بخشی از مقاله
چکیده
بحران اخیر اقتصاد جهانی، کاهش تقاضا برای کالاهای مصرفی و به خطر افتادن تولید بسیاری از کالاها را بهدنبال داشته است.با وجود کاهش قیمت نهادههای تولید و هزینه تمام شده تولید کالا، کاهش تقاضا موجب شده است تا بسیاری از تولیدکنندگان دستیابی به بازارهای فروش را بهعنوان دغدغه اصلی ادامه حیات خود قلمداد کنند. از سوی دیگر بیشتر کشورها با اعمال سیاستهای حمایتی و ترغیب مصرفکنندگان به استفاده از کالاهای داخلی، همچنین الزام تولیدکنندگان به استفاده از مواداولیه و نیروی کار داخلی، تلاش کردهاند تا ضمن جلوگیری از ورشکستگی تولیدکنندگان داخلی شرایطگذار از این بحران با حداقل هزینه را فراهم کنند.
این شرایط موجب شده است تا برخی شرکتهای تولیدی که با کاهش تقاضا برای کالاهای خود در بازارهای هدف مواجه شده اند، به کارگیری شیوههای مکارانه در تجارت را برای ادامه بقای خود مورد توجه قرار دهند؛ موضوعی که این روزها از آن بهعنوان دامپینگ یاد شده و تولید در کشورهای مختلف بهویژه کشورهایی که برای تامین نیاز اتکای بیشتری به کالاهای وارداتی دارند را با خطر مواجه کرده است. در این مقاله ضمن بیان مفهوم دامپینگ، روش های شکل گیری آن و روش های مقابله با آن بررسی شده است.
-1 مقدمه
بحث جهانی سازی تجارت و گسترش فضای رقابت سالم، همواره در محافل اقتصادی بین المللی مطرح و در سایه گفتگوهای چند جانبه تجاری پیشرفتهای شایان توجهی در زمینه ایجاد فضای رقابتی سالم در تجارت بین المللی بدست آمده است. نتیجه این تلاشها به شکل گیری »گات1 «و 1گات - GATT - مخفف "General Agreement on Tariffs and Trade" به معنای "موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت"، سندی - قراردادی یا موافقت نامه ای - است، مشتمل بر 38 ماده و 4 فصل که در 30 اکتبر 1947 بین 23 کشور عمدتا پیشرفته و صنعتی، به امضا رسید.
این موافقت نامه همان موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت بود، که یک چارچوب شکلی و سیاست گذارانه را برای مذاکره در مورد آزادسازی دسترسی به بازارها دربرداشت و تا سال 1994 که پایان حیات این موافقت نامه به عنوان تنها نهاد ناظر بر تجارت بین الملل بود، اعضای آن به حدود 123 کشور افزایش یافت. گات امروز به عنوان کارگزاری بین المللی وجود ندارد سرانجام به تشکیل »سازمان تجارت جهانی« منجر گردید. اصول کلی که سازمان تجارت جهانی ناظر براجرای آن است همان اصول کلی مذکور در گات است که توسعه پیدا کرده است. یکی از اصول مذکور، اصل تجارت منصفانه است. شاید بتوان اصول مذکور را ضمانتی برای کارآمد و نتیجه بخش بودن اقدامات صورت گرفته، براساس سایر اصول دانست.
این اصل، رویه های تجارت غیرمنصفانه را منع و روش های منصفانه حمایتی را تجویز می کند . رویه های تجاری غیرمنصفانه، اقداماتی بر مبنای روش های ناعادلانه است که هدف و نتیجه آن، اختلال در بازار و آسیب به منافع شرکای تجاری است. در این رویه ها، قدرت رقابت کالاهای بهره مند از اقدامات غیرمنصفانه به نحو غیرقابل توجهی افزایش می یابد. رویه های تجاری غیرمنصفانه، ممکن است با دخالت دولت شکل بگیرند که در این صورت شکل اعطای یارانه - و به خصوص یارانه صادراتی - به خود می گیرند. - البته موافقت نامه گات هنوز زنده است - و هم اکنون جای خود را به سازمان تجارت جهانی داده است. دامپینگ[4] ، از دیگر انواع رویه های تجاری غیرمنصفانه است که ممکن است دولت در آن نقشی نداشته باشد و خود بنگاه های تجاری برای تسخیر بازار رقبای خود، محصولات شان را با قیمتی کم تر از قیمت معمول، وارد بازار کنند.
-2 دامپینگ چیست
دامپینگ به عنوان یکی از نمونه های رقابت ناسالم و نامشروع درعرصه تجاری کشورها و یکی از مباحث مورد توجه در سازمان جهانی تجارت به حساب می آید و از ابزارهایی است که مورد استفاده شماری از شرکتها برای گسترش بازار فروش خارجی قرار می گیرد و خساراتی را به بخشهای تولیدی اقتصاد داخلی کشورهای در حال توسعه وارد می سازد. دامپینگ همواره یکی از پدیدههای بحث برانگیز در حوزه تجارت بینالملل است.
این واژه از سالهای نخست قرن بیستم وارد ادبیات جهان شد و یکی از نمونههای رقابت ناسالم در عرضه تجارت جهانی محسوب می شود. این کلمه از واژه Dump به معنای ارزان فروختن، قیمت شکستن و بازار شکستن گرفته شده است و در اصطلاح به صادرات یک کالا با قیمت کمتر از هزینههای تمام شده یا به عبارتی دیگر فروش کالا در خارج به قیمتی کمتر از قیمت داخلی گفته می شود. بر اساس قوانین و مقررات سازمان تجارت جهانی - WTO - ، دامپینگ مجاز نیست و کشورهایی که به این کار اقدام می کنند متخلف محسوب می شوند.
از مثال های بارز دامپینگ - قیمت شکنی - کالاها در بازارهای جهانی می توان به دامپینگ محصولات کشاورزی توسط آمریکا و کشورهای اروپایی اشاره کرد که سبب اختلاف زیادی میان این کشور و کشورهای جهان سوم که عمده ترین صادرکننده محصولات کشاورزی هستند، شده است. این اختلافات در اجلاس های گذشته سازمان تجارت جهانی از جمله اجلاس دوحه قطر و اجلاس کانگون مکزیک به شدت مطرح شد و همچنان ادامه دارد.
آسیب های ناشی از دامپینگ در سال های گذشته تاجایی در تجارت خارجی وسعت گرفته است که کشورهای درحال توسعه و فقیر شکایت های متعددی را در سازمان تجارت جهانی طرح کرده اند و بررسی پرونده های شکایت نشان می دهد بیشترین میزان شکایت ها از آمریکا، چین، ترکیه و کشورهای اروپایی طرح شده است. از مثال های مهم دامپینگ در سطح جهان می توان به اقدام کشور چین در قیمت شکنی کالاهایی مانند البسه و کفش در بازارهای جهانی اشاره کرد کهتقریباً صنایع مرتبط با این کالاها در اروپا، آمریکا و بسیاری کشورهای دیگر از جمله ایران را به سوی ورشکستگی و تعطیلی کشانده است.
بر طبق تعریف ارائه شده از کتاب The Mc Graw Hill Dictionary Of Modern Economicsکه در 1973 منتشر شد، فروش پایینتر از هزینه که میتواند توسط بنگاهی به منظور کاهش ذخایر کالا یا کاستن از زیان ناشی از محصولاتی که قابلیت رقابت خود را از دست دادهاند و یا با هدف کسب سهمی از بازار با تحمل زیان انجام گیرد، دامپینگ تلقی میشود زیرا در غالب موارد، این عمل توسط صنایعی صورت میپذیرد که از یارانههای دولتها برخوردارند - مثلا صنعت فولاد - زیرا به دلیل حمایتهای دولتی قادرند زیان را تحمل کنند. اثبات این عمل، کاری مشکل است بهویژه اگر با یارانههای صادراتی و دیگر مشوقهای دولتی همراه باشد. اختلافات در این مورد به هیئت دادرسی گات ارجاع میگردد.
در دهه 1970 و اوایل دهه 1980 تعداد زیادی از ادعاهای مربوط به دامپینگ، برای داوری به این هیئت واگذار شده بود. قانون ضد دامپینگ مصوب 1921 در آمریکا، کمیسیون تجارت بینالملل این کشور را قادر میسازد تا بعد از اعتراض تولیدکنندگان داخلی نسبت به دامپینگ به تعرفههای ضد دامپینگ متوسل شود. در »فرهنگ علوم اقتصادی« به قلم دکتر منوچهر فرهنگ، دامپینگ مترادف با رقابت مکارانه، تبعیض قیمتها در بازرگانی با خارج است . با این مفهوم که »فروش کالا در بازار خارجی با قیمتی کمتر از بهای آن کالا در بازار داخلی است.
معمولاً انحصارات، این رویه را دنبال میکنند بهویژه زمانی که حجم زیاد تولیدات، از قیمت تمام شده هر واحد محصول بکاهد و یا به هنگام تولید به تعداد کثیر، اگر تمامی محصولات در بازار داخلی فروخته شود، قیمت در بازار داخلی تنزل فاحش میکند. در این صورت، تولیدکننده با محدود ساختن عرضه در داخل کشور، میتواند قیمت را بالا نگه دارد و بقیه تولیدات خود را در خارج با قیمتنسبتاً کمتر بفروشد و سود هنگفتی از فروش زیاد به دست آورد، حال اینکه اگر تمام تولیدات خود را در بازار داخلی میفروخت، چنین نفعی را نمیتوانست تحصیل کند.
در کتاب »مجموعه کامل قوانین و مقررات امور گمرکی و بازرگانی خارجی« به قلم محمدحسن وطنی - انتشارات فردوسی، سال - 1364 دامپینگ چنین بیان شده است: »هر گاه کالایی باقیمت نامتناسب با تسهیلات غیرعادی، از کشوری برای ورود به ایران عرضه شود دامپینگ - Dumping - و این عمل برای اقتصاد کشور ناسالم تلقی شود، هیئت وزیران میتواند در هر موقع بنا به پیشنهاد وزارت اقتصاد برای ورود کالای یاد شده از آن کشور سود بازرگانی ویژهای برقرار کند - ماده 7 قانون امور گمرکی مصوب . - 1350 در کتاب »فرهنگ دریایی انگلیسی- فارسی« به قلم گیو آغاسی - انتشارات بینام، - 1357 دامپینگ به معنای آب کردن کالا در کشورهای دیگر با بهای کمتر، تخلیه بار بدون بارنامه، انداختن، خالی کردن و نیز چیدن موقت ذخایر و کالا، به کار رفته است.
به عنوان مثال، اگر هزینه تولید ظروف چینی در ایران به ازای هر کیلو 2 دلار باشد و این محصول از کشور چین به بهای 0/5 دلار وارد ایران شود تا کارخانهای تولید چینی ایران را از جریان رقابت خارج کند - در حالی که قیمت آن در چین بالاتر از 0/5 دلار باشد - برای مدتی محدود عمل دامپینگ انجام میشود. در این نوع معاملات، چین مدتی محدود ضرر را تحمل میکند تا بتواند رقبا را از بازار ایران خارج کند، اما زمانی که در بازار ایران یکه تاز شد، می تواند قیمت محصول چینی خود را بار دیگر بالا ببرد و زیان قبلی را جبران کند.
یا مثال دیگری که اکنون در تجارت میان چین و کشورهای اروپایی شاهد آن هستیم، صدور لامپهای کم مصرف از چین به این بازارهاست. چین، این نوع لامپها را با قیمتی بسیار نازل و حتی کمتر از قیمت واقعی آن به بازارهای اروپایی عرضه کرده است. در نتیجه، شرکتهای اروپایی تولیدکننده لامپهای کم مصرف به هیچوجه قادر به رقابت با لامپهای کم مصرف چینی نیستند. در نهایت، این عمل چین موجب زیان صنعت داخلی کشورهای واردکننده شده و آنها را به تدریج وادار به خروج از بازار میکند.
چنانچه در تعاریف ارائه شده مشاهده می گردد متخصصان نتوانستند مبنای واحدی برای مفهوم دامپینگ ارائه دهند .عده ای دامپینگ را برا اساس معیار قیمت ، تعریف کرده و در مقابل عده ای دیگر ، معیار هزینه تولید را انتخاب کرده اند .معیار قیمت ، نسبت به معیار هزینه ، دارای امتیازات عمده ای است به عنوان نمونه ، تشخیص دامپینگ براساس معیار قیمت ، ساده تر از معیارهزینه تولید کالا در کشور صادرکننده است . همچنین معیار قیمت ، می تواند از مواردی که کشوری برای در انحصار گرفتن بازار کشور وارد کننده و در عین حال ، فرار از وضع عوارض ضد دامپینگ با اعطای کمک های ویژه به تولید کنندگان داخلی ، هزینه نهایی تولید را کاهش می دهد ، جلوگیری کند .
با توجه به موارد یاد شده ، دامپینگ را می توان به صورت ذیل تعریف کرد » : ورود یک محصول به بازار کشوری دیگر با قیمتی کمتر از ارزش عادی آن محصول یا محصول مشابه آن ، به قصد بیرون راندن رقیب از بازار.« تعریف مذکور ، مبتنی بر معیار قیمت بازار است . شایان ذکر است که نوعی دامپینگ , اکنون در حال رواج است که محصول ، به جای تولید در یک کشور در چند کشور تولید می گردد و بنابراین مشخص نیست محصول نهایی در چه کشوری ساخته شده است - کشور مبدأ کجاست - در این نوع دامپینگ ، تولید کننده در صدد است با درگیر کردن چند کشور و سخت کردن کشور مبدأ و مقصد و تعیین قیمت ها ، کالا را از شمول دامپینگ خارج سازد . در مقررات سازمان تجارت جهانی در تعریف دامپینگ ، اشاره ای به این نوع دامپینگ نشده است . این نقص موافقتنامه ، باعث می گردد که کشورهای عضو ، نتوانند به نحو موثری با این نوع دامپینگ که به شدت در حال افزایش است مقابله کنند و در نتیجه تجارت آزاد ، تحت تاثیر این امر قرار می گیرد .
-3 انواع دامپینگ
از نظر تقسیم بندی 3 نوع دامپینگ وجود دارد که از عبارتند از:
- 3-1 دامپینگ مستمر یا دائمی
دامپینگ مستمر یا دائمی تمایل یک انحصارگر داخلی برای حداکثر کردن سود خود با فروش کالا به قیمتی بالا در بازار داخلی که فاقد محدودیتهای تجاری یا هزینههای حملونقل است نسبت به قیمت خارجی که تحتتأثیر رقبای قدرتمند خارجی است ناشی میشود. در این مورد میشود بازار خودرو در ایران را مثال زد که مثلا قیمت خودروهای ایرانی در بازارهای خارجی بهمراتب پایینتر از قیمت همان خودروها در ایران است یا حتی شرکت سامسونگ که زمانی گوشیهای موبایل خود را 25 درصد ارزانتر در ایران نسبت به کشور خود میفروخت .
3-2 -دامپینگ مخرب یا غارتگر
دامپینگ مخرب یا غارتگر عبارت است از فروش موقتی کالا در خارج به قیمت کمتر از قیمت داخل یا حتی با ضرر و فروش آن به قیمت کمتر از هزینههای تولید برای بیرون راندن رقبای دیگر و یا از بین بردن صنعت داخلی یک کشور. بنابراین بعد از بیرقیب شدن در بازار کالای مذکور، قیمتها جهت کسب سود حاصل از قدرت انحصاری بالا میرود. به عنوان مثال میشود از اقدام شرکتهای چینی در بازار پوشاک و سایر کالاها را نام برد.
- 3-3 دامپینگ تصادفی
دامپینگ تصادفی، عبارت است از فروش اتفاقی یک کالا در بازار خارجی به قیمت کمتر از بازار داخلی برای تخلیه مازاد پیشبینی نشده کالاها به این دلیل که این مازاد باعث کاهش قیمت در بازار داخلی نشود، در واقع زمانی که اضافه تولید فروخته شد دامپینگ متوقف میشود . ایجاد محدودیتهای تجاری در بازار رقابتی ناسالم جهت حمایت از صنایع داخلی مجاز شناخته شده است. این محدودیتها اغلب بهصورت عوارض ضددامپینگ و یا تهدید به وضع این عوارض خود را نشان میدهد.به هر حال تعیین نوع دامپینگ مشکل است و تولیدکنندگان در مقابل هر نوع دامپینگی از بازار داخلی حمایت میکنند.با این کار واردات محدود میشود و تولید و سود عرضهکنندگان داخلی افزایش مییابد.امکان دارد در دامپینگ مستمر یا تصادفی سودی که بابت پایین بودن قیمت نصیب مصرفکننده میشود بیش از زیانی باشد که تولیدکننده میبیند .
طی دهه 90 ژاپن اقدام به دامپینگ در قیمت محصولاتی چون تلویزیون و فولاد در بازار آمریکا و محصولاتی مثل اتومبیل و فولاد در بازار اروپا کرده است.بسیاری از کشورهای صنعتی مانند کشورهای عضو اتحادیه اروپا در نظر دارند از دامپینگ مستمر برای مازاد محصولات کشاورزی خود استفاده کنند.اگر استفاده از دامپینگ از طرف یک کشور یا شرکت اثبات شود کشور یا شرکت مزبور اقدام به افزایش قیمت خود خواهد کرد.
