بخشی از مقاله
چکیده
بررسی قانون تجارت الکترونیکی کشورهای مختلف نشان می دهد که تقریبا در همه آنها ماده ای برای تعریف اصطلاحات به کار رفته در متن قانون اختصاص یافته است تا برداشتی خلاف نظر مقنن صورت نگیرد. برخی از اصطلاحات به کار رفته در متون قوانین مربوط به حوزه تجارت الکترونیکی عبارتند از داده پیام، ارتباط الکترونیکی، شخص، مصرف کننده، تامین کننده، اصل ساز، واسطه، مخاطب، سیستم های اطلاعاتی و قرارداد از راه دور. در این میان داده پیام از اهمیت خاصی برخوردار است به طوری که می توان گفت داده پیام قلب قوانین تجارت الکترونیک است. در این نوشتار به بررسی آن می پردازیم.
واژگان کلیدی:داده پیام، تجارت الکترونیک، قراردادهای الکترونیکی، اصل ساز، واسطه، قرارداد از راه دور.
مقدمه
داده پیام 1از مفاهیم نوظهوری است که با پیدایش ابزارهای نوین ارتباطی معرفی شده است. قانون نمونه تجارت الکترونیکی 1994، »داده پیام« را اطلاعاتی می داند که »از طریق ابزارهای نوری 2یا ابزارهای مشابه مانند تبادل الکترونیکی داده ها، پست الکترونیکی، تلگرام، تلکس و تلکپی تولید، ارسال، دریافت یا ذخیره می شود.3« در قانون نمونه امضای الکترونیکی و کنوانسیون ارتباطات الکترونیکی نیز - تنها با یک تفاوت - دقیقا همین تعریف تکرار شده است.4 از این تعریف چند نکته قابل استخراج است: اولا، عبارت داده پیام تنها محدود به ارتباطات نیست بلکه شامل سوابقی نیز هست که از طریق ابزارهای کامپیوتری تولید شده ولی نه برای ارتباطات. به عبارت دیگر مفهوم پبام شامل سابقه - رکورد - نیز هست.
ثانیا، تمام ابزارها در متن قانون ذکر نشده اند، تنها برخی بیان شده و در عین حال محدود به این ابزارها نگردیده است. یعنی مثال های ذکر شده جنبه تمثیلی دارند نه حصری. این موضوع به دلیل آینده نگری قانون نمونه است، که نخواسته است دایره شمول قانون نمونه را محدود به ابزارهای ارتباطی موجود بکند؛ چرا که در آینده نیز ممکن است ابزارهای الکترونیکی جدیدی ابداع شوند که در حال حاضر ناشناخته اند، لذا برای اینکه آنها را نیز تحت شمول خود در آورد، با آوردن چند مثال و محدود نکردن دایره اعمال خود، این ابتکار را به کار برده است.5ثانیا، در تعریف داده پیام از عبارات ابزارهای نوری یا ابزارهای مشابه استفاده شده است.
در تعیین مصادیق ابزارهای مشابه آنچه مد نظر است با اعمال دیدگاه »هم ارزی عملکردی6« مشخص می شود. یعنی ابزارهایی ملاک هستند که بتوانند همان اهدافی را که ابزارهای مذکور در ماده برآورد می کنند، آنها نیز به جا آورند. به عنوان مثال، هر چند ابزارهای الکترونیکی و نوری شبیه هم نیستند اما در تولید، ارسال، دریافت و ذخیره داده پیام می توانند به جای هم به کار روند. رابعا، فرض بر این است که داده پیام دارای محتوی اطلاعاتی ثابت و بدون تغییر است و لذا برای اصلاح آن یا عدول از آن باید از داده پیام دیگری استفاده کرد. خامسا، ابزارهای مغناطیسی نیز در محدوده این تعریف قرار می گیرند مانند تولید داده پیام از طریق ابزارهای کامپیوتری و تحویل آن با انتقال به دیسک مغناطیسی به عنوان حامل به مخاطب، بدون اینکه خود عمل تحویل داده پیام نیز به شکل الکترونیکی باشد.
قانون نمونه با ارائه چنین تعریف بسیطی از داده پیام این مطلب را القا می کند که داده پیام می تواند کلیه ارتباطات و مکاتبات الکترونیکی طرفین را در بر گیرد جز آنچه از طریق کاغذ انجام می شود. برای اعتبار دهی به داده پیام در ادامه به این اصل اساسی نیز اشاره می کند که در مقام برخورد با داده پیام، نباید تبعیضی بین اسناد کاغذی و داده پیام که با استفاده از ابزارهای الکترونیکی تولید می شود، قائل شد. - حبیب زاده. - 1390قانون تجارت الکترونیکی ایران در تعریف داده پیام در بند - الف - ماده 2 تقریبا همان ادبیات قانون نمونه را به کار برده است: »هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم است که با وسایل الکترونیکی، نوری و یا فناوری های جدید اطلاعات تولید، ارسال، دریافت، ذخیره یا پردازش می شود.
« همانطور که ملاحظه می شود، این کنوانسیون برخلاف قانون نمونه، به جای ذکر مصادیق به ذکر شیوه های مختلف ایجاد و تبادل داده پیام پرداخته است و برای جمع ابزارهای ارتباطی آتی از عبارت فناوری های جدید اطلاعات استفاده نموده است که علی الظاهر در جمع وسایل ارتباطی آتی صریح تر از ابتکار قانون نمونه به نظر می رسد. اما با توجه به اینکه جدید بودن همواره یک امر نسبی است و هر شیء جدیدی روزی قدیمی محسوب می شود لذا ممکن است با ظهور فناوری های ارتباطی جدید در جدید بودن وسایل ارتباطی قبلی اختلاف ایجاد شود. از این رو مناسب بود که قانون تجارت الکترونیکی ایران نیز از ابتکار قانون نمونه تبعیت می کرد و به ذکر مصادیق به طور تمثیلی می پرداخت. در این تعریف نکته قابل توجه دیگر این است که قانون نمونه، داده پیام را تنها در قالب اطلاعات تعریف نموده، اما قانون تجارت الکترونیکی ایران به واقعه و مفهوم نیز اشاره کرده است که از این نظر جامع تر از قانون نمونه به نظر می رسد. - حبیب زاده. - 1390
تاریخچه تجارت الکترونیک
انسان از ابتدای خلقت تا کنون روشهای تجاری متغاوتی را تجربه کرده است . در ابتدا سیستم تبادل کالا رایج بود . شکارچی گوشت را با سلاح عوض می کرد . این سیستم اشکالات فراوانی داشت . مثلا ممکن بود شکارچی نتواند سلاح سازی را پیدا کند که به گوشت احتیاج داشته باشد . در این صورت گوشتها فاسد می شدند. دربعضی تمدن ها سیستم کالای محبوب به وجود آمد. در سرزمینی که گندم غذای اصلی مردم آن بود، شکارچی گوشت را با گندم و گندم را با سلاح تعویض می کرد . این روش هم مشکلات زیادی داشت . کالای محبوب در سرزمینهای مختلف متفاوت بود . از طرف دیگر معیاری برای سنجش ارزش آن وجود نداشت و حمل و نقل آن هم مشکل بود بدون شک اختراع پول اولین انقلاب در زمینه تجارت بود.
ارزش آن مشخص بود، حمل آن آسانتر بود ، فاسد نمی شد و همه طلب آن بودند . فواید استفاده از پول به اندازه ای بود که حتی تا چند دهه قبل کمتر کسی انتظار یک انقلاب دیگر را داشت . ارتباط بین تجارت و تکنولوژی دیر زمانی است که وجود داشته و ادامه دارد . در واقع یک پیشرفت تکنیکی باعث رونق تجارت شد و آن هم ساخت کشتی بود. در حدود 2000 سال قبل از میلاد، فینیقیان تکنیک ساخت کشتی را به کار بردند تا از دریا بگذرند و به سرزمینهای دور دست یابند . با این پیشرفت ، برای اولین بار مرزهای جغرافیایی برای تجارت باز شد و تجارت با سرزمینهای دیگر آغاز شد . اکنون ، شبکه جهانی اینترنت مانند همان کشتی است که نه تنها فواصل جغرافیایی ، بلکه اختلافات زمانی را نیز کمرنگ نموده و صحنه را برای نمایش دیگر آماده کرده است.
ترکیب تجارت و الکترونیک از سال 1970 آغاز شد. برای گسترش و پذیرش تجارت الکترونیک لازم است که پیش بینی نیازهای این تکنولوژی از جمله زیرساخت مخابراتی، مسایل قانونی و ایمنی پیام رسانی مهیا شود . مهم ترین هدف در تجارت حال چه روشهای بسیار پیشرفته الکترونیکی استفاده کند و چه از روشهای سنتی و قدیمی و انتقال پول بسیار حیاتی است . هنگامی که در سال 1993 اینترنت قابلیتهای تجاری خود را علاوه بر جنبه های علمی و تحقیقاتی به نمایش گذاشت ، موسسات تجاری و بانکها در کشورهای پیشرفته اولین نهادی بودند که تلاش جدی خود را برای استفاده هر چه بیشتر از این جریان بکار انداختند . محصول تلاش آنها نیز همان بانکداری الکترونیک امروزی است . سپس به سرعت مشخص شد که اینترنت بستر بسیار مناسبی برای انواع فعالیتهای بانکداری و اقتصادی بشمار می رود.
بانکداری و تجارت الکترونیک هم اکنون در جهان به عنوان یک بحث بسیار تخصصی و در عین حال ، بسیار پیچیده تبدیل شده است و تطبیق آن با سیاستهای تجاری و اقتصادی در کشورهای مختلف نیاز به تحقیق و برنامه ریزی دارد. در بررسی تاریخچه تجارت الکترونیک درمیابیم که بورسهای اوراق بهادار نیز موسسات دیگری بودند که به سرعت فعالیت خود را با روند پیشرفت اینترنت هماهنگ کردند و موفق شدند که در عرض مدت کوتاهی، با توجه به برتریهای اینترنت در مقایسه با روشهای قدیمی، به دلیل سرعت و دقت بالا، به موفقیتهای بی نظیری دست یابند. تجارت الکترونیک، علی رغم جوان بودن در جهان شناخته شده و در سالهای اخیر رشد فزاینده و غیر قابل پیش بینی داشته است. این رشد تصاعدی حاصل استغاده از یک ابزار، یعنی اینترنت می باشد . البته تجارت الکترونیک فقط در شاخصه ها یا کشورهای خاصی جا افتاده و استغاده می شود. برای مثال، در سال 1997 صنعت جهانگردی و توریسم مسئول 20 تا 30 درصد از فروشهای مجازی بودند. - نیلی و بوالحسنی، - 1386
تعریف تجارت الکترونیک :
تجارت الکترونیک انجام کلیه فعالیتهای تجاری با استفاده از شبکه های ارتباطی کامپیوتری، به ویژه اینترنت است . تجارت الکترونیک، نوعی تجارت بدون کاغذ است. به وسیله تجارت الکترونیک تبادل اطلاعات خرید و فروش و اطلاعات لازم برای حمل ونقل کالاها، با زحمت کمتر و مبادلات بانکی شتاب بیشتر انجام خواهد شد . شرکتها برای ارتباط با یکدیگر محدودیتهای فعلی را نخواهند داشت و ارتباط آنها با یکدیگر ساده تر و سریع تر صورت می پذیرد .ارتباط فروشندگان با مشتریان نیز میتواند به صورت یک به یک با هر مشتری باشد. به عبارت دیگر، تجارت الکترونیک نامی عمومی برای گستره ای از نرم افزارها و سیستم ها است که خدماتی مانند جستجوی اطلاعات، مدیریت تبادلات، بررسی وضعیت اعتبار،
