بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین رویکرد پیشگیري از اعتیاد به مصرف مواد مخدر در تدوین کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه هشتم متوسطه اول بوده و از نوع توصیفی و با روش تحلیل محتوا صورت گرفته است. جامعه آماري آن ، کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه هشتم متوسطه می باشد. ابزار تحلیل محتوا ، سیاهه هاي محقق ساخته در خصوص تحلیل متن ، فعالیت ها، کاربرگه ها و تصاویر بوده است که روایی صوري و محتوایی آن مورد تایید صاحبنظران و کارشناسان این حوزه قرار گرفت.
در تجزیه و تحلیل آماري از آماره هاي توصیفی فروانی و درصد استفاده شد. یافته ها در بخش تحلیل محتواي کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه هشتم متوسطه نشان داد که تنها در بعد شناختی به میزان 37/2 درصد، بعد عملکردي به میزان 18/6 درصد و بعد نگرشی به میزان 44/2 درصد به موضوع پیشگیري از اعتیاد توجه شده است . از این رو بنظر می رسد در طراحی و تدوین محتواي کتاب درسی مطالعات اجتماعی با رویکرد پیشگیري از اعتیار به مصرف مواد مخدر باید توجه بیشتري به تمامی مولفه ها بالاخص مولفه عملکردي صورت گیرد.
مقدمه
مسأله اعتیاد و مصرف مواد مخدر در جهان امروز ازجمله مسائل مهمی است که در اغلب کشورها بهصورت یک مشکل پیچیده و مهم نمود پیدا کرده است
روند رو به گسترش اعتیاد و سوء مصرف مصرف مواد مخدر به صورت یک معضل اجتماعی- روانی، اقتصادي و بهداشتی، کشورهاي مختلف وجوامع را به شدت تحت تأثیر قرار میدهد
باوجود تلاشهایی که در سطح جهانی براي حل مشکل اعتیاد و مصرف مصرف مواد مخدر صورت گرفته، باز هم همچنان شیوع و مصرف مصرف مواد مخدر در گروههاي سنی مختلف بخصوص در بین نوجوانان در حال افزایش است که این امر باعث ازبین رفتن نیروي انسانی جامعه و درنتیجه افزایش هزینه می-شود.
گرایش به اعتیاد مفهومی است بدین معنی که فرد قبل از آنکه مصرف مواد را شروع کند، در طی دوران رشد به موازات شکلگیري افکار، عقاید، رفتار، شیوه زندگی، روابط اجتماعی، خصوصیات شخصیتی و. .. بستر ظهورش در او ایجاد میشود. بهعبارت دیگر قبل از آنکه فرد به مصرف مواد روي بیاورد، زمینه و آمادگی آن در فرد ایجاد میشود.
اعتیاد را میتوان یک پدیده روانشناختی، زیستشناختی و اجتماعی دانست. عوامل زیادي در تعامل با یکدیگر در سوءمصرف مصرف مواد مخدر وگرایش افراد به اعتیاد نقش دارند. و پژوهشهایی نیز در این زمینه ها انجام شده است.
عوامل مؤثر بر فرد، عوامل خانوادگی، اقتصادي و همچنین عوامل اجتماعی به عنوان عوامل زمینهاي، طرحریزي هدفمند روند پیشگیري و درمان را سبب میشوند
به نظر می رسد که مصرف مصرف مواد مخدر در میان نوجوانان و جوانان افزایش چشمگیري یافته است. از نظر اکثر افرادي که با نوجوانان کار می کنند مهمترین خطري که این گروه را تهدید می کند این است که آنها به عنوان واکنشی در قبال قرار گرفتن مکرر در موقعیتهاي نامناسب از جمله احساس نامنی، فشار آشفتگی روانی، احساس حقارت، طرد شدگی و بیگانگی، تعارض، والدین یا مشکلات زندگی روزمره به مصرف مواد مخدر پناه می برند. شمار بسیاري از نوجوانان آسیب پذیر گمان می کنند که می توانند صرفاً به طور تفریح یا برایکسب تجربه مصرف مواد مخدر را مصرف کنند. اما به زودي در می یابند که مصرف این مواد به صورت تکیه گاه روانی آن ها را در می آید و نمی توانند آن را کنار بگذارند.
نظریه هاي متعددي در زمینه نقش باورها و عقاید نوجوانان در مورد عوارض مصرف آزمایشی - تفننی - مواد به منزله ي عاملی براي شروع مصرف مواد مطرح شده است.این نظریات بر این فرضیه ها استوارند که : الف - اساسی ترین دلیل نوجوانان در مصرف مواد، انتظارها و برداشته اي درباره ي مصرف مواد مخدر است. ب - سایر عوامل، نظیر صفات شخصیتی نوجوانان یا ارتباط با همسالانی که ماده مخدر مصرف می کنند، اثر خود را بر شناخت ها، ارزیابی ها و تصمیم هاي نوجوانان درباره مصرف مواد مخدر می گذارد.
نتایج پژوهش محمدي - - 1389 نشان داد که بین سبک هاي تربیتی خانواده با میزان گرایش جوانان به مصرف مواد مخدر رابطه وجود دارد.محمدي و میرزازداده - 1390 - نشان دادند که خانواده و همسالان مهمترین عامل موثر دانش اموزان به گرایش به مصرف مواد مخدر است. به طور کلی با در نظر گرفتن این که نوجوانی دوره ي حساس و پر خطر در روي آوردن نوجوانان به مصرف مواد و اعتیاد می باشد، و از سوي دیگر با پذیرفتن اصلاح دانش و نگرش افراد نسبت به مواد به عنوان یک روش مؤثر در پیشگیري اعتیاد می توان این فرضیه را مطرح کرد که اصلاح دانش و نگرش نوجوانان به مصرف مواد مخدر می تواند در پیشگیري از اعتیاد در سطح جامعه کارآمد باشد.
نتایج پژوهش جباري بیرامی و همکاران - - 1387نشان داد که %10 دانش آموزان مورد بررسی نگرش مثبت به مصرف مواد مخدرداشته اند. بررسی ها در زمینه اثربخشی تغییر نگرش
تأثیر بسیار زیاد فرد مورد تعامل - آموزگاران و همسالان - در زمینه پیش گیري از روي آوردن دانش آموزان به مصرف مصرف مواد مخدر نشان داده شده است
یکی از تدابیري که از طریق برنامه هاي آموزشی می تواند به دانش آموزان انتقال پیدا کند بحث رویکردپیشگیري از اعتیاد به مخدر است. دانش آموزانی که به این مفاهیم آشنایی دارند در ایجاد رابطه صحیح نسبت به سایر دانش آموزان موفق تر هستند. تحقق اهداف آموزش و پرورش از طریق برنامه هاي درسی و منابع کمک آموزشی صورت می گیرد. و کتاب درسی یکی از مهمترین مراجع و منابع یادگیري دانش آموزان در نظام آموزشی به شمار می رود. در کشور ما فعالیت هاي آموزشی در چهارچوب کتاب درسی تحقق می یابد.
در تمام کشور براي هر موضوع درسی در هر پایه تحصیلی یک کتاب درسی تالیف می شود. و در بین مدارس توزیع می گردد، معلمان فعالیت هاي خود را بر محور کتاب درسی متمرکز می کنند، امتحان و ارزشیابی عمدتا محدود به مطالب کتاب درسی است. از این رو این وسیله آموزشی در نظام اموزشی داراي نقش بسیار مهمی است و کتاب هاي درسی به خاطر اهمیت زیادي که در تحقق اهداف آموزشی دارند، کانون توجه تمامی دست اندرکاران آموزش و پرورش هستند
اهمیتکتاب هاي درسی در نظام هاي آموزشی متمرکز، مانند ایران که تقریباً تمام عوامل آموزشی بر اساس محتواي آن تعیین و اجرا می شود، بیش از سایر انواع نظام هاي آموزشی است. به همین خاطر اهمیت بیش از حد است که صرف وقت نیروهاي متخصص در بررسی و تحلیل کتاب هاي درسی می تواند راه گشاي حل بسیاري از مشکلات جاري آموزشی باشد
از جمله محتواهاي موجود و مورد نیاز در کتاب هابی درسی، میزان پرداختن به مهارت هاي خود مراقبتی و اگاهی از اسیب اجتماعی مصرف مواد مخدر است. بنابراین در تدوین محتواي کتب درسی دانش آموزان توجه به مهارت هاي خود مراقبتی از آسیب اجتماعی به مصرف مواد مخدر ضروري است و از آنجایی که بسیاري از نوجوانان در تلاش براي اتخاذ تصمیم اجتماعی هستند و دوره نوجوانی مرحله ي رشدي است که به طور کلیشه اي به عنوان دوره اي از طوفان استرس ادراك می شود هر چند که تمام دانش آموزان در حال گذر از نوجوانی هستند، دانش آموزان آرام و ملایم با مشکلات عاطفی بیشتري درگیر می شوند
موسسه ملی سوء مصرف از موادمخدر ایالات متحده امریکا4 برنامه اي را تحت عنوان قدرت مغز5 تدوین نموده است که محتواي آموزشی آن از پیش دبستان تا پایان پایه نهم را در برمی گیرد. این موسسه ، محتواهاي آموزشی را با رویکرد بین رشته اي براي دانش آموزان، معلمان و والدین طراحی نموده است که براي مخاطبان قابل درك بوده و عوامل تاثیرگذار بر مغز، رفتار و سایر ظرفیت هاي روانشناختی ... معرفی می دارد.
این برنامه ها سعی در ایجاد ارتباط پیوسته بین معلم ، شاگرد و والدین دارند و با ارتقاي دانش، نگرش و مهارت هاي رفتاري مورد نیاز ، افراد را در مقابل انتخاب هاي نادرست در مصرف مصرف مواد مخدر یاري می دهد. این برنامه از روش هاي آموزشی متنوعی استفاده می کند. در این برنامه والدین هم به عنوان مراقبت کننده و هم به عنوان نخستین الگوهاي یادگیري رفتار و نگرش کودکان از اهمیت زیادي برخوردارند و بنابراین جهت رویکردعدم سوءمصرف مواد، از پتانسیل والدین ، همسویی با مربیان و معلمان و سیاست هاي آموزشی بخوبی استفاده می شود، علاوه براین در تدوین محتواي کتاب هاي آموزشی مفاهیم به نحوي براي مخاطبان ارایه می شود که آنان به اهمیت نقش خود در مراقبت از خود در مقابل هرگونه اعتیادي واقف شوند و زمینه هاي پیشگیري براي خود و افراد پیرامون شان را فراهم آورند
در ایران تحلیل محتواي کتاب هاي درسی براي تعیین میزان توجه به ابعاد مختلف پیشگیري اعتیاد چندانی صورت نگرفته است. با توجه به این مهم که توجه به ارکان و مولفه هاي برنامه درسی ، یکی از شیوه هاي موثر در پیشگیري از مصرف مصرف مواد مخدر باشد. تحقیق حاضر درپی تعیین میزان کاربرد رویکرد پیشگیري از اعتیاد به مصرف مواد مخدر درکتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه هشتم است.
روش
این پژوهش از نوع توصیفی و با روش تحلیل محتوا انجام شده است. در مرحله نخست، ویژگی ها و مولفه هاي پیشگیري از مصرف مصرف مواد مخدر مورد تعیین شد. در مرحله دوم انجام پژوهش تحلیل محتواي برنامه درسی کتاب مطالعات اجتماعی پایه هشتم دوره متوسطه اول بود. جامعه و نمونه این پژوهش، برنامه درسی کتاب مطالعات اجتماعی پایه هشتم متوسطه اول، که داراي 12 فصل و 190 صفحه است.
ابزار جمع آوري اطلاعات، سیاهه هاي تحلیل محتوا ، فعالیت ها، کاربرگه ها و تصاویر بود که به شکل محقق ساخته تدوین شد و روایی صوري و محتوایی آن به تایید استادان و متخصصان این موضوع که در رشته هاي علوم تربیتی و آسیب شناسی اعتیاد مشغول تدریس بودند قرار گرفت. در جهت اطمینان از پایایی محتوا سیاهه هاي طراحی شده ، آنها در اختیار دانشجوي دکتري برنامه ریزي درسی قرار گرفت تا به صورت موازي و همزمان با پژوهشگر، برنامه درسی مذکور را مورد بررسی قرار دهند و به تحلیل محتوا بپردازند.
