بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت خانه و خانواده در ادب فارسی از دیرباز نمود داشته است.عنصرالمعالی و سعدی با توجه به حساسیت موضوع مواردی برشمردهاند و در آن به ویژگیهای زن و مرد در کانون خانواده پرداختهاند. عنصرالمعالی، هم به زن و هم به مرد توجه داشته است و خصوصیات هردو و ارزش و اهمیتی که در زندگی مشترک دارند، آورده وسعدی از خانواده تنها به خصوصیت زن و ویژگیهای بارزی که زن در استحکام بنیان خانواده داردپرداخته است. در این راستابا توجه به لازم دانستن برخی ویژگیهای زن و مرد ، برای تشکیل خانواده،میتوان به سبک زندگی ایرانی در قرن پنجم و هفتم هجری پی برد.
کلیدواژه: خانواده، سعدی، عنصرالمعالی، زن
مقدمه:
خانواده کانون محبتی است که در آن زندگی زناشویی شکل می گیرد و وسیله تامین ارزش محبت میان زن ومرد است ودر آن کودکان بتدریج با ارزشهای اجتماعی و نحوه تامین آنها واقف می شوند و به اصطلاح امروز»اجتماعی« و متناسب با »اجتماع «زمان خود بار میآیند. خانواده یک نهاد اجتماعی است. نهاد سازمانی است که در اجتماع پابرجا و مستقر شده باشد. هیچ نهادی به قدر خانواده پابرجا و ریشهدار نیست، زیرا از پشتوانهی غریزهی جفتجویی و زندگی زناشویی سرچشمه می-گیرد،ممکن است ساخت یا شکل این نهاد در جوامع مختلف فرق کند؛ ولی اصل آن همیشه پابرجاست. - ذکر جمیل سعدی، - 98 یا خانواده واحد اجتماعی است با ابعاد گوناگون زیستی، اقتصادی، روانی، حقوقی و جامعه شناختی که عناصر اصلی جامعه را در خود دارد و انعکاسی از اوضاع اجتماعی جامعه است - ساروخانی، - 136 : 1370
سلامت مادی و معنوی اجتماع بستگی به تشکیل خانواده دارددین مقدس اسلام بر این امر اهتمام ویژه ورزیده است و سفارش اکید به تشکیل خانواده داردو آن را مایه مودت و رحمت میداند:»و از نشانههای او اینکه همسرانی از جنس خود شما برای شما آفرید تا در کنار آنها آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد و در این نشانههایی است برای گروهی که تفکر میکنند. - «آیه 21 سوره روم - پیامبر همواره به تشکیل خانواده تشویق میکرد و مردمان را از بی همسری بیم میداد و میگفت بیشتر دوزخیان بیهمسرانند. - نوری طبرسی، - 1408در کلامی دیگر،آدمی پس از ایمان به خداوند به چیزی برتر از همسری همدل دست نمییابد. - همان -
در سخنی دیگر از حضرت رسول، از بانوی شایسته نه به عنوان گنج، بلکه بهترین گنجینه نام برده است - همان - افرادی همچون عنصرالمعالی که نوشتههایشان مملو از دستورهای اخلاقی برای بهبود شرایط زندگی خانواده است،جزو متفکران و فلاسفه اجتماعی به شمار میروند. - اعزازی، - 1388 با توجه به اهمیت کانون خانواده، در این پژوهش برآنیم تا از خلال گفتار عنصرالمعالی و سعدی ویژگیهایی که برای خانواده نیک بر میشمارند، بیان داریم. عنصرالمعالی نویسنده کتاب قابوسنامه که » مجموعه تمدن اسلامی پیش از مغول است. - «بهار، - 1388 و سعدی که خود آوازهی مهارت و چیرگیش در بیان مطالب عالمانه و حکیمانه در آفاق پیچیده است؛از توجه به کانون گرم خانواده غافل نبودهاندو دستورهایی برای شرایط زندگی بهتر بیان داشتهاند که در زیر به عقاید و باورهای این دو نویسنده مشهور میپردازیم:
خانواده در آثار سعدی:
سعدی در آثارخود اشارهای واضح و آشکار به خانه و خانواده نداردآنجایی که ازنیکوییهای جفت و همسر و یا ناسازگاریها و نارضایتیهای وی سخن میگوید و راحتیها و ناراحتیهایی را در این موارد بیان میدارد، وجهه نظرش با خانواده است. سعدی زن را اساس خانواده برشمرده و با ذکر ویژگیهای خوب یا بد وی، نقش سازندهی او را در تبیین و تحکیم بنیان خانواده بیان داشته است که دراینجا به عقاید سعدی در این زمینه پرداخته میشود:
-1 پرهیز از شاهدبازی وتشویق به زن گرفتن:
سعدی در بوستان، شاهدبازی را که نشانهای از هوس بازی است و مایه خرابی خانه است مردود میداندو تشویق به تشکیل خانواده میکند:
خرابت کند شاهد خانه کن برو خانه آبادگردان به زن
نشاید هوس باختن با گلی که هربامدادش بود بلبلی
چوخود را به هر مجلسی شمع کرد تو دیگر چوپروانه گردش مگرد
زن خوب خوشخوی نوخاسته چه ماند به نادان نوخاسته
در او دم چوغنچه دمی از وفا که از خنده افتد چو گل در قفا - سعدی، - 1359
-2 توجه به خرج و مخارج خانواده:
سعدی، پایهی عمدهی زندگی مشترک راقدرت مالی برمیشماردو ضمن بیان داستانی که زن شوهرتنگدست خود را سرزنش میکند، میگوید:
زنی جنگ پیوست با شوی خویش شبانگه چو رفتش تهیدست پیش
کسی چون تو بدبخت، درویش نیست چوزنبور سرخت جزین نیش نیست
بیاموز مردی زهمسایگان که آخر نیم قحبه رایگان
کسان را زر و سیم و ملک است و رخت چراهمچو ایشان نهای نیکبخت - همان، -
-3 مودت و دوستی بین زن و مرد:
سعدی بر دوستی بین زن و مرد تأکید بسیار دارد و میگوید:
بروپنج نوبت بزن بر درت چویاری موافق بود بر درت
همه روز اگر غم خوری غم مدار چوشب غمگسارت بود در کنار
که را خانه آباد و همخوابه دوست خدا را به رحمت نظر سوی اوست
کسی برگرفت از جهان کام دل که یکدل بود با وی آرامدل
زن حوشمنش دلنشانتر که خوب که آمیزگاری بپوشدعیوب - همان -
-4 دوری از زن بدخو:
سعدی، بدخوبودن زن را تحملناپذیر میداند واو را به آزار کفش تنگ تعبیرمیکند، زندان قاضی را بر ترشرویی و بدزبانی زن ترجیح میدهدوکلاغی میپندارد که همنفسی طوطی با او آزاردهنده است:
دلارام باشدزن نیک خواه ولیکن زن بد خدایا پناه
تهی پای رفتن به از کفش تنگ بلی سفر به که در خانه جنگ
به زندان قاضی گرفتاربه که درخانه دیدن بر ابرو گره
چوطوطی کلاغش بود همنفس غنیمت شمارد خلاص از قفس
سراندر جهان نه به آوارگی وگرنه بنه دل به بیچارگی
در خرمی برسرایی ببند که بانگ زن از وی برآید بلند - همان -
-5 رعایت تناسب سنی در ازدواج:
