بخشی از مقاله
چکیده
خلاقیت ، استعداد و توانایی پیدا کردن راه حلی تازه برای حل یک مشکل ، یا سبک ها و روش های بدیع و نو آورانه برای حل مشکلات است. در جوامع پیشرفته امروزی داشتن افرادی خلاق ونوآور امری حیاتی و ضروری می باشد. زندگی پیچیده ی امروزی ما هر لحظه در حال نو شدن است و خلاقیت و نوآوری ، لازمه ی زندگی فعال به شمار می آید. معلمان می توانند با خلاق بودن شان ، زمینه پرورش خلاقیت در دانش آموزان فراهم سازند و در صورت پرورش آن در دانش آموزان ، می توان دید آنان را نسبت به محیط اطراف گسترش داد.
بینش آنان را دقیق تر کرد بدین سبب در این پژوهش به خلاقیت و شیوه های پرورش آن در دانش آموزان پرداخته شده . نتایج بررسی ها نشان داد که برای پرورش خلاقیت در دانش آموزان نه تنها معلمان در کلاس درس بلکه مدیران در مدارس ،والدین در خانه، دوستان در گروه همسالان و ... ایفای نقش می کنند و در پایان نیز راهکار هایی جهت پرورش خلاقیت در دانش آموزان ارائه گردیده است.
مقدمه
اگر چه تمدن و فرهنگ بشری نتیجه تلاش همه آدمیان در تمام دوران هاست. اما غنا و عظمت آن را مدیون گروه کوچکی از انسان ها هستیم که کاشف ، مخترع، هنرمند یا متفکر نامیده می شوند. از کشف آتش تا اختراع رادیو و سفینه های فضایی، از نقاشی های دیواری در غارها تا آثار هنرمندانی نظیر کمال الملک و از اولین آثار مکتوب تا نوشته ها و سروده های فردوسی همه محصول کار و اندیشه جمعی از افراد بشر است.
تمدن بشر مرهون اندیشه خلاق آدمی بوده و دوام آن نیز بدون بهره گیری از خلاقیت که عالی ترین عملکرد ذهن انسان محسوب می شود، غیرممکن خواهد بود - برات ، به نقل از جعفری،. - 1383 خلاقیت نیز یکی از برجسته ترین توانایی شناختی و یکی از زیباترین جلوه های تفکر واگرا است این خصوصیت بسیار بالای انسانی نقش بسیار عمده ای در نوآوری و حل مشکلات بشری از کوچک ترین و ابتدای یترین آن تا پیشرفته ترین یافته های بشری در حوزه های مختلف فلسفی، فرهنگی، علمی، فنی، هنری... مرهون این ویژگی عالی انسانی است - یزدانی، . - 1384
به طورکلی، خلاقیت فرآیندی فکری و روانی است و محصول خلاقیت، پدیدهای نو و جدید و در عین حال دارای ارزش نیزمی باشد. البته خلاقیت یک توانایی عمومی است و در همه ی افراد کمابیش وجود دارد - حائری زاده،. - 1381 خلاقیت نه فقط به هوش و تفکر بلکه به سازمان شخصیت فرد نیز مربوط می شود. تربیت آزادانه کودک در وضعیتی که والدین دارای علایق قوی گوناگونی باشند باعث بروز صفت خلاقیت در کودکان میشود.
از این رو مساله تربیت کودکان و پرورش استعدادهای فطری آنان از مسایل بسیار مهمی است که باید مورد توجه مربیان و والدین قرار گیرد و معلمان بایستی امکانات تجلی اندیشه خلاق را در مدارس فراهم آوردند و دانش آموزان به تدریج مفاهیم اساسی علوم مختلف را بیاموزند تا با مسایل زندگی، خلاقانه برخورد کنند و جهان اطراف خویش را در جهت مطلوب تغییر دهنده - دارایی، گودرزی، . - 1376 افراد خلاق دارای ویژگی هایی نظیرانگیزه پیشرفت سطح بالا، کنجکاوی فراوان، علاقه زیاد به نظم و ترتیب، قدرت ابراز وجود و خودکفایی، شخصیت غیرمتعارف وکامروا، پشتکار و انضباط در کارها، استقلال ودارای طرز فکر انتقادی و تفکر شهودی می باشند - شعاری نژاد،. - 1374
پیشینه تحقیق
کریمی - - 1379 در طی پژوهشی به بررسی رابطه خلاقیت با اضطراب، جنسیت، پیشرفت تحصیلی، و منزلت اجتماعی گروهی از دانش آموزان مقطع سوم راهنمایی پرداخت .نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن بود که به طور معنا داری پسران نسبت به دختران از جهت خلاقیت برتر هستند. تورنس - 1375 - نیز بعد از انجام تحقیقاتی که انجام داد چنین نتیجه گیری می کند که می توان دسته ای از اصول را به کودکان یاد داد که به آن ها اجازه می دهد تعداد بسیار زیادی عقیده، آن هم عقایدی خیلی بهتر نسبت به زمانی که هیچ گونه تربیتی دراین مورد ندیده باشند، از خود ابراز دارند.
محمدی - 1370 - طی پژوهش خود به این نتیجه دست یافت که افراد خلاق به مراتب بیشتر از افراد غیر خلاق توانایی پرورش خلاقیت را در دیگران دارند . دانلی در سال 2004 در تحقیقی با عنوان پرورش خلاقیت از طریق یک برنامه درسی نشان داد که مدرسان پس از آشنایی با روش های پرورش خلاقیت ضمن افزایش کارایی خود از لحاظ تدریس مزایای آن را به عملکرد دانشجویان نیز منتقل می کنند - به نقل از ذهبیون، . - 1388 گتزلز و جکسون - 2001 - در مطالعات خود به این نتیجه دست یافتند که یکی از عوامل اساسی پرورش خلاقیت در دانش آموزان را نوع نگرش معلمان به مسئله ی خلاقیت می دانند. این دو معتقدند که اغلب افراد خلاق، کمتر پیرو معلم و با او هماهنگ اند و رفتارشان غیرقابل پیش بینی است - حاتمی،. - 1389
اهمیت و ضرورت پژوهش
خلاقیت و نوآوری محرک اصلی تمدن هاست. رایانه، اتوماتیک، الکترونیک، قدرت اتمی و مسافرت های فضایی و خلق ادبیات و انواع هنرها و ...همه بیانگر و نشان دهنده خلاقیت بشر می باشد. بنابراین، برای پیشرفت در زمینه های مختلفی چون صنعت، سیاست، نظامی ،اقتصادی و ... نیازمند تفکری خلاق و نوآور می باشیم، همان خلاقیتی که در درون همه ی ما وجود دارد و بر نحوه ی زندگی ما تاثیر گزار هستند.
تحولات سریع عصر کنونی ما، نیازمند حل مسائل و مشکلات به گونه ای خلاق است. تنها با کمک نیروی خلاقیت و نو آوری است که می توان بر مسائل و مشکلات غلبه کرد و آن ها را از سر راه برداشت. امروزه مردم ما نیازمند آموزشخلاقیت هستندکه با خلقافکار نو بهسوییک جامعه سعادتمند قدم بردارند. بنابر این در این پژوهش بر آن شدیم تا به خلاقیت و شیوه های پرورش آن در دانش آموزان بپردازیم تا از این طریق گامی در جهت رشد و توسعه جامعه در زمینه های مختلف با استفاده از خلاقیت برداشته باشیم.
مکاتب و نظریه های خلاقیت
مکاتب مختلف روانشناسی از زوایای مختلف به خلاقیت نگریسته اند:
- 1 مکتب روانکاوی
از دیدگاه روانکاوی، خلاقیت در نتیجه ی تعارضی است که در ذهن ناخودآگاه یا نهاد ایجاد شده است. در این حالت، ذهن ناخودآگاه می کوشد راه حلی برای این تعارض پیدا کند. اگر راه حل با بخش آگاه یا »خود« هماهنگی داشته باشد،معمولاً راه حل، خلاق خواهد بود اما اگر با بخش آگاه در تضاد باشد،احتمالاً به نابه هنجاری روانی منجر می شود.
- 2دیدگاه رفتارگرایی
طبق این نظریه، ارتباط دو ایده به تفکر منجر میشود. وقتی ایده ای در ذهن باشد، ایده ی مشابه آن نیز به دنبال ایده ی یاد شده خواهد آمد، بنابراین، وقتی فرد با مسئله ای روبه رو می شود، با تداعی اطلاعات قبلی، که در ذهن دارد، به ایدهای تازه برای حل مسئله دست می یابد.
- 3مکتب گشتالتی
نظریه های اساسی این مکتب پیرامون خلاقیت، این است که تفکر درباره ی حل مسئله باید شکل کلی داشته باشد. در نظام آموزشی باید به این امر توجه شود که یاد دهنده یا مدرس، مسئله را به عنوان یک موقعیت کلی ارائه دهد و فراگیرنده نیز برای یافتن جواب، مسئله را در شکل کلی ببیند.
