زاهد، طالقانی و کاشانی وجود دارد. دسترسی به ورودی شمالی بنا از کوچهی محله نو و دسترسی به ورودی غربی و جنوبی ازکوچهی زاهدی است. ]شکل5و[6
