بخشی از مقاله
چکیده
امروزه در کشورهای توسعه یافته، شکوفایی و پرورش خلاقیت دانشآموزان از مهمترین هدفهای آموزش و پرورش به شمار میرود. آموزش به شیوه حل مسأله یکی از روشهایی است که در پرورش خلاقیت دانشآموزان نقش کلیدی و مهمی ایفا مینماید. این پژوهش از روش تحقیق آزمایشی طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه گواه استفاده نموده است. نمونه این پژوهش را 40 نفر از دانشآموزان دختر پایه اول مقطع متوسطه ناحیه یک اراک در سال تحصیلی 1394-95تشکیل دادهاند که به صورت نمونهگیری تصادفی خوشهای چندمرحلهای انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. برای اندازهگیری مؤلفههای خلاقیت از آزمون خلاقیت تصویری تورنس- فرم ب استفاده شد. پس از انتخاب تصادفی گروههای کنترل و آزمایش ابتدا برای هر دو گروه پیشآزمون اجرا شد. سپس مداخله آزمایشی در شش جلسه 60-70 دقیقهای به گروه آزمایش ارائه گردید و پس از اتمام برنامه آموزشی، از هر دو گروه پس آزمون گرفته شد. تجزیه و تحلیل دادهها به روش کواریانس یک طرفه - آنوا - در سطح p=0/05 انجام شد و نتایج نشان داد که تفاوت معناداری بین گروه آزمایش و کنترل در مؤلفههای خلاقیت - سیالی، انعطاف-پذیری و ابتکار - وجود داشت.
واژگان کلیدی: حل مسئله، آموزش، خلاقیت، تفکر خلاق، ریاضی
.1مقدمه
خلاقیت یکی از موضوعات بسیار جالب و بحثبرانگیز در حوزههای گوناگون علمی به ویژه علوم تربیتی و روانشناسی است. خلاقیت یکی از جنبههای اصلی تفکر یا اندیشیدن است که انسان با کمک آن میتواند اهداف آرمانگرایانه خود را تحقق بخشیده و توانایی خود را شکوفا سازد.
از نظر سانتراک - 2004 - خلاقیت توانایی اندیشیدن درباره امور به راههای تازه و غیرمعمول و رسیدن به راههای منحصر به فرد برای مسائل است. گلیفورد - 1950 - پدر تحقیقات مربوط به خلاقیت بیان کرد که آنچه خلاقیت را به وجود میآورد، تلاش انسان برای حل مسائل و مشکلات است. تورنس - 1998 - خلاقیت را به عنوان سازهای تعریف میکند که چهار عنصر سیالی، انعطافپذیری، اصالت و مهارت را دربرمیگیرد. وی در تعریف سیالی، به تعداد کل عقاید و پاسخهای مرتبط، معنادار و قابل تفسیر اشاره دارد. نمره بالا در سیالی معرف تعداد کل عقاید یک شخص در ارتباط با محرک خاص است. در حالیکه انعطافپذیری، به تعداد طبقات متفاوت از پاسخهای متفاوت معطوف است. فردی که نمره بالایی در انعطافپذیری به دست میآورد، در رویارویی با یک مسأله، به زوایای متفاوت توجه کرده و طبقات متنوعی را ارائه میکند. اصالت که با پاسخهای غیرعادی همراه است و همواره از لحاظ آماری به پاسخهای نادر تأکید دارد، معرف اکتشاف سازنده و تفکر اصیل است. افرادی که در اصالت نمره بالایی به دست میآورند، همواره از خلق راهحلهای بنیادی استفاده کرده و شیوههایی را ارایه میدهند که نه تنها با موفقیت ایجاد شده هماهنگ است، بلکه راهحل ارائه شده، به ذهن افراد کمتری خطور میکند. از اصالت میتوان به عنوان تولد اندیشههای ناب و کاربردی یاد کرد که اگر با مهارت و یا توجه به جزئیات و ریزبینی در ابعاد گوناگون پاسخدهی همراه باشد از اثربخشی بالاتری برخوردار میشود - ابطحی و ندری، . - 16 :1390
با این حال سابقه تاریخی تفکر درباره ماهیت خلاقیت و ویژگیهای متمایز کننده اشخاص خلاق، قدمتی طولانی دارد. با این وجود مطالعه خلاقیت به روش علمی، از نیمه دوم قرن بیستم آغاز شد - سیف، :1391 . - 72 خوشبختانه نتایج پژوهشها در زمینه خلاقیت معلوم کرده است که خلاقیت کم و بیش در همه افراد وجود دارد و میتوان آن را با آموزش گسترش داد و شکوفا کرد - یانگ و چن، . - 431 : 2009 همه سازمانها برای رشد و بقای خود نیازمند اندیشههای نو و نظریات بدیع و تازه هستند. افکار و نظریات جدید خون تازهای را به کالبد سازمان تزریق کرده و آن را از فنا و نابودی میرهاند. حیات جهان بسیار پرتلاطم امروز ما، نیازمند نوآوری و خلاقیت است. خلاقیت باعث افزایش رشد اقتصادی میشود، بهرهوری را بالا میبرد و باعث به وجود آمدن فناوری، کالاها و خدمات میگردد - بلال سایار، . - 2010 از سوی دیگر مسایل امروز سازمانها با راهحلهای دیروز حل شدنی نیستند و پیشبینی آینده، مشکلات آتی را حل نمیکنند، بلکه باید برای پیشسازی آینده اقدام کرد. امروزه شرایط محیطی به حدی پیچیده، پویا و نامطمئن شده، که سازمانها دیگر نمیتوانند با تغییرات سطحی و ظاهری در ساختارها، روشها و سیستمها بقاء بلندمدت خود را تضمین کنند و از طرفی با توسعه فناوری و ماشینی شدن کارها، نوع فعالیت انسانی، در سازمان تغییر شکل داده و به صورت کار فکری درمیآید و این نیاز به تفکر خلاق و ارتقاء سطح خلاقیت در میان افراد را بیش از پیش نمایان میسازد - پورکریمی و سمیعی، . - 6 :2010
جهان امروز جهانی فرا پیچیده، با انتظارات و ویژگیهایی متفاوت از گذشته است. آموزش و پرورش برای آماده کردن افراد جهت مواجهه با چالشهای این عصر فراپیچیده نیازمند نوسازی و بازسازی و نگریستن از زاویهای متفاوت و عمل کردن در مسیری متمایز است. آموزش و پرورشی میتواند انسانی متناسب با انتظارات و ویژگیهای دنیای جدید پرورش دهد که ظرفیت قضاوت، تفکر انتقادی، سواد با معنا، همکاری و زمینههای خدماتی را در افراد پرورش دهد - جعفری و مکتبی، . - 36 :2008
به باور بسیاری از پژوهشگران، شیوههای سنتی آموزش و پرورش نه تنها به رشد خلاقیت دانشآموزان کمک نمیکند، بلکه آنان را از حرکت در این راستا باز میدارد. لازمه رسیدن به آموزش و پرورش خلاق، دور شدن از روشهای سنتی آموزش و به کارگیری روشهای نو در جریان تدریس است. امروزه باید به جای انباشتن ذهن دانشآموزان از محفوظات، افکار آنان را به فعالیت واداشت. بنابراین اگر آموزگاران در حد امکان، فضایی مطمئن و مناسب در کلاس پدید آورند و از روشهای فعال و اکتشافی در کلاس بهره گیرند، دانشآموزان را در راستای بهرهبرداری از نیروی خلاق خویش یاری نمودهاند. تدریس تفکرخلاق، یک راه مفید برای افزایش قابلیت ابتکار و خلاقیت است. دستیابی به خلاقیت معنادار در آموزش و پرورش امری دشوار است - سیمونز وتامپسون، - 2008 و یکی از مباحث مطرح در آموزش و پرورش قرن بیست و یکم، هنر آموزش و پرورش تفکر خلاق است - جون و کاتنر، 2010 به نقل از افشارکهن و عصاره، :1390 . - 35 پس اگر بخواهیم دانشآموزانی سرآمد و خلاق پرورش دهیم میبایست نظام آموزشی و عوامل تأثیرگذار در این زمینه را شناسایی و برای آموزش راهکارهایی که منتهی به افزایش و توسعه نگرش خلاقیتی به آنان میگردد، برنامهریزی کنیم و یکی از مهمترین عناصر شناخته شده که ارتباط بلافصلی با دانشآموز و پرورش استعدادهای مختلف وی دارد، معلم است و فرض بر این است که اگر معلم با نگرشی نوین، خلاق و مجهز به ابزارها و تکنیکهای خلاقیتی، قدم به صحنه آموزش گذارد، به طور طبیعی دانشآموزانی توانمند، خلاق و دارای اندیشه نو برای مواجهه خردمندانه با زندگی و حل مسائل دنیای بشری به اجتماع تحویل خواهد داد. انسانهایی که از رویارویی با مسایل نهراسند، به راه های متفاوت و تازه برای بررسی موضوع و دستیابی به برترین راه حل ممکن بیندیشند و در نهایت اینکه فلک
