بخشی از مقاله
چکیده
حقوق شهروندی از اصطلاحات جدیدی است که هدفش قانون مند کردن روابط میان مردم و دولت در دنیای متمدن امروزی است. قوانینی که در آن حقوق و مسئولیت هایی برای شهروندان در جامعه تبیین شده است. برای درک شباهت ها یا تفاوت های حقوق شهروندی امروزی با آن چه در قرن های گذشته میان مردم و اجتماع می گذشته است در این مقاله با بررسی کتاب قابوسنامه که کتابی تعلیمی اخلاقی است و با روش توصیفی تحلیلی سعی شده است وجوه اشتراک و افتراق میان دستورالعمل های آن کتاب با ×قوانین امروزی حقوق شهروندی و حقوق بشر در حوزه های مدنی، سیاسی، اقتصادی اجتماعی، فرهنگی و قضایی مشخص شود.
مقدمه
امروزه روز آگاهی از حقوق شهروندی نیاز حیاتی هر انسان است و با توجه به این که اصطلاح حقوق شهروندی به تازگی در کشور ما باب شده است آگاهی از تاریخچه ی این قانون و قوانین مشابه آن لازم است. پیش از بررسی حقوق شهروندی در کتاب قابوسنامه بهتر است که با بعضی اصطلاحات از جمله شهروند، حقوق شهروندی، حقوق بشر و تفاوت حقوق شهروندی با حقوق بشر ×آشنا شویم و به اختصار نسبت به کتاب قابوسنامه هم آگاهی یابیم.
شهروند کیست؟
شهروند کسی است که از حقوق مدنی یا امتیازات قانونی در یک کشور برخوردار است. - پروین، 1387، - 91 و شهروند گروهی از مردم هستند که می پذیرند حقوق مشترکی دارند. - امیری، 1395، - 77 جهانبگلو معتقد است که شهروندی برای اولین بار در دموکراسی آتن شکل گرفته است و از نظر آنها شهروند کسی بود که به امور سیاسی دولت شهر اهمیت می داد و خودش را در برابر ×آن مسئول می دانست. - جهانبگلو، 1384، - 18
حقوق شهروندی چیست؟
اصطلاح حقوق شهروندی برای نخستین بار در اعلامیه ی حقوق بشر و شهروندی 1789 فرانسه اعلام شد و در آن نوشتند که انسان ها آزاد زاده می شوند و آزاد زندگی می کنند و در حق برابرند.»حقوق شهروندی به مجموع حقوق و آزادی هایی گفته می شود که دولت اجرای آن را طبق قوانین داخلی برای اتباع خود تامین و تضمین کرده است و محتوای آن ممکن است از یک کشور به کشور دیگر متفاوت باشد« - طباطبایی موتمنی، 1388، - 9 یا طبق تعریفی دیگر: حقوقی است که همه ی افراد ساکن در یک ×جامعه باید از آن بهره مند باشند. - پروین، 1387، - 93
حقوق بشر چیست؟
حقوق بشر حقوق جهانشمول انسان ها فارغ از شکل و نحوه ی زندگی آنهاست که برای تثبیت حقوق فطری و طبیعی انسان وضع شده است.در مقدمه ی اعلامیه ی جهانی حقوق بشر می خوانیم که شناسایی ذاتی کلیه ی اعضای خانواده ی بشری و حقوق یکسان و انتقال ناپذیر آنان که اساس عدالت ، آزادی و صلح است را در چهارچوب قانون باید حمایت کرد تا مانع وحشی گری، ×ترس و فقر شود.
تفاوت حقوق بشر با حقوق شهروندی در چیست؟
حقوق بشر به حقوق هر انسان صرف نظر از حضور او در جامعه یا جدا از جامعه گفته می شود در حالی که حقوق شهروندی حقوق انسان ها به واسطه ی زندگی در جامعه ای مشخص است که با توجه به شرایط هر جامعه ممکن است متفاوت باشد. - پروین، 1387×، - 99
درباره ی قابوسنامه:
قابوسنامه یا نصیحت نامه یا پند نامه کتابی است در 44 باب نوشته ی عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار که تاریخ آغاز تالیف آن سال 475 هجری بوده است و بیش از 900سال از زمان نگارش آن می گذرد.از نظر بهار:» علاوه بر فواید عظیمی که از حیث شناسایی تمدن قدیم و معیشت ملی و علم زندگی و دستور حیاه در کتاب مذکور مندرج است باید او را مجموعه ی تمدن اسلامی پیش از مغول نامید - « بهار، 1373، - 114 بزرگی دیگر قابوسنامه را کتابی می داند حاوی رهنمودهای امیر عنصرالمعالی به نیت تذکر و تنبیه پسرش گیلانشاه به کمک قصه های جالب و آموزنده و با لحنی موقر و شایان اعتماد. - زرین کوب، 1385، - 120 عنصرالمعالی در قابوسنامه نگاهی کنجکاو به خلق و خو و شیوه های زندگی محافل درباری و به خصوص وضعیت فرهنگی زمانه انداخته است. - آژند، 1380، - 167 و در آن به شیوه ای متعادل و به دور از تکلفات زبان عربی به تنظیم عبارت ها و جمله ها پرداخته است. - خطیبی، 1390، - 132
حقوق شهروندی در قابوسنامه:
حقوق شهروندی را می شود به 5 دسته ی مشخص تقسیم کرد:
الف - حقوق مدنی
ب - حقوق سیاسی
ج - حقوق اقتصادی اجتماعی
د - حقوق فرهنگی
ه - حقوق قضایی که هر کدام زیر گروه هایی دارند و حقوقی مشخص را نمایندگی میکنند.
حقوق مدنی در قابوسنامه:
حقوق مدنی شامل حق آزادی، آزادی انتخاب، مصونیت در برابر تعرض، آزادی بیان، آزادی جنسی، آزادی مذهب، برابری در برابر ×قانون، ممنوعیت تبعیض جنسیتی و ممنوعیت تبعیض نژادی است.
آزادی:
مهمترین رکن حقوق بشر و حقوق شهروندی، آزادی است. در اعلامیه ی جهانی حقوق بشر چهار ماده ی اول جملگی به آزادی می پردازند. البته توقع اعتقاد به آزادی در قرن پنجم هجری توقع زیادی است اما صاحب قابوسنامه در آخرین باب کتاب درباره ی برابری انسان ها می گوید: » بدان که آدمی هر طایفه ای که هست همه بنده ی یک خداونداند و همه فرزند آدم اند.« - عنصرالمعالی، 1373، - 261 اما در باقی کتاب این گونه نیست و در او اعتقادی نسبت به برابری آدمیان نمی بینیم مثلا در مقدمه ی کتاب به پسرش گیلانشاه سفارش میکند آن گونه زندگی کن که شایسته ی نژاد پاک و برتر و تخمه ی پاک و شریف توست. - عنصرالمعالی، 1373، - 4× یا در باب ششم مردم اصیل و نسیب را حتی اگر بی هنر هم باشند شایسته ی احترام می داند. - عنصرالمعالی، 1373، - 27
صاحب قابوسنامه یک باب از کتاب را به آیین برده خریدن اختصاص داده است که مخالف صریح ماده ی چهارم حقوق بشر و در تضاد با تمامی قوانین حقوق شهروندی است. او در این باب بردگان و بندگان را به چند گروه تقسیم میکند و با ذکر علامت هر ×کدام شیوه ی شناخت و خریدشان را توضیح می دهد. - عنصرالمعالی، 1373، - 119-111 عنصرالمعالی گروهی از بردگان را مناسب خلوت و معاشرت و بهره گیری جنسی می داند که علامت آنها اعتدال در قد و قامت و اندام و رنگ چهره و جنس مو و گوشت و استخوان و شکل چشم و ابرو و بینی و سرین و چهره و دندان است. غلام دانا را هم خصایصی است و غلام مناسب برای ملاهی هم مختصاتی دارد.
غلام جنگجو شرایطش با غلام مناسب برای سرای زنان متفاوت است و غلام ستوربان با غلام طباخ و فراش تفاوت هایی دارد که در هنگام خرید لازم است به آنها دقت کرد. - عنصرالمعالی، 1373، 114؛ - 112 در این قسمت او شان انسان را تا حد کالا و اجسام بی جان تنزل می دهد. در همان باب به ذکر خصوصیات غلام ترک و هندو و سقلابی و روسی و آلانی و گرجی و رومی و ارمنی و نوبی و حبشی می پردازد و هر کدام را واجد خصلتی و مناسب برای ×عملی می داند. - عنصرالمعالی، 1373، - 117-114 که با هیچکدام از موازین و قوانین امروزین جوامع مترقی منطبق نیست.
