بخشی از مقاله
چکیده:
طبق آمار موجود بیشترین مصرف کنندگان مخدرهای جدید جوانان هستند و کشور ایران یکی از جوانترین جمعیت های حاضر جهان را به خود اختصاص داده است .. خطر گرایش به مواد مخدر از دوره نوجوانی آغاز می شود در این دوره رشدی فرد حساس ترین دوران زندگی خود را تجربه می کند ویژگی هایی چون استقلال طلبی، مخالفت با والدین، گرایش به گروه همسن و... نوجوان را مستعد گرایش به رفتارهای پرخطر چون مصرف مواد مخدر می کند نتایج طرح ارزیابی وضعیت استعمال و وابستگی به مواد نشان می دهد میانگین سنی معتادان کشور ظرف هفت سال 1/3 سال پایین تر آمده و در دهه های اخیر گرایش جوانان و نوجوانان به مواد مخدر موجبات نگرانی خانواده ها و برنامه ریزان کشور را فراهم نموده است.
چرا که باعث از دست رفتن بسیاری از منابع و نیروی انسانی می شود. خانواده به عنوان نخستین جایگاه شکل گیری و جهت دهی به شخصیت فرد است اما به دلیل فقر آموزشی که دارند نقش اصلی را در گرایش نوجوانان و جوانان به مواد مخدر جدید ایفا می کنند. هرچند پیشگیری را می توان موثرترین راهبرد برخورد با سوء مصرف مواد دانست، اما انتخاب بهترین روش پیشگیری چندان آسان و روشن نیست ، زیرا علل اعتیاد مرتبط به هم و چند بعدی است. بنابراین تردیدی نیست که جوامع مختلف،اقدامات پیشگیرانه متنوع را باید با شرایط ویژه خود تطبیق دهند.
مقدمه:
ارزش و اهمیت خانواده در حفظ سلامت روانی و اجتماعی بر هیچکس پوشیده نیست .خانواده سالم بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی و بالندگی اعضای خود فراهم می کند و در حفظ و ارتقاء سلامت جسمی و روانی تاثیر فراوان و غیرقابل انکاری دارد. خانواده ناسالم می تواند زمینه را برای ایجاد اختلال در ابعاد جسمی روانی و اجتماعی فراهم نموده و افراد را به سمت اعتیاد و بزهکاری سوق دهد انسان، سیستمی زنده و ساختار یافته است که پیاپی نسبت به ساختارهای داخلی خود واکنش نشان میدهد و همزمان تمام امکانات عمل، تعامل و تغییر فرد را نیز مشخص می کند.
از سوی دیگر، فرد به عنوان موجودی اجتماعی ، ابتدا در محیط خانواده به موجودی اجتماعی تبدیل می شود - کاس-چینو،کانینو ،. - 2010 پدیده ی اجتماعی کردن فرزندان توسط خانواده به عنوان عاملی مهم در رابطه با رفتارهای تضمین کننده سلامت شناخت شده است.خانواده بهنجار، خانواده ای است با ساختار منسجم که در جهت رشد و رفاه اعضای خود عمل می کند و می تواند به طور پویا با عوامل نوبه نو شونده ی محیطی، تعامل برقرار کند و با آنها سازگار شود، بی آنکه در این میان دچار اغتشاش گردد و افراد خانواده در این فرایند از خود علائم مرضی بروز دهند - موسوی،. - 1390 دوران نوجوانی با مسائل و مشکلات متعددی همراه است که شناسایی دقیق آن ها گاهی موثر در پیشگیری از اعتیاد و بزهکاری محسوب می شود. از جمله اینها می توان به بحران بلوغ اشاره کرد .نوجوانی تقریباً همزمان با بلوغ جنسی است.
بنابراین تغییرات جسمی و روانی ناشی از بلوغ جنسی را می توان یکی از مهم ترین عوامل تاثیر گذار بر تفکر و رفتارهای نوجوانان در نظر گرفت. تغییرات مذکور به حدی ناگهانی و غیر منتظره اند که ممکن است موجب نگرانی و آشفتگی نوجوان شده و زمینه را برای بروز رفتارهای انحرافی، بزهکارانه و حتی اعتیاد فراهم نمایند.به منظور ایجاد آرامش در نوجوانان و پیشگیری از بروز رفتارهای فوق الذکر لازم است که والدین قبل از رسیدن نوجوان به بلوغ جنسی، در ارتباط با پدیده بلوغ و تغییرات جسمی و روانی ناشی از آن با فرزندان خود گفتگو نموده و زمینه را برای پذیرش این مرحله و گذر از آن فراهم نمایند. همچنین نظارت والدین بر اعمال و رفتار نوجوان و بویژه شناخت دوستان و همکلاسی های وی لازم و ضروری است.
البته بحران هویت نیز بسیار مهم است . بحران هویت مهم ترین عامل نگرانی و آشفتگی نوجوان در دوران نوجوانی و اوایل جوانی است. نوجوان با تمام وجود می خواهد بداند که کیست و که خواهد شد چه طریقی را باید در زندگی در پیش گیرد، و توانمندی ها و استعدادهای او در چه زمینه هایی است. نوجوان در پی یافتن پاسخ این سئوالات با گروه های مختلفی همانندسازی می کند و به جستجو در عالم بیرون و درون خویش می پردازد.
در واقع هویت یابی و شناخت خود فرایندی مادام العمر است اما نقطه اوج این فرایند و بیشترین فشارها و بحران های ناشی از آن در دوران نوجوانی تجربه می شود. پرهیز از ارائه هویت تحمیلی و اجباری از سوی والدین یا اطرافیان و استفاده از خدمات مشاوره ای توسط افراد کاردان و خبره می تواند در کاهش تاثیرات ناخوشایند ناشی از بحران هویت موثر باشد و نوجوان را به سوی شناخت توانمندی ها و ویژگی های خود و پایبندی به هویتی مستقل و قابل انعطاف سوق دهد.
یکی از ویژگی های دوران نوجوانی، گرایش به استقلال از والدین در ابعاد گوناگون است. نوجوان در عرصه فکر و عمل به دنبال عقاید و شیوه های جدید و اجتناب از اطاعت محض و تقلید کودکانه از والدین است. این گرایش به استقلال و عدم تقلید از والدین در زمینه های گوناگون با شدت و ضعف همراه است. نتایج پژوهش های مختلف نشان دهنده این نکته است که نوجوانان در زمینه انتخاب رشته تحصیلی و انتخاب شغل تا حدود زیادی تحت تاثیر والدین قرار دارند اما در زمینه نوع پوشش، زبان محاوره ای، سرگرمی ها و انتخاب سبک موسیقی بیشتر از همسالان خود تبعیت می کنند.
از آنجایی که استقلال خواهی در دوران نوجوانی امری طبیعی و حتی لازم و ضروری است، بسیاری از اختلافات بین نوجوان و والدین را باید پدیده ای عادی تلقی نمود و در بسیاری موارد نیازی به مراجعه به متخصصین بهداشت روانی - روانشناس و روانپزشک - وجود ندارد. اما اگر اختلافات مذکور منجر به رفتارهای پرخاشگرانه مکرر بویژه پرخاشگری بدنی و یا رفتارهای خود تخریبی - مانند مصرف مواد، فرار از منزل، ترک تحصیل و یا ارتکاب جرم - شود، مراجعه به متخصصین مذکور قویاً توصیه می گردد.
- موسوی - 1390 اگر والدین و مربیان و معلمان، نقطه نظرات خود را همراه با استدلال های منطقی با نوجوان در میان بگذارند و درباره انتظارات و خواسته های خود توضیحات قانع کننده ای ارائه کنند و در عین حال روابطی صمیمانه و حمایت کننده داشته باشند، نوجوانان نیز استقلال مورد نیاز خود را با سهولت بیشتر و مشکلات کمتری بدست خواهند آورد. هرگونه سخت گیری و یا سهل گیری بیش از حد، بی توجهی به نوجوانان و یا رفتارهای پرخاشگرانه می تواند نتایج مصیبت باری همچون گرایش به اعتیاد، رفتارهای غیر اخلاقی و بزهکاری به همراه داشته باشد.
گرایش و اعتیاد به مواد مخدر از موضوعات مهم در حوزه آسیب های اجتماعی است.در دهه های اخیر گرایش جوانان به مواد مخدر موجب نگرانی خانواده ها و برنامه ریزان را فراهم نموده است چرا که باعث از دست رفتن بسیاری از منابع و نیروی انسانی می شود و ضربه جبران ناپذیری بر اجتماع وارد می آورد.از منظر آسیب شناسی مواد مخدر یک تهدید استراتژیک و چند چهره است که با مقتضیات زمان یکی از چهره های آن برجسته تر از سایر چهره ها می شود. این تهدید نه تنها امنیت فردی بلکه امنیت هستی شناختی یا وجودی یک جامعه را مورد تهدید قرار می دهد - مسلمی،. - 1391از طرف دیگر این موضوع در ایران حادتر است،زیرا درصد جمعیت جوان در ایران بسیار بالا است. در این بین ، آمار معتادان جوان رو به افزایش و سن آنان روبه کاهش است.
