بخشی از مقاله
چکیده :
از آنجا که تاثیر محیط زیست بر افراد بر کسی پوشیده نیست و تاثیر معماری بر آموزش از مدتها پیش امری شناخته شده است ، در زندگی پر هیاهوی شهری امروزه نیاز و ضرورت به فضاهایی همچون باغ-دانشکده کاملا حس میشود که در واقع فضاهای آموزشی هستند که دانشجویان علاوه بر تحصیل در آن درسهای متعارف دیگر نیز میآموزند، یعنی استفاده درست از طبیعت جهت رشد و ارتقا آموزش در این فضاها صورت میگیرد و تحت عنوان باغ -دانشکده مطرح میشود.
امروزه در بسیاری از نقاط جهان شکلگیری محیطهای آموزشی در فضایی همگون با طبیعت ، در جهت تغییر مدارس سنتی و حرکت به سمت آرمانهای آموزش و پرورش نوین واقعیت قائل شدن برای آموزش در بستری که یادگیری سالم تر، موثر تر و لذت بخش تر را فراهم کند در دستور کار قرار گرفته است . تحقیق حاضر بر اساس کلیات مطرح در بالا به تبیین و تقویت نقش فضای باز به صورت باغ در فضای آموزشی پرداخته و راهکارهای عملیاتی و اجرایی که می تواند در راستای افزایش یادگیری دانشجویان موثر باشد به صورت تحلیلی بررسی می شود.
-1 مقدمه
امروزه فضاهای باز دانشکدهها مکانی جدا از بنای آن محسوب می شود و ادامهی طبیعی کلاسهای درس نیست، از این رو این بسترآموزشی فاقد انسجام و هویت لازم بوده و نیازهای آموزشی دانشجویان به طور کامل برطرف نمیشود و این درحالی است که امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا این بستر به عنوان عاملی مجزا و مستقل از خود ساختمان نبوده، بلکه از آن به عنوان عنصری مکمل از فرایند یادگیری و اوقات فراغت دانشجویان در محیط باز توجه می شود .
در حال حاضر در ایران هیچگونه برنامهی آموزشی مستقلی برای فضای باز ، فضاهای آموزشی چون دانشکده در نظر گرفته نشده است. - به گفتهی والترگریپوس 1،اگر محیط آموزشی بخواهد زمینهای ثمربخش برای نسل آینده باشد، محیط و ساختمانهایش میبایست خلاقانه باشند، نه تقلید شده ، محیطی محرک برای آزاد کردن اندیشه و بیان خلاقانه، به همان اندازه روش تدریس دارای اهمیت است - بدین لحاظ قدرت و توان در خلاقیت ساختمانهایی که برای تمرکز رشد فرهنگی افراد مناسباند، مستقیما به طراحی فضاهای هدایت کننده به فعالیت فکری مربوط می شود به اعتقاد مجتبی انصاری باغ نه به اعتبار یک فضای معمارانه ، به اعتبار پشتوانه پر معنا و مفهوم خود این چنین زندگی و حیات مردم را درنوردیده ، بلکه اثری هنری و زیبا و چند منظوره و پاسخ به نیاز است.
از اهداف باغ ایرانی وصول همنشینی با طبیعت در رسیدن به آرامش روح است که به صورت کشتی در نهاد انسانها وجود دارد . باغ ایرانی جایی امن و آرام و محلی است برای تعامل و تحقیق، جایی که روح آدمی تازه و منظرهی نو براو مشکوف می شود. در مقالهای تحت عنوان - مدرسه باغ - به دنبال راهی برای پر کردن خلا موجود از طریق معماری ، با اشاره به سامانهی گذشتهی معماری ایران و طرح باغ حیاط ، حضور باغ را به عنوان بخشی از طبیعت در کالبد آموزشی معاصر مورد تاکید قرار میدهد.
در پایان نامهای تحت عنوان - طراحی مدرسه ی راهنمایی پسرانه در تهران با تاکید بر نقش فضاهای باز بر افزایش خلاقیت و یادگیری - به بررسی انواع فضاهای باز مدارس ، بر میزان خلاقیت و یادگیری دانشآموزان میپردازد و نیز راهکارهایی را برای طراحی اصولی ارائه میدهد.
در پایان نامه ای دیگر تحت عنوان - طراحی باغ در مدرسه ایرانی به عنوان الگو برای مدارس پایدار آینده - به طراحی فضای باز و نیمه باز مدارس دخترانه و پویایی فضا میپردازد بعد قراری شرایط محیطی دلپذیر را هدف خود قرار داده است.
از نمونه های اجرایی شده در ایران مدرسه عالی مدیریت که طراحی آن به شکل باغ مدرسه بوده ، درونگرا همراه با حیاط مرکزی دارای طراحی همساز با تعلیم است. همچنین از نمونه های خارجی می توان به مدرسه ابتدایی برای علوم و تنوع زیستی در بولونی فرانسه 2 اشاره کرد که همچون نمونهی گذشته طراحی همساز با اقلیم داشته و از دیوار مجوف برای ارتباط داخل با خارج استفاده شده است. مدرسهی سونیادلونای در کوربووی فرانسه همساز با اقلیم طراحی شده و با دید پلکانی به حیاط و ارتباط مستقیم با آسمان بین فضای بیرونی و ساختمان ارتباط برقرار کرده است.
-2 طبیعت و رابطه آن با عملرد دانشجویان:
لویی کان3 معتقد است در آداب و رسوم مربوط به تاریخ معماری سه عامل ثابت وجود دارد: - 1 مدرسه - 2 معبر - 3 فضاهای سبز، او اصطلاح مدرسه را چنین تعریف می کند: تمام مکان هایی که انسان برای تامین خواسته خود در فراگیری، از آن ها استفاده می کند، مدرسه نام دارد و این مکان ها تنها برای یادگیری و آموختن عقاید و نظرات نمی باشند بلکه برای فهم و ادراک دلایل وجود هر چیز و مناسب های دو جانبه و روابط بین انسان و طبیعت نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
-3 باغ:
باغ طبیعتی اهلی شده است. در تعریف منشور فلورانش 4 از باغ، باغ ترکیب معماری از انجماد و نبات است. در دایرهالمعارف اسلامی نیز در توضیح باغ واژه باغ آمده است: محوطه ای غالبا محصور، ساخته انسان با بهرهگیری از گل و گیاه و درخت، آب و ...بناهای ویژه.
باغ: بوستان: زمینی که دور آن را دیوار کردهاند و انواع درختان را در آن کاشته باشند.
ساختار اصلی تمام باغ های جهان نیز بر مبنای معماری طبیعت و مصنوع با روش تلفیق گیاه، آب و ابنیه است. میتوان گفت: طبیعت بکر بر اساس تکرار قانون طبیعت شکل میگیرد اما محیط باغ بر اساس خواست انسان انتظام می یابد.
-4 فضای آموزشی:
فضای آموزشی، ابتدا باید از لحاظ فیزیکی مطلوب باشد، فضاهای با کیفیت فیزیکی مطلوب، به فضاهایی اطلاق میشود که در طراحی آنها، استاندارد شاخصهایی از قبیل هوای سالم، دمای مناسب، رطوبت کافی، نور، صوت، دید و منظر مناسب، کارایی انرژی، دسترسیها و ارتباطات رعایت شده باش
برخی صاحبنظران، فضای آموزشی را محیطی فیزیکی مانند کلاس درس، آزمایشگاه یا محیط خودآموز تلقی میکنند که در آن فرآیندهای یادگیری رخ میدهد .برخی دیگر آن را در قالب محیط نرمافزاری خاص آموزش تعریف میکنند.
-5 طرح مسئله:
از آنجا که معماری نمیتواند از نحوه نگرش و تفکر جدا باشد، اکنون در اکثر فضاهای آموزشی، آموزش در فضای کوچک کلاس خلاصه شده از این رو نمیتوان دانشجویان دانشبنیان را مدت زمان زیادی در فضای مدرسه نگه داشت. در واقع کلاس بخشی از فضای آموزشی به حساب میآید که ارتباط آن با دیگر فضاها چه باز و چه بسته باید بهگونهای باشد که در کل همه اجزا یک مجموعه واحد به حساب آید، یعنی فضای آموزشی چون باغی تعریف شود که هر جزء از این باغ به صورت جداگونه و مستقل عمل کرده اما در کل مجموعهای از هماهنگیها باشد. در دههی 60 واکنشهای شدید علیه مدارس موجود عامل اصلی و زمینهساز توجه به الگوی فضای باز یا مدارس بدون دیوار و راهرو بوده است
امروزه به دنبال روشن شدن نقش مهم طبیعت در زندگی افراد و همچنین اهمیت آن در جهت تقابل با مشکلات محیطی به وجود آمده در طبیعت در عصر مدرن از سوی دیگر جهت حرکت جامعه به سمت توسعه سبز و پایدار، دستاندرکاران تدابیری را جهت آشتی دوباره انسان و طبیعت در نظر گرفتهاند. برای تحقق این هدف لازم است که در شیوه زندگی افراد جامعه تغییراتی به وجود آید
با توجه به این که جمعیت دانشجویان دانشبنیان در طی نیمقرن گذشته رو به افزایش بوده و نیاز به گسترش آموزش و نحوه یادگیری دانشجویان امری اجتناب ناپذیر شده است. از این رو نیاز به اقدام جدی در جهت توسعه و رشد ساخت و ساز محیطهای یادگیری در جامعه به خوبی حس میشود
-6 راه حل پیشنهادی:
6؛-1 مقدمه
تلفیق باغ با فضای آموزشی به عنوان مثال دانشگاه باید بهگونهای صورت گیرد که انتظارات و نیاهای خود فضای آموزشی و جامعه برآورده شود همانطور که ساختمان مدرسه قبل از ساخته شدن دارای طرحی مشخص میباشد باغ-دانشکده نیز که یک نوع فضای آموزشی در دل باغ است باید در جهت تطابق با نیازهای استفادهکنددگان چهارچوبهایی را برای طراحی مناسب داشته باشد. از این رو بهتر است قبل از طراحی جهت اطلاع از نیازهای کاربران و احاطه کامل بر طرح مورد نظر نظرسنجی و مصاحبه با کاربران صورت پذیرد. در گذشته این نوع فضا در حیطه آموزشی میتوان از دانشگاه عالی مدیریت به عنوان نمونهای موفق از نادر اردلان نام برد که در ادامه با بررسی ویژگیهای این پروژه و بیان نقاط قوت و ضعف آن به یک چهارچوب کلی برای طراحی نمونههای آتی دست پیدا میکنیم.
6؛-2 موقعیت مدرسه عالی مدیریت در شهر تهران
ساختمان این مدرسه در بستری سبز بر فراز تپهای بنا شده است. بستر طرح مستطیلی به ابعاد 170×110 متر است. فضاهای بسته که بر گرداگرد زمین استقرار یافتهاند عموما کم ارتفاع و یک طبقهاند، و باغی به ابعاد 130×80 را در میان میگیرند. دستگاه ورودی به شکل بنایی دو طبقه در شرق بستر طرح بنا شده است. در میانهی باغ ساختمان کتابخانه بنایی سه طبقه با قاعده هشت و نیم هشت از فراز سکویی به هر سوی باغ مینگرد. اضلاع شمالی و جنوبی باغ را حجرههای دانشجویان اشغال کردهاند که در دل دیواری قطور پنهان شده و جدارههای باغ را میسازند. ساختمان مدرسها در جبهه مقابل ساختمان ورودی و در ترازی پایینتر نسبت به آن واقع شده است.
موقعیت قرارگیری مدرسه عالی مدیریت
مدرسه عالی مدیریت در شمای کلی بنایی قلعه مانند است که باغی در میان دارد. بستر مشجر بنا که دور از بافت متراکم شهر و متمایز از آن واقع شده است آن را شکوهمند میسازد.
تصویر کلی از مدرسه عالی مدیریت
از آنجا که مدرسه عالی مدیریت مرکزی شبانهروزی با برنامه آموزشی فشرده است، عملکردی که نیاز به محیطی دنج و آرام دارد. ممکن است چنین به نظر آید که انتخاب صورتی دورنگرا برای آن بوده است که آرامش و خلوت مورد نیاز حاصل شود. اما باید متوجه بود که تنها انتخاب بستر وسیع و مشجری که بنا را احاطه میکرد و آن را از بافت متراکم شهری و اجتماع جدا میساخت، برای دستیابی به محیط دنج و آرام و دلخواه کفایت میکرد
