بخشی از مقاله
چکیده
استقالل اقتصادی و گسترش سطح دانش بومی همواره دو مولفهی کلیدی در توسعه ملی کشورهای تراز اول دنیا بودهاست. این دو مولفه کلیدی بهعنوان مبنای عملکرد شرکتهای دانشبنیان بوده و یک عامل متمایز کننده این شرکتها از موسسات مشابه است. بعالوه شرکتهای دانشبنیان مذکور توانسته با ایجاد فرایندی از تبدیل دانش به کسبوکار پایدار، زمینهساز رفاه اجتماعی بیشتر از طریق ایجاد موقعیتهای شغلی و موقعیتهای تحقق نبوغ دانشی افراد گردد. در ایران این شرکتها هنوز دارای موانع و چالشهایی میباشند که رسیدن به وضعیت مطلوب را از آنان سلب نمودهاست. این پژوهش با هدف شناسایی چالشهای مربوط به فرآیندهای پشتیبانی در شرکتهای دانشبنیان واقع در پارک علموفناوری یزد و ارایه راهکارهای بهبودگرا با استفاده از رویکرد آنالیز اهمیت-عملکرد - - IPA1 انجام پذیرفتهاست.
برای این کار دو سری پرسشنامه بین شرکتهای مذکور توزیع و نتایج نشان داد که از بین 8 گزینه پیشنهادی جهت بهبودبخشی به وضعیت کنونی این شرکتها، 4 گزینه: تامین مالی از طریق وام و صندوقهای شکوفایی و نوآوری - - 2، راهاندازی سامانه نیازمندیهای صنعتی و جامعه - - 5، ایجاد مرکز خدمات مشاورهای کسبوکار در پارک - - 6 و ارایه تکنولوژیهای مورد نیاز شرکتها - - 3، به ترتیب در اولویت اول تا چهارم قرار گرفتهاند. که گزینه تامین مالی در سطح خوب در حال انجام بوده و نیاز به تداوم دارد. سه گزینهی دیگر باید در دستور کار مسئولین پارکها و دولت قرار بگیرد تا پارک به باالترین سطح بازدهی خود برسد.
کلمات کلیدی:فرآیندهای پشتیبانی، شرکت دانشبنیان، راهکار حمایتی، آنالیز اهمیت-عملکرد، یزد.
-1 مقدمه
در سازمانها دو پرسش قابل توجه است: آیا کارهای انجام گرفته درست انجام شدهاست؟ و آیا کار انجام شده ضرورت انجام داشته یا نداشته؟. پس توجه به انتخاب فعالیتهای مورد نیاز سازمان و تعیین ضرورت انجام این فعالیتها درایجاد ارزش و یا بهبود سازمانی یک اقدام سنجیده و کلیدی است.]1[ فرآیندهای پشتیبانی از جمله فعالیتهای مهم سازمانی است که به سازمان کمک میکند تا به اهداف استراتژیک خود نایل شوند.]2[ از طرف دیگر چالش اصلی بسیاری از سازمانهای امروزی، انتخاب و پایش فعالیتهای مهم و کلیدی است که موجب ایجاد ارزش بیشتر در برونده سازمان می-شوند.]3[ میدانیم شرکتهای دانشبنیان به عنوان یک مرکز تولید، توزیع و کاربرد دانش و محرک رشد اقتصادیاند که باید فرآیندهای خلق، ایجاد دانش و کاربردیسازی دانش در آنهاارزیابی شود تا بتوان به سطح تضمین شدهتر و باالتری از توسعه فناوری دانشبنیان در قالب اقتصاد دانشبنیان دستیافت.]4[
لذا برای موفقیت شرکتهای دانش-بنیان و بهخصوص تعیین اهمیت فرآیندهایهای دستهی پشتیبانی برای این شرکتها، آنالیز عملکرد-اهمیت وضعیت کنونی این شرکتها و توجه به گسترش سطح کیفی خدمات و تولیدات آنها موجب تسهیل روند رشد و تجاریشدن آنهاست.پژوهش حاضر با هدف ارایه الگوی انتخاب راهکارهای مناسب برای بهبود فرآیندهایهای پشتیبانی در شرکتهای دانشبنیان یزد با استفاده از رویکرد آنالیز اهمیت-عملکرد - - IPAانجام پذیرفتهاست. با تصریح و تشریح مولفههای پشتیبانی مورد نیاز این شرکتها و شفاف سازی حمایتهای پشتیبانه کنونی از آنها، میتوان درجه اتالف یا کاستی حمایتها را سنجید و یک راهنمای تخصیص تجهیزات و منابع بهصورت بهینهتر برای بهبود وضعیت شرکتهای متبوع ارایه نمود.
-1 مروری بر ادبیات موضوع
-1-2 تعریف شرکت دانشبنیان
بنگاه اقتصادی دانشبنیان یا به اصطالح شرکتهای دانشبنیان؛ سازمانی است که در فراگرد تولید و ارایهی محصوالت/خدمات از خالقیت، نوآوری و دانش جدید استفاد میکند و مزیت رقابتی آن از طریق دانش و استفاده اثربخش از این دانش حاصل می-گردد.]5[کسبوکارهای دانشبنیان در مقایسه با دیگر صنایع دارای تمایزهایی از جمله: مهارت باال و تحصیالت عالی نیروی کار، سطح باالی تحقیقوتوسعه، گرایش زیاد به صادرات، دارا بودن درصد باالیی از داراییهای نامشهود - سرمایه فکری - ، محصوالت و خدمات با منحنیعمر کوتاه و حاشیههای سود ناخالص باال میباشند.]6[ عالوه بر این، کسبوکارهای دانشبنیان احتماالًبیشتر از فناوریهای پیشرفته و یا فرآیندهای نوآورانه در محصوالت، خدمات یا فرآیندهای خود استفاده میکنند.]7[
-2-2 رویکرد اهمیت-عملکرد
این رویکرد توسظ مارتیال و جیمز در سال 1777 میالدی برای کاربرد در صنعت اتومبیلسازی ارایه گردید و ابزاری برای درک سطح رضایت مشتری و اولویتبندی جهت بهبود در کیفیت خدمات است.]13[ این تکنیک یک نمایش گرافیکی از چگونگی احساس رضایت مشتریان در مورد کسبوکار ارایه نموده و به مدیران کمک می-کند تا راهکارهایی جهت بهبود کسبوکار فراهم آورند.]8[ این رویکرد دارای نقاط قوت زیر است:
1.رویکردی برای مدیران به جهت شناسایی قوت و ضعف سازمان فراهم میکند.
2.به عنوان یک بخش از تکنیکهای بازاریابی، نگرش مشتریان را به جهت ایجاد وجهتمایز تجزیهوتحلیل میکند.
3.نگاهکامالً کیفی در بهبود مشخصههای محصوالت و خدمات دارد.
4.شناسایی همزمان ویژگیهای تاثیرگذار بر روی مشتریان و بهبود عملکرد سازمان.]14[ در این پژوهش موارد شماره 14 را برای ارایه راهحل در شرکتهای دانشبنیان مورد مطالعه استفاده میشود.
-3-2 مروری بر پژوهشهای پیشین
دانش امروزه امتیازی منحصربهفرد در شرکتهای کنونی بوده و برای آنکه شرکتهای کنونی ما به سمت شرکتهای دانشی پیش روند، الزم است سیستمی مبتنی بر یک دانش خاص، با مشخص شدن محدودیتهای افقی و سلسله مراتبی، توزیع قدرت تصمیمگیری و از همه مهمتر؛ با داشتن قدرت نوآوری فراتر از قدرت اسمی، بوجود آید.]15[در توسعه و ایجاد شرکتهای دانشبنیان در سالهای اخیر، دانشگاهها و جامعه دانشگاه نقش کلیدیای را ایفا نمودهاند.]7[با توجه به سند چشم-انداز 22 ساله ایران در بررسی وضعیت رشد شرکتهای دانشبنیان؛ مشخص شد که طرح استراتژی توسعهی صنعتی به دلیل اینکه با یک دیدصرفاً اقتصادی تدوین شدهاست و ابعاد مدیریت پژوهشوفناوری، سیاستگذاری و آیندهنگاری پژوهش وفناوری در آن به صورت صحیح و کارآمد لحاظ نشدهاست و آنگونه که انتظار میرود اثربخشی ندارد.]12[
در پژوهشی تحت عنوان"شرکتهای دانشبنیان و چالشهای پیشرو؛فکر 75 سال دیگر ایران باشیم"؛ محققتنها و صرفاً با انتقاد از رفتار دوسویانه مسئوالن و کمکاری آنان در ارتقاء و توسعه کمی و کیفی شرکتهای دانشبنیان، رفتار سودگرایانه نگاه به دانش و فناوری در ایران، اشتباه بودن سیستم آموزش عالی در ارتقای اساتید و نخبگان از طریق ارزیابی عملکرد آنان و معکوس بودن روند رشد شرکتهای دانشبنیان در ایران را ضرورتی بر بازنگری برنامهریزیهای توسعه این شرکتها میداندو اشارهای به هیچ چالشی نمیکند .]11[ به همین جهت است که حرکت جهانی به سمت ایجاد موسسات دانشبنیان بیشتر و بخصوص در ایران نیازمند برنامهریزیهای منسجمتر، قوانین و نیروی کار دانشی برای ایجاد شهر دانشبنیان است.]12[
آنالیز عملکرد-اهمیت نه تنها برای تعیین وضعیت ضرورت انجام فعالیتها یا عدم انجام آنها با توجه به اهمیتی ذاتی که برای ایجاد ارزشافزوده دارد، بلکه برای رتبه-بندی هم مورد استفاده قرار می-گیرد.]12[ دنگ و همکاران با استفاده از رویکرد IPA مشخصههای حیاتی سرویسدهی به مشتریان را مشخص نمودند.]17[ وانگ و همکاران با استفاده از روش IPA فازی میزان رضایت دانشجویان بین المللی در تایوان را سنجیدند که عامل محیط بیشترین تاثیر بر رضایت آنان را داشت.]18[ چنگ و چو با استفاده از IPA در سیستم خدمت-تولید سطح رضایتمندی تولیدکننده و مشتریان را برای برخی شرکتهای چینی بررسی و میزان رضایتمندی مشتریان در سطح قابل قبول بدست آمد.]17[ بهطور کلی پژوهشهای انجام گرفته با این رویکرد حول تعیین سطح رضایتمندی مشتریان بودهاست.با مطالعه و تحلیل پژوهشهای انجام گرفته،روشIPAبرای اولویت-بندی گزینههای کیفی، راهحل و روشی مناسب و قابل قبول بوده که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفتهاست.
روششناسی پژوهش
روش بکارگرفته در این تحقیق تحلیلی -پیمایشی است. برای جمع آوری اطالعات، آمیزهای از روشهای تحقیق کتابخانهای و میدانی استفاده شدهاست. در این تحقیق، پس از مطالعه ادبیات تحقیق و مصاحبه با خبرگان، 17 چالش پشتیبانی در شرکتهای دانشبنیان مورد مطالعه مشخص گردید. چالشها در یک پرسشنامه و راهکارها در پرسشنامه دیگری طراحی و بین این شرکتها توزیع شدند. سپس 128 پرسشنامه با طیف 7 گانه جمعآوری شد. دادهها از 128 پرسشنامه جمعآوری شده استخراج و مورد استفاده در محاسبات مربوط به رویکرد IPA قرار میگیرند. سپس تحلیلها بر روی نتایج صورت پذیرفته و راهکارهای مورد نظر ارایه میگردند.
-2 یافتههای پژوهش
چالشهای پشتیبانی به فرآیندهایهای پشتبانی مربوط می-گردد. با استناد به آییننامه حمایت از شرکتهای دانشبنیان، فرآیندهای-های پشتیبانی شامل:منابع انسانی- از جمله: جذب، آموزش، پاداش و ارتقاء- ، مالی و حسابداری، حراست و نگهبانی، فناوریاطالعات و پشتیبانی شبکه، انبار و کنترل موجودی، تعمیرات و نگهداری عمومی، روابط عمومی و تبلیغات عمومی، کارپردازی و خرید تجهیزات و مواد اولیه و ملزومات اداری ، امور حقوقی ، خدمات گمرکی و بازرگانی ، امور خدماتی از جمله نظافت، آبدارخانه، انجام بستهبندی، توزیع محصوالت و سازماندهی شبکه توزیع، فعالیتهای مربوط به سالمت، ایمنی و محیط زیست، مدیریت دانش-از جمله مستندسازی دانش، ایجاد شبکههای دانشی برای خلق و اشاعه دانش- اشاره نمود.
چالشهای بدست آمده این دسته عبارتنداز: مشکالت اقتصادی کشور، عدم حمایت مالی از شرکتها، نبود مرکز خدمات مشاورهای کسبوکار به شرکتها در پارک، مسایل فردی و روانشناختی کارکنان شرکتها - فرهنگ و مهارت - ، مشکالت ساختاری و مدیریتی کشور، وجود ناکافی تکنولوژی متناسب برای ظهور و توسعه محصول جدید، فرار مغزهاکمبود نیروی خبره و نوآور در شرکتها، پایین بودن نیروی متخصص در شرکتها، نامناسب بودن سیستم تربیتی نیروی انسانی مورد نیاز شرکت-ها، بهروز نبودن کارکنان شرکت، نبود تیمهای خودگردان و فناوری اطالعات بین کارکنان شرکت، عدم حمایت تجهیزاتی و مالی جهت حمایت تولید در شرکتها، تحصیالت نامناسب نیروی انسانی، نگرشهای حامی طلبی شرکتها از دولت، مشارکت ناکافی اعضای هیئت علمی دانشگاه در مدیریت و راهبری شرکت در شرایط مختلف و در دورههای رشد شرکت، همکاری ضعیف شرکت با دانشگاه و مراکز تحقیقاتی، عدم وجود تیمهای خبره و چند دانشی در شرکتها. گامهای انجام پژوهش به شرح زیر است:
گام-1 شناسایی مشخصههای کیفی موثر: ابتدا مشخصههای کیفی موثر در بهبود مولفههای مورد مطالعه را از مطالعه ادبیات و نظرخواهی خبرگان شناسایی و استخراج مینماییم.]17[
گام -2 مشخص نمودن درجه اهمیت هر مشخصه: ارزش اهمیت ارزش عملکردی برای ویژگی jام و توسط تصمیمگیرنده pام را با b jp و c jp نشان میدهیم. این ارزشها میتوانند توسط طیف لیکرتمشخص گردند. پس؛ در این پژوهش طیف ارزش کار بی 1b jp ,cjp 7 قرار گرفتهاست.]8[
گام -3 یکپارچهسازی نظرات با استفاده از میانگین هندسی: این گام بهدلیل کمک به تصمیمگیرنده برای ارایه راهحل موثرتر، انجام میگیرد. برای اینکار کافی است ارزش نهایی اهمیت و ارزش نهایی
