بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله با در نظر گرفتن ماهیت پیچیده و پویای سیستمهای اجتماعی و تعدد و تنوع و تحولپذیری مستمر عناصر درگیر در آن، تلاش دارد تا ضمن عطف نظر به ضرورت پیچیدگی و انطباقپذیری فزونتر سیستم خطمشیگذاری عدالتمدار ، ضرورت استفاده از سیستم برنامهریزی سلولی عصرمدار را برای برنامهریزی، اجرا، و ارزیابی خطمشیهای معطوف به عدالت در جوامع پیچیده کنونی مد نظر قرار دهد.از این رو با در نظر گرفتن ظرفیتهای یادگیرندگی و خودپیرایی، توفیق در تحقق عدالت اجتماعی را در گرو بهرهمندی از سیستمهای جامع حمایت از خطمشی، در ارتباط با فرآوری اطلاعات و دانش از میان عامه مردم میداند.
واژگان رهنما: عدالت اجتماعی، خطمشیگذاری، سیستمهای پیچیده انطباقپذیر، برنامهریزی سلولی عصرمدار.
مقدمه
اجرای عدالت در گستره سیستمهای اجتماعی، مستلزم برخورداری از سیستم خطمشیگذاری پیشرفتهای است که بتواند پیچیدگیها و تنوع نهادینه شده در سیستمهای اجتماعی را دریابد. این مهم مستلزم در نظر گرفتن طرحها، فکرها و ایدههایسنجیدهای است که راهنمای عمل و اقدام باشند. چنین سیستمی در انطباق با تنوع و گونهگونی عناصر سیستمهای اجتماعی، باید بتواند برای هر گونه خاص، طرحی ویژه داشته باشد؛ طرحی که امکان پیشرفت و توسعه همه آحاد جامعه را فراهم آورده، در قالب طرحی جامع برای عدالتگستری، امکان احقاق حقوق همه آنان را در روند پویاییهای اجتماعی فراهم آورد. بدین سان امکان استقرار پایدار عدالت در همه نقاط تحت حاکمیت حکومت فراهم میآید که این باید برترین مایه شادمانی حکمرانان باشد - نهجالبلاغه، نامه
53، . - 731
عدالت و تعادل بر قرار گرفتن هر پدیده در جایگاه متناسب با خود دلالت داشته، عدالت اجتماعی متضمن قرار گرفتن هر یک از آحاد و عناصر اجتماعی در جایگاهی مناسب است. هر جامعه پدیدهای متشکل از آحاد متنوع و متعدد در قالب یک سیستم پیچیده انطباقپذیر - 1998 ,Backley - است که به دلایل گوناگون گردهم آمده، ادامه حیات در قالب یک جامعه را میپذیرند. رابطه هر یک از آحاد جامعه با اهداف اجتماعی، ممکن است رابطهای منحصربهفرد باشد! بر این مبنا، دلایلی که هر فرد از آحاد جامعه را به پذیرش حیات اجتماعی راغب میسازند، ممکن است از یک فرد به فرد دیگر متغیر باشند، ضمن این که جامعه دائماً در معرض تغییر و تحول به سوی تعالی یا انحطاط قرار دارد.بنابراین سیستم خطمشیگذاری معطوف به اجرای عدالت، در چنین موقعیتی باید بسیار هوشمند و یادگیرنده باشد تا بتواند روابط مبتنی بر حق و عدل را درباره کلیه آحاد ، نهادها و سازمانهای اجتماعی احصا کرده، امکان تحقق عدالت اجتماعی را فراهم آورد.
پیچیدگی جوامع انسانی و چالش نظریهپردازان عدالت
عمدهترین دلایل پیچیدگی جوامع انسانی را میتوان به تعدد، تنوع و پویایی مسیر حرکت آحاد شکلدهنده جامعه - - Uhl-Bien & Others, 2007 و شیوههای استقرار آنها درمسیر تعامل پویای سیستمهای اجتماعی و ابرسیستمهای محیط بر آنها نسبت داد.تعدد عوامل شکلدهنده جامعه، محاسبهپذیری روابط و تدوین قوانین و تعیین مناسبات میان آنها را دشوار میسازد، زیرا هر یک از آحاد شکلدهنده جامعه موقعیتی متفاوت نسبت به سایر آحاد جامعه دارند، بنابراین افزایش تعداد آنها، بر پیچیدگی اوضاع میافزاید و ارائه طرح برای برقراری عدالت را دشوار میسازد! ضمن اینکه تشکلیابی آحاد جامعه در ترکیبهای نهادی و سازمانی، موجب تغییر ماهیت نیازهای آنها شده، چالشهای متفاوتی را برای نظریهپردازان عدالت ایجاد میکند.تنوع عوامل شکلدهنده جامعه نیز نیازها و برنامههای متنوعی را فراروی برنامهریزان توسعه قرار میدهد، زیرا هر یک از آحاد جامعه، با خواستههای متفاوتی به کلیت آن میپیوندند و این حق آنان است که به خواستههای قانونی خود نایل گردند!
هر چند که این خواستهها با روند کلی جامعه همراستا نباشند! بنابراین پیوستن به جامعه نباید موجب یکسانسازی و نفی تفاوتها شود! افراد حق دارند که تفاوتهای قومی، نژادی، حرفهای و سلیقهای خود را حفظ کنند، ولی در همه حال باید از حقوق، احترام و فرصتهای یکسان برای رشد برخوردار شوند.این مهم چالش مهمی را فراروی نظریهپردازان عدالت قرار میدهد تا تلاش کنند که گروههای متنوع اجتماعی را دریابند و فراخور نیازهای متفاوت آنان، برای توسعه عدالتمدار، برنامهریزی کنند.پویایی ساحت جامعه و عوامل شکلدهنده آن نیز اثربخشی ارائه طرحهای ثابت برای توسعه عدالت را تحت تأثیر قرار میدهد، زیرا در جامعهای که رو به پیشرفت گام برمیدارد، نمیتوان طرحی ثابت ارائه کرد و آن را به مثابه مبنای برقراری عدالت مد نظر قرار داد.بر اساس این تحلیل، طرحی که امروز عادلانه است ممکن است فردا غیرعادلانه و حتی ظالمانه باشد.
الزامات طراحی سیستم خطمشیگذاری یادگیرنده
بنا بر آنچه مطرح شد، سیستم خطمشیگذاری و برنامهریزی برای توسعه عدالت اجتماعی باید یادگیرنده باشد، به طوری که بتواند مقتضیات زمان و مکان را دریابد و طرح نظری توسعه عدالت را فراخور تحول شرایط بهروز سازد و با نیازهای روز جامعه منطبق کند.تمهید یادگیرندگی به صورت پیشینی امکانپذیر نیست، زیرا فقط هنگامی میتوان سیستم را به حد کفایت یادگیرنده ساخت که همه شرایط آینده قابل پیشبینی باشد.بنابراین به جای تلاش بیهوده برای پیشبینی الزامات یادگیرندگی مورد نیاز، باید تلاش شود که بر ظرفیت یادگیری در سیستم افزوده شود.در این راستا، مطلوب آن است که ظرفیت یادگیرندگی متناسب با تنوع محیط، تغییرات پیشبینی شده آن و تحولات غیرقابل پیشبینی آن، افزایش یابد. بنابراین سیستم خطمشیگذاری معطوف به عدالت اجتماعی باید از ظرفیت تدوین نظریه و بهروزسازی آن، اجرا در شرایط منعطف و رو به تحول و ارزیابی پیشبرنده برای انطباق با شرایط نوشونده در محیط برخوردار باشد. بدین منظور استفاده از سیستمهای بازخور و حلقههای
